Zuid-Europa blijft de eerste keus van de Nederlandse vakantieganger, ondanks dat veel landen kampen met extreme hitte, droogte en bosbranden. Voor de reisbranche wint de vraag het van de risico's. "De vakantie is bijna een soort levensbehoefte geworden."

De zomers in Zuid-Europa worden steeds heter, en het ene warmterecord na het andere sneuvelt. Dat heeft consequenties voor de manier waarop we vakantie vieren. "Hitte is absoluut een risico als je op reist gaat", zegt toerisme-onderzoeker Harald Buijtendijk. "Zo heeft de hete zomer van 2022 aan zo'n 60.000 mensen in Europa het leven gekost, met name in de populaire vakantielanden aan de Middellandse Zee."

'Warm is niet per se prettig'

Als je in Noordwest-Europa opgroeit, word je met de paplepel ingegoten dat je pas écht vakantie viert als het 'lekker weer' is, stelt Buitendijk, die als onderzoeker verbonden is aan de Breda University of Applied Sciences. "Maar we moeten leren dat warm weer niet per definitie prettig weer is, zeker niet als het zo heet is dat de temperatuur gevaarlijk wordt voor de gezondheid."

Het beeld van de heerlijke warme zonvakanties wordt mede door de marketing van de reisindustrie in stand gehouden, denkt de onderzoeker. "Dat hitte gevaarlijk kan zijn, vooral voor kwetsbare groepen zoals senioren en kleine kinderen, daar hoor je de branche niet over."

Eigen verantwoordelijkheid

Directeur Arjan Kers van touroperator TUI Nederland wijst op de eigen verantwoordelijkheid van vakantiegangers: "Nederlandse reizigers zijn ervaren en weten dat temperaturen in Zuid-Europa in de zomer flink kunnen stijgen. Mensen kunnen zichzelf informeren over de weersomstandigheden en hun keuzes daarop baseren."

De reisbranche ziet ook dit jaar weer veel vraag naar zuidelijke vakantielanden. "Een tijdlang dachten we dat er een verandering in gedrag zou komen door de hitte van eerdere jaren. Maar we merken dat mensen weer massaal de favoriete zonbestemmingen boeken", zegt Kers. "Ik denk dat Nederlanders er gewoon aan toe zijn na maanden met veel regen en grijs weer. Het is bijna een soort levensbehoefte geworden."

Annuleringsverzekering voor hitte?

Wie is er verantwoordelijk voor veilige en verantwoorde vakanties in tijden van klimaatverandering? Reisbureaus wijzen naar de consument, maar Buijtendijk vindt dat niet terecht. "Reisorganisaties kiezen welke bestemmingen ze aanbieden en doen aan pro-actieve marketing voor goedkope vliegreizen naar zuidelijke landen. Zíj moeten alternatieven aanbieden en de juiste informatie verstrekken over de risico's van hitte."

De onderzoeker vindt ook dat touroperators annuleringsverzekeringen voor hitte moeten gaan aanbieden. "De reisbranche is een door aanbod gedreven industrie, die op volume gebaseerde verdienmodellen heeft. Bedrijven kiezen ervoor om hittegevoelige bestemmingen aan te bieden, vaak met behulp van luchtvaart. Het is niet duurzaam en het is ook niet gezond."

Op vakantie naar het Noorden

Uiteindelijk zal ook de reisbranche het klimaatprobleem onder ogen moeten zien, denkt Buijtendijk. "Op den duur zet het hun eigen verdienmodel onder druk", legt hij uit. "Als je kijkt naar de toename van extreme hittedagen als gevolg van klimaatverandering, dan is dat is voor de zuidelijke reisbestemmingen echt een probleem."

Directeur Kers zegt dat TUI wel nadenkt over duurzaamheid en extreme hitte op bepaalde bestemmingen. "We proberen ook ons productportfolio te verbreden en mobiliteitsvormen te verduurzamen. Mensen zullen altijd op vakantie willen, en wij moeten daar als sector op inspelen." Hij ziet ook een voorzichtige trend naar meer Noordelijke plekken: "Scandinavië, Ierland en Schotland worden steeds populairder in de zomer. Het zijn aantrekkelijke landen voor mensen die de hitte willen mijden."

