In Zweden is het sinds 1 juli illegaal om seks te hebben met iemand die daar geen explictiete toestemming voor heeft gegeven. Critici twijfelen echter of de wet ook echt zal werken; is mondeling toestemming geven genoeg om seksueel geweld te voorkomen en te bestraffen? En wordt seks met zo een wet niet te veel een zakelijke bedoeling?

#MeToo

De komst van de wet is onlosmakelijk verbonden met de Me Too- discussie die bijna een jaar geleden losbarstte. De beweging die daardoor ontstond wilde misstanden wat betreft seksueel misbruik aan de kaak stellen. Een van de verontrustende conclusies was dat een grote meerderheid van de slachtoffers van seksueel geweld geen aangifte doet, omdat ze bang zijn dat niemand hen zal geloven. De Zweedse 'sekswet' lijkt dan ook een oplossing, maar toen de Zweedse premier Stefan Löfvén de wet aankondigde, waren de reacties nogal lacherig. 

De wet lijkt bijna niet te handhaven: moet je bij elk seksueel contact van te voren om toestemming vragen? Dat kan voor nogal ongemakkelijke situaties zorgen als je op een eerste date bent. Toch vindt Debby Gerritsen, hoofdredacteur van het vrouwenblad VIVA de wet een mooi initiatief. "Ik vind het op zijn minst bewonderenswaardig dat er iets geprobeerd wordt. In Nederland is er niet heel veel veranderd na de Me Too-discussie. Ik weet niet of de wet werkt, maar ik denk wel dat het goed is als we er meer over gaan nadenken."  

Volgens Iva Bicanic van het Centrum Seksueel Geweld zal de wet niet helpen om verkrachting te voorkomen. "We weten nog niet wat het oplevert, maar ik denk niet dat het een structurele oplossing is. Mensen die willen verkrachten, doen dat toch wel. Seksueel geweld uit zich in allerlei vormen. Mensen die het zelf meemaken zijn soms in verwarring: wat heb ik nou meegemaakt en kan ik het wel verkrachting noemen?Je gaat uit met iemand, het is leuk en het zoenen is ook wel leuk, maar daarna gaat de deur op slot en wordt het ineens ruwer. Dat wordt door slachtoffers als miscommunicatie gezien, terwijl dat ook verkrachting is."  

Zakelijke romantiek

De Nederlandse app LegalFlings speelt in op de Zweedse wet en gaat nog een stapje verder. In de app kun je aangeven wat je wel en niet wil doen tijdens de seks, zwart op wit dus. Volgens bedenker Rick Schmitz is het inderdaad niet heel romantisch, maar gaan we wel naar een wereld waarin alles wat zakelijker wordt. "Er zijn genoeg mensen die vooraf duidelijk willen maken wat ze wel en niet willen doen in de slaapkamer. En ik denk dat praten altijd goed is, maar ik denk dat we het met de huidige technologie nóg bespreekbaarder kunnen maken." 

Gerritsen vindt de app een goed idee: "Ik vind het goed dat we het grijze gebied ingaan en daarover praten: wat mag nou wel of niet. Check het eens bij elkaar, is het nog oke wat ik doe. Als je jong bent en je leert eerder om nee te zeggen: dan kan voorkomen worden dat je in een situatie terecht komt waarin je dingen doet waar je later spijt van krijgt." Volgens Bicanic is zo een app mosterd na de maaltijd. "In de situaties waarin het mis gaat, dan is die app al te laat. Die wordt niet eens tevoorschijn gehaald. Kinderen die opgroeien met huiselijk geweld en misbruik lopen het meeste risico om slachtoffer of dader te worden van seksueel geweld. Daar moet je eigenlijk al ingrijpen." Toch zijn beide vrouwen het eens dat Zweden in ieder geval een stap in de goede richting zet. Bicanic: “Het is een mooi statement van de Zweedse regering die wil zeggen dat seksueel geweld niet meer getolereerd wordt.”

Het ‘strengste asielbeleid ooit’ dat asielminister Marjolein Faber wil uitvoeren, is weer een stapje dichterbij. De fel bekritiseerde asielwetten zijn vrijwel ongewijzigd goedgekeurd door de ministerraad en kunnen worden voorgelegd aan de Tweede Kamer.

Het zijn misschien wel de meest beeldbepalende wetten van dit kabinet: de asielnoodmaatregelenwet en de Wet invoering tweestatusstelsel. Deze twee wetten regelen dat niet elke asielzoeker onder dezelfde voorwaarden in Nederland mag blijven, maken gezinshereniging moeilijker, verblijfsvergunningen korter en schaffen ook de verblijfsvergunningen voor onbepaalde tijd af.

Tweede ronde

De ministerraad boog zich vandaag voor de tweede keer over de wetten van Faber (PVV), aanleiding hiervoor is het spoedadvies van de Raad van State. Faber zegt dat de kritiek over de onzekerheden bij de uitvoering is besproken. 'Maar ik heb één zekerheid. Zo kan het niet langer," aldus Faber.

Vorige maand raadde het belangrijke adviesorgaan asielminister Faber af de wetten in de 'huidige vorm' in te dienen. De wetten zijn volgens de Raad van State onzorgvuldig voorbereid.

Niets aanpassen, alleen kleine correctie

Maar al voor de ministerraad begon, liet Faber weten dat ze behalve een 'kleine correctie' niets zou wijzigen aan haar asielwetten. Die kleine aanpassing komt volgens haar neer op een 'technische correctie'.

Hierdoor kunnen asielzoekers na een afwijzing niet langer bezwaar maken bij de de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de organisatie die bepaalt of mensen een verblijfsvergunning krijgen. Ze moeten nu direct beroep instellen bij de rechter.

