Hebben eerdere sancties die EU oplegde aan techbedrijven al enig resultaat gehad? En andere vragen beantwoord

Recent werd duidelijk dat Meta Europese regels overtreedt: het Amerikaanse techbedrijf gaat niet zorgvuldig om met data van gebruikers. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie willen weten over de rol van de EU in het controleren van techbedrijven.

Hoogleraar computerbeveiliging en privacy aan de Radboud Universiteit in Nijmegen Bart Jacobs en bijzonder hoogleraar Strategic Governance of Global Technologies aan de Vrije Universiteit Amsterdam Haroon Sheikh geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat kan de EU nog meer doen dan boetes uitdelen?

De Europese Unie heeft allerlei wetgevingen ingevoerd om burgers te beschermen in de online wereld, begint Jacobs. "De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG, red.) gaat over de privacy van gebruikers. Er zijn allerlei toezichthouders die in verschillende landen onderling samenwerken om op de privacy van burgers toe te zien. In Nederland is dat de Autoriteit Persoonsgegevens."

De Europese Commissie wil weten wat dit soort bedrijven bijvoorbeeld doen met onze data, waar ze die opslaan en met wie techbedrijven deze data delen, vertelt Sheikh. Behalve het opleggen van boetes aan bedrijven die deze regels niet naleven, kan de EU volgens hem ook steun bieden aan alternatieve Europese techbedrijven. "Je versterkt hiermee de concurrentie, waardoor we minder risico lopen als ze die bedrijven niet vertrouwen."

2. Zijn boetes de oplossing voor handhaving of is het beter om apps volledig te blokkeren?

Volgens Sheikh hangt dit per situatie af en wat voor risico's het gebruik van een app met zich meebrengt. "Een blokkade is op zich wel mogelijk, maar wel beperkt", zegt hij daarover. "Bij de overheid is het gebruik van TikTok wel verboden", noemt hij als voorbeeld.

Het blokkeren van bepaalde apps is lastig, vult Jacobs aan. Dit heeft alles te maken met het feit dat apps te downloaden zijn via een app-store op smartphones en tablets. "De Europese Commissie heeft geen controle op zulke app-stores. Zou je Europeanen een boete moeten opleggen als ze een app downloaden? Dat lijkt me een rare situatie en niet goed mogelijk."

"Heel veel landen doen dit trouwens ook al, die verbieden juist het gebruik van apps van westerse techbedrijven", weet Sheikh. "De vraag is dus altijd: welk doel dient zo'n blokkade en hoe belangrijk is het voor burgers, en wat geef je ermee op?"

3. Hebben eerder opgelegde sancties aan techbedrijven al enig resultaat gehad?

"Ja, zeker wel", zegt Seikh. Wetgeving door de EU heeft volgens hem 'in ieder geval resultaat gehad'. "Je ziet bijvoorbeeld dat de Europese privacywetgeving het privacybeleid van grote bedrijven als Meta heeft veranderd. Overal in Europa moeten techbedrijven zich houden aan deze regels. Dit heeft al echt geholpen in hoe bedrijven omgaan met data, het opslaan ervan en hoe om te gaan met bepaalde risico's in systemen."

De bijzonder hoogleraar geeft wel toe dat er veel commentaar is op de hoogte van de boetes die techbedrijven moeten betalen als zij de regels schenden. "Zulke bedrijven verdienen natuurlijk miljarden euro's en veel boetes komen neer op maar een paar weken omzet. Maar je ziet dat de EU steeds hogere boetes oplegt."

Voor grote online platformen en zoekmachines zijn kort geleden nieuwe Europese wetgevingen gekomen: de Digital Service Act (DSA) en de Wet inzake de digitale markt (DMA). "Dat maakt het mogelijk om eerder boetes op te leggen. Naar verwachting zullen boetes steeds hoger uitvallen en hebben ze dus meer effect", zegt hij.

4. Hoe wordt de hoogte van een boete berekend?

Wanneer de Europese Commissie een techbedrijf betrapt op het schenden van de Europese dataregels kan er een zaak worden aangespannen, legt Sheikh uit. "Dit hangt wel af van het probleem dat zich voordoet. Gaat het bijvoorbeeld om het oneerlijk behandelen van concurrenten, of is het bedrijf in strijd met Europese rechten? Ook wordt er rekening gehouden met de regels die gelden voor hoogte van een boete."

In de wetgeving staan wel omschrijvingen van hoe hoog een boete maximaal kan zijn, voegt Jakobs daaraan toe. "Bijvoorbeeld 3 of 10 procent van de jaaromzet. Het hangt dus samen met de zwaarte van de overtreding."

5. Waar gaat het geld van de boete naar toe?

De precieze details kennen de hoogleraren niet, maar volgens Sheikh blijft het geld binnen de Europese Unie. "De boetes worden toegevoegd aan het EU-budget en in vermindering gebracht op de bijdragen van de lidstaten."

6. Komt Europa op deze manier niet op achterstand wat betreft innovatie?

Het argument dat Europa met geldboetes de innovatie tegengaat, hoort Seikh vaker. "Deze regels gelden vaak ook in andere landen, dus het is niet zo dat techbedrijven makkelijker in andere landen kunnen innoveren", zegt hij.

De bijzonder hoogleraar denkt dat probleem rond innovatie ergens anders ligt: "Mijn indruk is dat Europa vooral achterloopt omdat wij gewoon minder investeren in dit soort technologiebedrijven. Onze achterstand is al meer dan 20 jaar geleden begonnen, maar de Europese Commissie is pas zo'n 6 à 7 jaar gelden begonnen met het opleggen van serieuze boetes aan techbedrijven."

7. Hoe weet de EU wat de gevaren zijn van nieuwe technologische ontwikkelingen?

"We hebben al 20 jaar grote techbedrijven in ons midden en inmiddels weten we op het gebied van privacy wat ze aan data verzamelen en wat ze ermee doen", legt Sheikh uit. "Zo kunnen we de risico's beter inschatten. Tegelijkertijd hebben we eigenlijk minder grip op nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI). Daarvan weten we minder goed wat de gevaren gaan zijn."

8. Waarom wil de EU eigenlijk technologieën en techbedrijven reguleren?

"Om de fundamentele rechten van burgers te beschermen", benadrukt Sheikh tot slot. "Maar ook om de interne markt te reguleren."