Went ons lichaam steeds meer aan extreme hitte? En andere vragen over hitte en onze gezondheid beantwoord

Wie de komende tijd naar Zuid-Europa op vakantie gaat, moet rekening houden met extreme hitte. Maar ook Nederland moet zich beter voorbereiden, vindt Het Rode Kruis. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie wilden weten over hitte en onze gezondheid.

"Extreme hitte is geen ver-van-je-bed-show meer", waarschuwt Het Rode Kruis. Vorige zomer kwamen naar schatting meer dan 60.000 mensen in Europa om het leven door extreme hitte. Statistiekbureau CBS zag in juni in Nederland een oversterfte van 5 procent, die te maken zou hebben met de uitzonderlijke warmte afgelopen maand. Fysioloog aan het Radboudumc Maria Hopman en zelfstandig medisch milieukundige Peter van den Hazel beantwoorden jullie vragen over de gezondheidsrisico's van extreme hitte.

1. Waarom moeten wij ons in Nederland voorbereiden op extreme hitte?

Medisch milieukundige Van den Hazel deelt de roep van Het Rode Kruis om ons beter voor te bereiden op extreme hitte. "Iedereen is natuurlijk deels zelf verantwoordelijk voor het omgaan met warmte, maar ik vind ook dat overheden een verantwoordelijkheid hebben voor mensen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Bijvoorbeeld voor kinderen op scholen, of voor ouderen in verpleeghuizen."

Hij legt uit hoe Nederland in actie komt bij een hittegolf: "Het RIVM waarschuwt alle GGD's, en die geven de waarschuwing door aan instanties als ziekenhuizen, verpleeghuizen, de thuiszorg, scholen, maar ook bijvoorbeeld de daklozenopvang. De GGD's moeten ervoor zorgen dat instanties de kennis hebben om beleid aan te passen, bijvoorbeeld wat betreft het koel houden van ruimtes en het aanpassen van bepaalde medicatie. Daarnaast probeert Het Rode Kruis in samenwerking met huisartsen om bij de meest kwetsbare, eenzame mensen langs te gaan."

Het lastige daarbij is volgens hem dat er niet één organisatie verantwoordelijk is. "Niemand voelt zich eigenaar van het probleem 'hitte'. En dat kan ook niet. Maar daardoor heeft nog altijd een minderheid van de gemeenten een hitteplan. Terwijl hoge temperaturen echt tot problemen kunnen leiden."

Er is veel informatie die uiteindelijk bij burgers terecht moet komen, zegt hij. Het belangrijkste? "Voldoende vochtinname. Een paar jaar geleden stak Claudia de Breij in een oudejaarsconference de draak met het advies om voldoende te drinken. Ze vond dat logisch. Maar als je ziet hoeveel mensen toch te weinig drinken bij hitte, is die boodschap echt nog nodig."

Bron: EenVandaag

2. Wat zijn mogelijke gevaren van extreme hitte voor ons lichaam?

"Er zijn twee belangrijke gevaren voor ons lichaam: uitdroging en oververhitting", legt fysioloog Hopman uit. "Als je warmte kwijt moet raken, gaat je lichaam transpireren. Je verliest dus vocht. Als je te veel vocht verliest, kan er niet genoeg door je bloedvaten circuleren en droog je uit. Dat is gevaarlijk, met name voor kwetsbare groepen."

Het tweede gevaar is oververhitting, vervolgt ze. "Normaal gesproken heeft ons lichaam een temperatuur van 37 graden. Onze enzymen (eiwitten) werken dan optimaal. Als je lichaam warmer wordt - doordat je in de zon gaat liggen, of gaat bewegen - dan wil je lichaam die extra warmte kwijt. Maar wanneer het buiten warm is, kan dat niet goed. En dus loopt de lichaamstemperatuur op."

"Het wordt echt zorgelijk als je lichaamstemperatuur boven de 40 graden komt", waarschuwt ze. "En bij 42 à 43 graden trekt je lichaam het niet meer. Je enzymen werken dan niet meer goed, waardoor allerlei processen in je lichaam ontregeld raken. Je merkt dat het eerste aan je zenuwstelsel: mensen raken in de war, zijn slecht aanspreekbaar, lopen ongecoördineerd, of zien wazig."

Een lichaamstemperatuur van 40 graden of meer kun je al bereiken als het buiten ver boven de 30 graden is. Maar Hopman benadrukt dat ook de luchtvochtigheid meespeelt: "Als het heel droog is, zoals in een woestijn, dan kan vocht uit je huid. Maar zit je aan de Middellandse Zee, dan is de luchtvochtigheid hoger en kunnen vocht en dus warmte moeilijker kwijt. Het risico op uitdroging en oververhitting is dan groter."