'Toerisme niet hetzelfde als vliegvakantie'

Buijtendijk is vooralsnog niet onder de indruk. "De reisbranche moet veel meer doen dan nu gebeurt", vindt hij. "Als de reisindustrie voor zichzelf een toekomst wil hebben, dan moeten ze hun luchtvaartafhankelijkheid sterk verminderen. Het aantal passagierskilometers met het vliegtuig moet in absolute aantallen omlaag. Toerisme is níet hetzelfde als een vliegvakantie."

En ook de vakantiegangers moeten aan de bak, denkt de toerisme-onderzoeker. "Wees je bewust van de risico's. Denk goed na als er kans is op extreme hitte op je bestemming. Er zijn voldoende alternatieven om op vakantie te gaan zonder gezondheidsrisico's", zegt hij tot slot.

Schrijf iemand met een chronische ziekte niet af. Dat is de boodschap van Annelien Oosterbaan, die parkinson heeft. Als verzekeringsarts ziet ze veel chronisch zieke mensen die nog kunnen en willen werken, maar daarin niet gesteund worden.

Stel je voor: je hebt een chronische ziekte, parkinson bijvoorbeeld of migraine. Tegelijk ben je nog jong en kun je hartstikke veel. Zij het met wat aanpassingen.

Niet aangenomen

Je wil graag werken en begint vol goede moed met solliciteren. Je hebt immers veel te bieden, weet je van jezelf. En er zijn hard mensen nodig met de huidige krapte op de arbeidsmarkt. Wat kan er nu helemaal misgaan, zeg je tegen jezelf.

Toch word je niet aangenomen. Ook niet bij het tweede bedrijf waar je solliciteert, en het derde. Je zelfvertrouwen van eerst, wordt steeds minder.

Afgekeurd

Of je hebt wel een baan, maar komt er op een gegeven moment achter dat je een chronische ziekte hebt. Om je werk goed te kunnen uitvoeren, heb je wat extra hulp nodig van je werkgever.

Maar in plaats van die hulp te bieden, laat je werkgever op een gegeven moment weten dat je contract niet wordt verlengd. Of stelt die zich niet flexibel op, waardoor je het werk niet kan volhouden en je ziek uitvalt.

Te groot risico

Het gebeurt bij veel mensen met een chronische aandoening. Werkgevers zien deze groep nog altijd als een groot risico. Volgens onderzoeksinstelling TNO zijn ze bang dat het ze veel geld kost wanneer deze mensen op een gegeven moment uitvallen. En ze zijn vaak niet bekend met iemands aandoening, of wat dit betekend voor de inzetbaarheid.

Annelien Oosterbaan (42) weet daar alles van. Zij kreeg de diagnose parkinson op haar 33ste. "Het ligt natuurlijk aan de fase waarin je zit in je carrière. Hoe oud je bent en hoe ziek. Maar als je bij wijze van spreken nog moet beginnen, dan is aan een baan komen, of aan het werk blijven erg lastig met zo'n diagnose. Alleen maar omdat je een stempel hebt", vertelt ze.

'Dit is wie ik ben'

Je hoeft in Nederland niet te vertellen hoe het gesteld is met je gezondheid, als je gaat solliciteren. Maar Annelien wil open zijn over haar diagnose. "Dit is wie ik ben en ik wil ergens werken waar daar normaal mee wordt omgegaan. Waar ik niet hoef te liegen over mijn ziekte. Of het moet verbloemen. Dat kan ook helemaal niet", vertelt ze.

Dat dat niet vanzelfsprekend is, ontdekte ze na haar diagnose.. "Waar eerst veel mogelijkheden waren, liep ik ineens tegen een muur op. Ik kon alles nog, voelde me niet ziek, was fitter dan veel anderen. En toch werd ik buitengesloten. Bijvoorbeeld omdat het niet meer mogelijk was om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Je wordt veel te vroeg afgeschreven. Echt heel pijnlijk."

