Steeds meer gemeenten werken aan lokaal hitteplan: 'Het landelijke plan voldoet niet meer'

Het effect van warmte op het lichaam én op de samenleving wordt onderschat. Gemeenten moeten zich veel beter voorbereiden op hittegolven, waarschuwt het Klimaatverbond. "Er is absoluut minder geregeld voor hitte dan voor andere klimaatproblemen."

In Kerkrade is het 's zomers vaak heet. "Wij liggen natuurlijk in het zuiden van Nederland, dus krijgen eerder met hitte te maken dan de rest van het land", vertelt René van Drunen, wethouder bij de gemeente. "Daarnaast is het hier behoorlijk versteend, dus de hitte blijft in de stenen zitten, én er zijn hier veel kwetsbare ouderen."

Drie hittegolven in een jaar

Vorige zomer waren er drie hittegolven in de Limburgse gemeente. Dat betekent dat het 5 dagen boven de 25 graden moet zijn en daarvan moet het 3 dagen boven de 30 graden zijn. Maar omdat die temperaturen niet in De Bilt werden gemeten, werd het Nationaal Hitteplan niet geactiveerd.

Kerkrade stond er dus alleen voor. "We hadden eigenlijk geen plan van aanpak om in onze gemeente met de hitte om te gaan", zegt Erik Theunissen, adviseur klimaatadaptatie bij de gemeente. "Ik heb me daarover verbaasd."

Niet zo bezig met hitte

Kerkrade was niet de enige gemeente die hier de afgelopen jaren mee geconfronteerd werd, weet Madeleen Helmer van Klimaatverbond Nederland. "Er is absoluut minder geregeld voor hitte dan voor andere problemen gerelateerd aan ons klimaat", zegt zij.

"Dat wordt al duidelijk uit het feit dat we wél waterschappen hebben, maar geen hitte-schappen." Dat is ook logisch, vindt ze, want Nederland is een waterland. "De risico's van water kennen we." Maar de risico's van hittegolven herkennen we volgens haar niet genoeg. "Hoe krijg je in de hoofden dat er iets staat te gebeuren wat er niet altijd is? Daar worstelen we mee."

'Tuurlijk mag je genieten'

Theunissen en zijn collega Annet Joustra herkennen de worsteling, ze hebben folders gemaakt die ze rondbrengen in de gemeente. "Het is best lastig om mensen over gezondheid voor te lichten", zeggen ze. "Sommige mensen zijn ook een beetje wantrouwend richting de overheid, dus als je dan een brief stuurt, helpt dat niet."

"Maar bijvoorbeeld de lokale televisie wordt goed bekeken, dus dat is een kanaal dat kan werken." Wat de twee al hebben geleerd is dat je de hitte-waarschuwing een beetje op een luchtige manier moet brengen. "Ik zeg dan tegen de mensen: 'tuurlijk, je mag van de zon genieten, maar let ook een beetje hier en hier op", vertelt Theunissen.

Hitte geen prioriteit

"Hitte raakt aan onze gezondheid", bevestigt Helmer, "maar ook aan vergrijzing, aan Nederlandse huizen die als 'doorzonwoningen' gebouwd werden maar nu te heet zijn, aan de energietransitie, en aan verstening van steden en wijken."

"We lopen ertegenaan dat de vele sectoren die we nodig hebben het stuk voor stuk al heel druk hebben met andere problemen." Hitte heeft volgens haar geen prioriteit. "Omdat hitte niet 1 domein beslaat, is er niet 1 persoon of instantie die er volledig over gaat."

'Nationaal Hitteplan voldoet niet meer'

Het Nationaal Hitteplan werd in 2007 ontwikkeld als waarschuwingssysteem bij hittegolven en is sindsdien bijna elk jaar geactiveerd. Het geeft allerlei instanties, zoals de GGD's, het Rode Kruis en de veiligheidsregio's, adviezen, die zij verder kunnen communiceren naar mensen met een kwetsbare gezondheid. "Het zijn adviezen zoals: drink voldoende, zoek de koelte op, en 'pas op elkaar'", vertelt Helmer.

"Dat is prima, maar het voldoet niet meer", vindt ze. De huidige adviezen zijn volgens haar te algemeen, vooral omdat de hitte steeds erger wordt. "Toen we in 2007 begonnen met het Nationaal Hitteplan, was alles boven de 30 graden heet, maar nu ligt die grens hoger en vinden we 35 graden niet uitzonderlijk, en komt zelfs 40 graden wel eens voor."

Iedere gemeente een hitte-regisseur?

Kerkrade is deze zomer begonnen met het opstellen van een eigen, lokaal hitteplan. Het is de eerste gemeente in provincie Limburg die dat doet. "We hebben alle partners in kaart gebracht, en bedacht dat we dit jaar eerst maar eens willen focussen op het bereiken van ouderen", vertelt Theunissen. "Het doel is om uiteindelijk een goed draaiboek te hebben, zodat we weten hoe we tijdens en vlak voor hittegolven kunnen communiceren naar al onze inwoners."

Het Klimaatverbond pleit voor meer van dit soort lokale hitteplannen. Want hoewel het Nationaal Hitteplan ook op provinciaal niveau geactiveerd kan worden, staan de gemeenten het dichtst bij bewoners en weten zij het beste welke mensen en instanties er lokaal betrokken kunnen worden bij het aanpakken van hitteproblemen.

Gemeenten kunnen volgens het Klimaatverbond medewerkers benoemen tot 'hitte-regisseur': zij ontwikkelen een integrale aanpak op hitte en onderzoeken welke partijen nodig zijn. Dit leggen ze dan vast in een lokaal hitteplan.

'Moet toevallig iemand zijn die het belangrijk vindt'

Op dit moment zijn er zo'n 60 tot 80 gemeenten met een lokaal hitteplan, schat Helmer. "Andere gemeenten zijn sinds 2019 wel verplicht om een klimaatstresstest uit te te voeren, waarbij ook gekeken wordt naar hitte. Maar die test is enkel gericht op de temperaturen buiten, en niet op bijvoorbeeld de combinatie met kwetsbaarheid van bewoners."

Gemeenten mogen zelf kiezen of ze een hitteplan ontwikkelen, of niet. "Er moet toevallig iemand zijn die het belangrijk vindt, anders zie je dat gemeenten er nog niet aan beginnen." Er is ook nog geen geld opzij gezet voor zo'n hitteplan, dat speelt volgens Helmer ook mee.

Helpt een lokaal hitteplan?

Nu steeds meer gemeenten een hitteplan ontwikkelen, is de vraag natuurlijk: helpt het? Helmer zegt dat gemeenten nog bezig zijn met evaluatie van hun plannen, maar verwacht dat ze hiermee beter gewapend zijn tegen hittegolven.

De gemeente Kerkrade gaat na dit eerste jaar in ieder geval evalueren. "We dachten: we beginnen gewoon met een draaiboek en vervolgens kijken we wel waar we moeten aanpassen."

'We zijn te naïef'

Dat er meer moet gebeuren is volgens Helmer wel zeker. "We zijn te naïef. Als je kijkt naar Noordwest-Amerika, een vergelijkbaar gebied, daar werd het een paar jaar geleden 46 graden. Iedereen schrok toen."

Volgens Helmer kan dat ook in de omgeving van Nederland optreden. "We zitten nu in de tijd die we 30 jaar geleden probeerden te voorkomen, we kunnen het ons gewoon nog steeds niet voorstellen, maar het is er nú. We moeten ons aanpassen."