Bomen, grassen en planten in Nederland hebben steeds vaker last van de hitte en droogte. Er wordt daarom gezocht naar nieuwe soorten die er beter tegen kunnen, zowel in het bos als in de tuin. "In onze oude tuin brandde het gras letterlijk weg."

Bosecoloog Frank Sterck was onlangs in Alaska, waar hij honderden kilometers aan uitgestrekte bossen zag die vooral bestonden uit dode sparren. Hij vond het heftig om te zien. "Ik ben een natuurliefhebber, ik hou van mooie bossen. Als je dan ziet dat bomen steeds vaker het loodje leggen, en we niet weten hoe ze daarvan gaan herstellen, dan vind ik dat dramatisch."

Bomen lijden onder hitte in Europa en Nederland

Ook dichter bij huis zijn de afgelopen jaren hele naaldbossen verdwenen. "De massale boomsterfte in Alaska zien we hier in Europa op kleinere schaal", zegt Sterck. "Vooral de fijnspar is hier getroffen door hitte en droogte. De sparren konden daardoor minder hars produceren, waardoor kevers beter op de bomen konden leven, en uiteindelijk veel bomen doodden."

"Ook de beuken, eiken en grove dennen hebben het de afgelopen jaren zwaar te verduren gehad." Sterck onderzoekt vanuit de Wageningen Universiteit de invloed van hitte en droogte op bomen in vijftien verschillende Nederlandse bossen. "Dat onderzoek ben ik in 2017 begonnen, niet wetende dat er in 2018 een desastreuze zomer zou komen."

Boomsterfte wereldwijd verdubbeld

De zomer van 2018 was namelijk de warmste en droogste zomer in drie eeuwen. "In die extreme zomer met meerdere hittegolven, legden veel bomen het loodje", vertelt de bosecoloog. "Sommige soorten zijn er daarna nooit meer helemaal bovenop gekomen. Bomen die in het verleden makkelijk herstelden, lukte dat nu niet meer."

"Het is normaal dat bomen doodgaan, dat zien we altijd in de natuur", vervolgt hij. "Maar de afgelopen decennia is de boomsterfte wereldwijd min of meer verdubbeld. We denken dat dat vooral komt door toenemende hitte en droogte."

Zo lijdt een boom onder hitte

"Als het heet is, verdampt een boom veel water. Hij zweet als het ware, net als wij", legt Sterck uit. "Maar om te voorkomen dat de boom te veel water verliest, sluit hij zijn huidmondjes waardoorheen het water verdwijnt." Dat is volgens hem een probleem, want de boom kan de huidmondjes dan ook niet meer gebruiken voor het opslaan van koolstof. "Terwijl die dat wel nodig heeft."

"Ook kan een boom, als die minder verdampt, zichzelf minder goed koelen", gaat hij verder. "De bladeren worden dus steeds warmer en warmer. Die kunnen gaan verkleuren en afvallen. En daar kan een boom niet altijd van herstellen."

'Nederland is arm in boomsoorten'

"Bomen maken natuurlijk vele extremen mee, dat is onderdeel van het 'boom-zijn'", zegt Sterck. Ze zijn daarom volgens hem gewend om buffers aan te leggen voor moeilijke tijden. "Maar boomsoorten kunnen zichzelf niet zo snel aanpassen dat ze de snelle klimaatverandering kunnen volgen." Wel zijn er verschillen tussen bomen: de ene soort past zich makkelijker aan dan de ander.

"Nederland is eigenlijk heel arm in boomsoorten, veel armer dan bijvoorbeeld Azië en Amerika", gaat hij verder. Er zijn hier naar schatting zo'n 5.000 soorten, terwijl er wereldwijd zo'n 55.000 boomsoorten zijn. "Daarom wordt nu veel onderzoek gedaan naar hoe soorten precies van elkaar verschillen, en naar zogenoemde 'exotische' planten die ook hier aangeplant kunnen worden."

Tropische planten in je tuin

Niet alleen wetenschappers en bosliefhebbers zoeken naar nieuwe soorten. Ook in hun eigen tuin zien sommige mensen de gevolgen van hitte en droogte, en gaan ze op zoek naar alternatieven. De tuin van Marina Brouwer in Overijssel is daardoor in drie jaar tijd compleet veranderd.

"In onze oude tuin brandde het gras letterlijk weg en gingen allerlei 'inheemse' planten dood in de zomer. Er was niet genoeg water, tenzij je het zelf gaf. Maar om nou de hele tijd te sproeien, daar zit niemand op te wachten", vertelt Brouwer. "Dus toen dachten we: we kopen andere soorten planten, en maken er een wat meer tropisch sfeertje van."

Zoektocht naar nieuwe boomsoorten

"We hebben een olijfboom, twee vijgenbomen, een Bougainville, Perzische slaapboom, Mimosa, dwergpalm, een tempelboom, en nog meer", somt Brouwer op. Maar een nadeel is er ook: in de winter wordt het voor sommige van deze bomen en planten te koud. Dan moeten ze naar binnen. "Ik heb ze daarom in potten gezet, om gemakkelijk van buiten naar binnen te verplaatsen. Maar daar ben je best even mee in de weer."

Ook voor de bomen in het bos geldt dat het lastig is dat ze zowel in de zomer als de winter goed moeten kunnen leven. "Wat daarbij ook nog ingewikkeld is, is dat bomen veel langer leven dan de meeste planten", zegt bosecoloog Sterck. "Als we zoeken naar nieuwe boomsoorten, moeten dat dus soorten zijn die nu geplant kunnen worden en oké kunnen leven, maar die ook over enkele decennia bestand zijn tegen meer hitte."

Geschikte kandidaten

Al in de 19de eeuw werd er gezocht naar nieuwe boomsoorten die het in Nederland goed zouden doen, weet Sterck. "Bijvoorbeeld door de stichter van landgoed Schovenhorst, op de Veluwe. De stichter zocht naar boomsoorten uit andere delen van de wereld die sneller groeiden dan de hier gebruikelijke grove den en beter hout zou opleveren." Die plantte daarom allerlei naaldbomen uit Amerika op zijn landgoed.

Sterck deed onderzoek op het landgoed, en daaruit bleek bijvoorbeeld dat de gewone zilverspar het hier erg goed lijkt te doen. "Ook de elsbes en de tamme kastanje zijn geschikte kandidaten. Dat zijn soorten die zijn geëvolueerd in een heter en droger klimaat. Dat betekent dat ze allerlei kenmerken hebben zodat ze daar beter mee om kunnen gaan."

'Een controversiële discussie'

Maar harde conclusies over geschikte nieuwe boomsoorten zijn er nog niet. "Het is ook best een controversiële discussie", zegt Sterck. "Want we zijn gewend aan het uiterlijk van onze bossen, dat heeft een historie, dus we willen het liefst verder met de bossen die we nu hebben."

Toch zullen we volgens hem naar alternatieven moeten kijken. "Als we op een slimme manier omgaan met veranderend weer en klimaat, dan zullen onze bossen er misschien wat anders uit gaan zien, maar zullen er ten minste bossen bestaan in de toekomst. Daar kunnen we ons best voor doen."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."