3. Hoe kan ik me voorbereiden op hitte?

Hopman vertelt: "Als je binnenkort op vakantie gaat naar een warm land, helpt het om je nu al - in Nederland - bloot te stellen aan warmte. Dan went je lichaam langzaam. Het zal makkelijker transpireren en je bloedvaten kunnen zich makkelijker verwijden, waardoor je sneller je warmte kwijt kunt."

"Eenmaal in de extreme hitte is één ding heel belangrijk: drinken, drinken, drinken", roept de fysioloog op. "Gewoon water. Geen frisdrank, want door de suikers eet je dan minder. En geen alcohol, want daardoor moet je hart nog harder werken. Om oververhitting te voorkomen is het verstandig om de koelte op te zoeken: ga onder een boom zitten, of bij een meertje."

Bekijk ook

• 

  Oversterfte in recordwarme junimaand, hadden we ouderen beter moeten beschermen? 'Hitte kan laatste duwtje zijn'

  • 14-07-2023

4. Welke groepen zijn het meest kwetsbaar?

Volgens haar zijn vooral ouderen (boven de 60, 70 jaar) en mensen met onderliggende ziektes kwetsbaar voor hitte. "Ouderen hebben minder zweetklieren, dus kunnen vocht moeilijker kwijt. Ook hebben zij een verminderde dorstprikkel, waardoor ze geneigd zijn om te weinig te drinken. Mensen met onderliggende ziektes, zoals hartfalen, hebben soms een heel andere dynamiek in de bloedcirculatie, waardoor het hart bij hitte veel harder moet werken. En dat niet voor een uurtje, omdat je een blokje om wandelt, maar dagenlang."

Jonge kinderen blijken een twijfelgeval. "Je zou denken dat ze prima met hitte kunnen omgaan, omdat ze een relatief groot lichaamsoppervlakte ten opzichte van hun inhoud hebben. Daardoor kunnen ze makkelijk afkoelen. Puur fysiologisch zijn ze dus in het voordeel, vergeleken met andere leeftijdsgroepen", legt de fysioloog uit. "Maar daar staat tegenover dat het lastig is om kinderen genoeg te laten drinken, alleen in de schaduw te laten spelen, en niet te veel te laten inspannen. Daar moeten volwassenen oog voor hebben."

5. Heeft extreme hitte gevolgen voor bepaalde ziektes en medicijngebruik?

Dat vindt Hopman een goeie vraag. Zelf doet ze komende week onderzoek naar het gebruik van diuretica ('plaspillen') tijdens de Nijmeegse 4Daagse. "Veel mensen met hart- en vaatziekten gebruiken diuretica om hun bloeddruk laag te houden. We gaan onderzoeken of deze wandelaars meer uitdrogingsverschijnselen krijgen dan wandelaars die geen plaspillen gebruiken. En of je dus niet beter kunt zeggen tegen mensen 'bij inspanning en bij hitte: neem wat minder van je plaspillen'. Dat advies is er nu nog niet."

6. Kunnen we iets leren van mensen die al in de tropen wonen?

We kunnen ons zeker maatschappelijk aanpassen aan hitte, denkt hij. "In Italië en Spanje houden mensen niet voor niets siësta. En de huizen worden daar anders gebouwd, bijvoorbeeld met minder glas. In Nederland zouden we dat ook kunnen doen om beter te leren leven met hitte."

Fysioloog Hopman wijst op het onderzoek dat zij tijdens de Nijmeegse 4Daagse gaat uitvoeren: "Ik had gelezen over bedoeïenen, die al generaties lang in de woestijn wonen en altijd zwarte kleren dragen. In Nederland zeggen we juist vaak tegen elkaar dat je iets wits aan moet trekken bij warmte. De wetenschap is er nog niet over uit, dus daarom ga ik de helft van mijn onderzoeksgroep in wit laten lopen en de andere helft in zwart. We meten dan de huidtemperatuur en kerntemperatuur, en hopen zo een antwoord te geven op de vraag wat beter werkt bij warmte."

Bekijk ook

• 

  Zorgen bij experts om ongewoon hoge temperatuur van oceaanwater: 'Dit hebben we nog niet eerder gezien'

  • 03-07-2023

7. Gaat ons lichaam steeds meer gewend raken aan hitte?

Milieuarts Van den Hazel is duidelijk: "Nee. 37 graden blijft 37 graden. Je lichaam kan zich bij een hittegolf wel enigszins aanpassen: na een paar dagen kun je beter met de hitte omgaan. Maar het is niet zo dat we op de lange termijn, als we nu tien hittegolven achter elkaar krijgen, dat we er dan minder moeite mee hebben. Dus als we in de toekomst meer hittegolven krijgen, gaat dat natuurlijk wel problemen geven. Dan raken mensen vaker ontregeld."