Omgeschoold tot verzekeringsarts

Annelien, die van huis uit gynaecoloog is, veranderde van koers en liet zich omscholen. Ze is als hoofdonderzoeker verbonden aan het Radboud UMC, waar ze zich bezighoudt met vrouwen en parkinson. En ze werkt als verzekeringsarts bij het UWV.

In haar werk bij de uitkeringsinstantie ervaart zij haar ziekte juist als meewaarde, vertelt ze. Omdat ze zich vanwege haar eigen diagnose goed kan verplaatsen in de mensen die ze tegenover zich heeft. Vaak zijn dat mensen met een chronische aandoening, die worstelen met de (on)mogelijkheden in hun werk.

'Werkgever wil van ze af'

Annelien ziet regelmatig mensen voor een beoordeling voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Ze merkt dan dat het vooral de werkgever is, 'van ze af wil'. "Veel mensen hebben al zoveel meegemaakt aan afwijzing en onbegrip, dat ze daardoor zelf ook opgeven. Hier aandacht voor hebben in het gesprek is het minste wat je kunt doen", zegt ze.

"Ik denk dat het voor werkgevers vooral de angst is voor het onzekere bij zo'n diagnose. In plaats van je erin te verdiepen, wijs je dan maar iemand de deur.

'Dan moet je wel de kans krijgen

"Dit terwijl mijn ervaring vaak is dat hoe zieker iemand is, hoe meer motivatie diegene heeft om zich in te zetten en te bewijzen wat die nog wel kan. Maar dan moet je wel de kans krijgen "

Zelf maakte ze ook van alles mee, in de ziekenhuiswereld nota bene. "En dat vind ik niet eerlijk. Want niet iedereen met een chronische ziekte is er al aan toe om niet meer te werken. Soms kan het niet anders, maar vaak ook wel."

Steeds meer mensen met chronische aandoening

Dat vindt onderzoeker Lidewij Renaud van TNO ook. "De groep mensen met een chronische aandoening is enorm groot en blijft groeien. Bijna 60 procent van alle Nederlanders heeft er minstens een. Binnen die groep mensen zit een enorm arbeidspotentieel, ruim 400.000 banen", vertelt ze.

"We blijven met z'n allen een beetje steken in de gedachte dat deze groep alleen bestaat uit mensen die heel erg ziek zijn. Mensen die niet kunnen werken, niet mee kunnen doen. Maar dat klopt niet", benadrukt Renaud.

Van rugklachten tot parkinson

De variatie aan aandoeningen is groot, vervolgt ze. Dat gaat van rugklachten tot zware hooikoorts en parkinson. "Dat zijn heel verschillende aandoeningen, die je inzetbaarheid kunnen beïnvloeden, maar waarmee je in veel gevallen nog prima kunt werken. Al moet je werkgever daar misschien wat aanpassingen voor doen."

Natuurlijk zijn er ook mensen die zo ziek zijn dat ze echt niet meer kunnen werken, zegt ze. Bijvoorbeeld mensen met een vergevorderde vorm van kanker. "Maar dat gaat lang niet over iedereen."

'Laat me alsjeblieft wat doen'

Annelien zou graag zien dat de maatschappij verandert. Dat mensen met een chronische ziekte - die dat kunnen en willen - zo lang mogelijk kunnen blijven werken. Daar ondersteuning bij krijgen van hun werkgever. "Er gaat nu enorm veel arbeidspotentieel verloren."

"Al moet ik de krant rondbrengen, of ergens koffie inschenken, het maakt me niet uit. Maar laat me alsjeblieft wat doen. Dat is voor mij van heel veel waarde", zegt Annelien. Waarom? "Je gaat ergens naartoe, je wordt daar verwacht, je doet mee in de maatschappij, je voelt dat je van belang bent, mag meedoen", legt ze uit.

