Pieter Omtzigt in de peilingen: van 'mogelijk premierskandidaat' naar 'impopulaire twijfelaar'

EenVandaag vroeg panelleden voor het eerst naar de populariteit van Omtzigt toen hij in 2020 meedeed aan de leiderschapsverkiezing van het CDA. De Enschedeër verloor toen nipt van Hugo de Jonge, maar duidelijk werd wel dat de steun voor Omtzigt onder kiezers - van binnen én buiten het CDA - groot was. Zijn reputatie als vasthoudende controleur van de macht, vooral in de toeslagenaffaire, had hem populair gemaakt.

'Positie Omtzigt, functie elders'

Hoewel Omtzigt persoonlijk op veel steun kon rekenen vond een meerderheid van de ondervraagden hem toen niet geschikt als partijleider van het CDA. Zijn inhoudelijke kracht stond volgens hen buiten kijf, maar er leefden twijfels over zijn leiderschap en belastbaarheid. Die spanning tussen waardering voor zijn integriteit en twijfel over zijn politieke positie bleef hem lang achtervolgen.

In maart 2021 kwam zijn naam prominent naar voren in de kabinetsformatie. De opmerking 'positie Omtzigt, functie elders' uit de gespreksnotities werd door Opiniepanel-leden uitgeroepen tot hét politieke moment van dat jaar. Voor veel kiezers symboliseerde het alles wat er mis was met de bestuurscultuur waartegen Omtzigt zich juist keerde.

Bliksemstart voor NSC

De verwachtingen van kiezers waren hooggespannen toen Omtzigt na deze affaire het CDA verliet en als onafhankelijk Tweede Kamerlid verderging. Na de val van het kabinet-Rutte IV in de zomer van 2023 stond hij voor de keuze: stoppen in politiek Den Haag of doorgaan met een eigen partij?

Omtzigt koos, na lang wikken en wegen, voor dat laatste en richtte Nieuw Sociaal Contract op. Het leek een schot in de roos: vlak na de oprichting peilde NSC in één keer 27 zetels en was daarmee samen met de VVD virtueel de grootste partij van Nederland.

Van alle kanten overstappers

Kiezers van onder andere BBB, JA21, SP en CDA liepen massaal over. Ze zagen in Omtzigt een geloofwaardig alternatief voor de gevestigde politieke org. Er werd al gepraat over een 'kabinet-Omtzigt', terwijl hij zelf lang onduidelijk bleef over zijn ambities.

Tegelijkertijd doofde het momentum bij andere partijen. Het eerder zichtbare 'Timmermans-effect' bij GroenLinks-PvdA verdween in dezelfde periode. Omtzigt trok met zijn belofte van een 'nieuw sociaal contract' van verschillende kanten kiezers aan.

Twijfel over premierschap

Hoewel hij werd genoemd als serieuze kandidaat voor het premierschap, hield Omtzigt zelf de boot af. In eerste instantie vonden veel NSC-kiezers dat prima. Maar hoe langer hij twijfelde nam ook het vertrouwen af. In de ogen van veel ondervraagden werd hij steeds minder geschikt geacht voor de functie van minister-president. Zijn terughoudendheid begon te wringen bij kiezers die juist verandering hadden gewild.

Toen hij zich na de verkiezingswinst van november 2023 terugtrok uit de formatieonderhandelingen noemde de helft van zijn achterban dat 'een slechte zaak'. Voor veel kiezers was het een grote teleurstelling: ze hadden gehoopt dat hij als hervormer daadwerkelijk invloed zou gaan uitoefenen.

Vertrouwen brokkelt af

Begin 2024 zakte NSC stevig in de peilingen. 5 maanden na de verkiezingen stond de partij op 11 zetels. In aanloop naar de Europese verkiezingen brokkelde het vertrouwen verder af: NSC won uiteindelijk slechts 1 zetel in het Europees Parlement. Kiezers haakten af, mede door onduidelijke standpunten, een onscherp partijprofiel en een leider die vaak op afstand bleef.

Zelfs toen NSC een maand later toetrad tot het kabinet-Schoof keerde het vertrouwen niet terug. Uit peilingen bleek dat juist Omtzigts eigen kiezers nauwelijks vertrouwen hadden in de politiek en in de koers van het kabinet. De partij zakte naar 3 zetels - inmiddels staat NSC op 2 zetels - en een groeiende groep vond dat Omtzigt beter tot zijn recht zou komen in een andere rol dan partijleider.

Een abrupt einde

Afgelopen september deed Omtzigt een stap terug vanwege zijn gezondheid. Ruim een half jaar later maakte Omtzigt gisteravond bekend zijn politieke carrière te beëindigen. Hij komt niet volledig terug van zijn burn-out en wil zich richten op herstel en zijn gezin. In zijn verklaring benadrukte hij dat zijn idealen blijven, maar dat zijn gezondheid voorrang heeft.

Zijn vertrek markeert het einde van een politieke loopbaan van ruim 20 jaar: geliefd vanwege zijn dossierkennis, maar ook voortdurend onder druk van torenhoge verwachtingen, misschien wel in de eerste plaats van zichzelf. De peilingen van de afgelopen jaren laten zien hoe hoog Omtzigt werd geacht en hoe moeilijk het bleek om aan dat beeld te voldoen.