Criminelen vluchten soms naar landen waar Nederland geen uitleveringsverdrag mee heeft. Dat zien we ook bij de gezochte drugbaron Jos L., die recent is gespot in Sierra Leone. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over zulke verdragen willen weten.

Internationaal strafrechtadvocaat en hoogleraar politiek van internationaal recht Geert-Jan Knoops en hoogleraar internationaal publiekrecht Marcel Brus geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is een uitleveringsverdrag precies en waarom is het belangrijk voor landen?

Brus: "Dat is een verdrag tussen twee landen waarin staat onder welke voorwaarden mensen van het ene land naar het andere land worden uitgeleverd als iemand is betrokken bij strafrechtelijke onderzoeken en vervolging."

"Het doel is ervoor te zorgen dat deze voorwaarden in lijn zijn met de normen van onze rechtsstaat, zoals een eerlijk proces. Je wil voorkomen dat iemand wordt uitgeleverd aan een land waar bijvoorbeeld een schijnproces leidt tot een doodvonnis of waar onder dwang bekentenissen worden afgedwongen. Zo'n verdrag moet daarom waarborgen dat uitgeleverde personen op een correcte en rechtvaardige manier worden behandeld."

Knoops: "Het mes snijdt aan twee kanten. Het is natuurlijk in het belang van het land, maar er zitten ook waarborgen aan die moeten worden gerespecteerd zodat je niet zonder spelregels iemand zomaar naar een ander land kunt overbrengen."

Bron: Marcel Brus/ANP

2. Met hoeveel landen heeft Nederland een uitleveringsverdrag, en waarom is dat relevant voor criminelen die proberen te ontsnappen?

Dat zijn er velen, zegt Knoops. "Het aantal verdragen is de laatste jaren door invloed van toenemende georganiseerde criminaliteit dan ook toegenomen. Denk aan het verdrag met Marokko, of aan het verdrag met de Verenigde Arabische Emiraten." Volgens Knoops begint Nederland steeds meer in te zien dat bestrijding van georganiseerde criminaliteit dermate belangrijk is geworden.

Maar er zijn ook landen waar we geen uitleveringsverdrag mee hebben, zegt Brus. "Bijvoorbeeld landen waarvan we het rechtssysteem niet voldoende vertrouwen."

Criminelen proberen soms te ontsnappen naar landen waar Nederland geen uitleveringsverdrag mee heeft, gaat de hoogleraar internationaal publiekrecht verder. "Daardoor is de kans kleiner dat ze uitgeleverd worden. Maar dat wil niet zeggen dat het onmogelijk is."

3. Waarom werken landen wel of niet mee aan uitlevering?

In beginsel moet er een verdrag zijn, zegt Knoops. "En landen sluiten alleen een verdrag met elkaar als er sprake is van een vertrouwensrelatie. Met andere woorden: er moet wederzijds vertrouwen zijn in elkaars rechtssysteem."

Maar, uitzonderingen komen soms voor, gaat de advocaat verder. "Bijvoorbeeld als er een groot politiek belang is. We hebben dat gezien bij ex-veroordeelde Machiel Kuijt: hoewel hij eerst werd vrijgesproken, werd hij daarna in hoger beroep door het Thaise gerecht veroordeeld voor drugssmokkel en kreeg levenslang. Er was destijds geen verdrag gesloten met Thailand, maar toen is - met druk uit de Tweede Kamer - een verdrag tot stand gekomen. Uitzonderingen zijn dus mogelijk, maar doorgaans is een vertrouwensrelatie tussen beide landen essentieel."

Daarnaast geldt dat Nederland uitleveringsverdragen sluit onder de voorwaarde van dubbele strafbaarheid, zegt Brus. "Dat betekent dat Nederland alleen iemand uitlevert als het feit waarvan de persoon verdacht wordt, strafbaar is in zowel Nederland als in het land dat om uitlevering verzoekt."

"Stel bijvoorbeeld dat in een bepaald land het bezit van alcohol strafbaar is, terwijl dat in Nederland niet verboden is. In zo'n geval zal Nederland nooit iemand om die reden uitleveren", geeft hij als voorbeeld.

4. Waarom kon Taghi wel worden uitgeleverd via Dubai?

Knoops: "Ridouan Taghi is niet officieel uitgeleverd aan Nederland. Hij is ongewenst vreemdeling verklaard door de Verenigde Arabische Emiraten. Daardoor is hij vervolgens het land uitgezet en heeft Nederland hem opgepakt en meegenomen. Die gang van zaken is destijds goed bevonden door de rechtbank. Maar in feite is dat dus niet volgens de regels van het recht geweest."

"Door de verdediging van Taghi is ook aangevoerd dat dat illegaal is geweest. Formeel is dat dus ook gebeurd op een wijze waarbij je uitgevoerd recht omzeild."

5. Wat zijn de procedures voor een uitlevering als een crimineel zich in een land zonder verdrag bevindt?

Die zijn heel beperkt, zegt Knoops. "In beginsel kan er niemand worden uitgeleverd. Maar er zijn wel wegen die soms bewandeld worden die het verdrag omzeilen.

Dus als je een verdachte ongewenst vreemdeling verklaard, dan moet hij of zij het land uit worden gezet. Op die manier kan het land waar de uitlevering vandaan komt de verdachte alsnog arresteren buiten dat land. Dat is dus gebeurd in de zaak van Taghi."

6. Kunnen landen ooit 'onofficiële' afspraken maken om criminelen uit te leveren zonder een formeel verdrag?

Het mag niet, maar het gebeurt soms wel, zegt Knoops. "Dat hebben we ook gezien in de zaak rondom Adolf Eichmann. Hij werd in Argentinië ontvoerd door een eenheid van de Israëlische geheime dienst, en is vervolgens berecht in Israël."

Maar ook is het gebeurd bij het Joegoslaviëtribuaal, vervolgt Knoops. Dit tribunaal is opgericht door de VN en had als doel mensen te vervolgen voor oorlogsmisdaden in het voormalige Joegoslavië in de jaren 90. "Daar werd een verdachte ook via een ingewikkelde constructie meegenomen zonder dat er sprake was een officiële 'uitleveringssituatie'. Toen is ook geconcludeerd: de man is nu eenmaal hier, dus we gaan hem berechten."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."