Buiten de maatschappij

"Op het moment dat je thuis komt te zitten, word je voor je gevoel toch voor een groot deel buiten de maatschappij geplaatst", vervolgt ze. "Het is al pittig om zo'n diagnose te krijgen, en als je dan ook nog wordt uitgesloten van het werkende leven, dan is dat gewoon best wel hard."

"Als het moment daar is dat het echt niet meer kan, dan is dat pijnlijk maar dan is het ook wat het is", legt ze uit. "Maar als je te vroeg wordt weggezet, terwijl je eigenlijk veel dingen nog wel kan, dan is dat bikkelhard. Al kosten ze misschien wat meer moeite."

'Liever voor elkaar zijn'

"We moeten allemaal wat toleranter worden en wat liever voor elkaar zijn, het zou niet alleen om geld moeten draaien", geeft Annelien mee. "De waarde van mee kunnen doen is niet in geld uit te drukken."

Onderzoeker Renaud raadt werkgevers, maar ook werknemers aan om het gesprek met elkaar aan te gaan. "Dan kun je in kaart brengen wat iemand nodig heeft om zo lang mogelijk goed inzetbaar te blijven."

Lastig voor kleine ondernemers

Maar de onderzoeker begrijpt ook dat dat lastig is. "Het is een taboe en dat werkt twee kanten op: aan de ene kant durven mensen er niet eerlijk voor uit te komen, omdat ze bang zijn voor een negatieve reactie van de werkgever. Aan de andere kant durven werkgevers mensen minder makkelijk aan te nemen als ze weten dat iemand ziek is, of ziek is geweest."

"In Nederland kunnen de kosten voor de werkgever hoog oplopen als iemand langdurig uitvalt. Zeker voor kleinere ondernemers kan dat lastig zijn", erkent Renaud. Een bedrijf betaalt een ziek gemelde werknemer in het eerste jaar 100 procent door en in het tweede 75 procent. Daarna komt iemand terecht in de Ziektewet. "Het dubbele is: het doorbetalen van de loonkosten is juist bedoeld om de werknemer te beschermen."

Systeem veranderen

Het zou volgens de TNO-onderzoeker helpen als in het systeem rondom de arbeidsmarkt de mens meer centraal zou komen te staan. Ze ziet dit als een gezamenlijke opdracht van werkgevers, brancheorganisaties en de overheid.

"Nu wordt heel erg gedacht vanuit het werk, van: dit is mijn vacature en ik zoek iemand die daarbij past. Maar als je meer gaat denken vanuit de persoon die op gesprek komt, welk werk diegene zou kunnen doen. Dan kun je veel passender werk creëren." Door creatiever te denken, kunnen werkgever veel oplossen, is haar conclusie.

'Schrijf iemand niet direct af'

Wat er volgens Annelien anders zou moeten? "Ik vind dat werkgevers die het financieel gezien kunnen leien zich verantwoordelijker op zouden moeten stellen, door mensen duurzaam aan het werk te houden. Dan zullen ze ook zien dat dat iets oplevert."

Ze raadt werkgevers aan om zich te verdiepen. "Als je kijkt naar parkinson, iemand die dat heeft, gaat langzaam geleidelijk achteruit. De een sneller dan de ander maar. Het is niet zo dat iemand van de ene op de andere dag ineens niks meer kan. Het is in die zin best een voorspelbare ziekte. Er valt dus wel een plan te maken, en als het niet haalbaar blijkt, dan stel je die toch gewoon weer bij?"

Positief gevoel

Zelf kijkt Annelien positief naar de toekomst van haar werkende leven. "Ik heb gelukkig nog geen cognitieve problemen, geen mist in mijn hoofd, geen moeite met dubbeltaken en focussen. Daar ben ik heel gelukkig mee, want ik heb ken genoeg jonge mensen met parkinson die daar al wel last van hebben. Het merendeel valt binnen 5 tot 10 jaar uit van werk. Ik ben intussen 9 jaar verder."

"Het gaat goed met me. En hoe lang dat zo blijft: geen idee. Maar ik ben super gemotiveerd om zo lang als mogelijk aan het werk te blijven. En ik denk wel dat ik, juist door bezig te blijven, langer goed blijf."