Wel extra geld

Wel wordt er extra geld vrijgemaakt om de wetten beter uitvoerbaar te maken. In totaal wordt 115 miljoen euro vrijgemaakt.

Het gaat dan om 101,8 miljoen euro voor het tweestatusstelsel en 13,3 miljoen euro voor de asielnoodmaatregelenwet. Daarmee komt Faber enigszins tegemoet aan de snoeiharde kritiek van de Raad van State.

Kritiek

Het adviesorgaan is kritisch omdat de plannen van Faber in de praktijk niet haalbaar zouden zijn. Zo zouden er volgens het orgaan, en uitvoeringsorganisaties, nog meer opvangplekken nodig zijn omdat asielzoekers langer moeten wachten op een besluit. En dat wil het kabinet juist niet.

Ook krijgt de IND er door deze wet veel meer werk bij, maar extra geld kan die problemen dus wel iets verzachten. Tot vandaag werd de organisatie vanaf 2027 juist gekort.

'Gaat ten koste van de rechtszekerheid'

Eerder liet ook nog de Raad voor de Rechtspraak zich al kritisch uit over de plannen van Faber. De Raad noemt het 'bijzonder onwenselijk', dat de regelingen aangepast worden net voordat er nieuwe Europese regels in gaan.

Dat 'gaat ten koste gaan van de rechtszekerheid', zegt de Raad. Het zou helpen als de nieuwe regels wat later in zouden gaan, maar dat wil het kabinet niet.

Gemeenten kritisch

Mark Boumans, burgemeester van Doetinchem en voorzitter van commissie asiel en migratie van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), noemt het 'zorgelijk' dat de wetten niet zijn aangepast.

"Wij vrezen overlast en chaos voor mensen in dorpen en steden waar wij verantwoordelijk voor zijn," zegt Boumans. "Het lijkt heel moedig en strak beleid. Maar het effect zou weleens tegengesteld kunnen zijn, waardoor de kiezer die graag wil dat er iets gebeurt nog meer teleurgesteld raakt."

Het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers wil af van de forse dwangsom van 50.000 euro per dag. En dus staan twee overheden weer tegenover elkaar. "Zo komt het weer op het bord van de rechter, terwijl de landelijke politiek het eigenlijk moet oplossen."

"Ik had hier liever niet gestaan. Ik had liever gezien dat het COA zich zou richten tot de politiek en de minister en niet richting Westerwolde", zegt Jaap Velema, burgemeester van Westerwolde. Het is vandaag de derde keer dat Het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) en de gemeente, waar aanmeldcentrum Ter Apel zich bevind, tegenover elkaar in de rechtszaal zitten.

COA in hoger beroep

Het COA ging in hoger beroep tegen een eerdere uitspraak van de rechter over het te volle aanmeldcentrum in Ter Apel. De rechter had toen bepaald dat er maximaal 2.000 asielzoekers in het centrum mogen verblijven en legde een dwangsom op van €50.000 per dag als dit aantal werd overschreden. Deze dwangsom kon tot maximaal 5 miljoen euro oplopen.

Dit bedrag ligt veel hoger dan de eerdere dwangsom van 15.000 euro per dag (en maximaal 1,5 miljoen euro), die al door het COA aan de gemeente Westerwolde is betaald. De organisatie was niet van plan om naar de rechter te stappen, maar ziet nu geen andere oplossing.

'We hebben geen prikkel nodig'

"Wij vinden echt niet dat we een prikkel nodig hebben, want we werken ons al een slag in de ronde en we kunnen ook niet makkelijker mensen uitplaatsen", reageert COA-bestuursvoorzitter Milo Schoenmaker. Hij stelt dat het COA afhankelijk is van externe factoren en dat een dwangsom geen oplossing biedt.

"Daarom zijn we in beroep gegaan", gaat hij verder. "Ook zijn we geen fan van dwangsommen, we steken dat geld liever in goede opvanglocaties in het land dan dat we het nu naar de gemeente moeten overmaken."

Overheid moet het oplossen

Volgens hoogleraar Bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Herman Broring, is het bijzonder dat twee overheden elkaar in de rechtszaal treffen. "Er staan twee partijen tegenover elkaar die er eigenlijk niks aan kunnen doen", zegt hij.

Volgens Broring vechten ze een ruzie uit die vooral door asielminister Faber op te lossen is. "Het is net als twee huurders die ergens ruzie over hebben, bijvoorbeeld een lekkage, die alleen de verhuurder kan oplossen." In dit geval wijst de hoogleraar de overheid als de verhuurder aan.

Op het bord van de rechter

"De oplossing zou moeten komen van de minister, die heeft de mogelijkheden", legt de hoogleraar uit.

"Maar de politiek die laat het zitten. En ja, waar de politiek het laat zitten, komt de zaak uiteindelijk terecht in een juridische procedure voor de rechter."

Teleurgesteld in minister

Over zo'n 4 weken zal de rechter een uitspraak doen. Maar de echte belangrijke uitspraken moeten komen van asielminister Marjolein Faber (PVV) en Mona Keijzer (minister Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, BBB), vinden ook Schoenmaker en burgemeester Velema.

"De minister is ook verantwoordelijk voor de asielopvang op dit moment. Dus daar waar ze veel inspanningen verricht met de beperking van de instroom, heeft ze ook een verantwoordelijkheid met betrekking te opvang. En die is tot dusver nog steeds heel erg teleurstellend", merkt Velema op.

'IND krijgt meer werk'

De burgemeester benadrukt dat hij zich zorgen maakt over de beperkte samenwerking met de Vereniging van Gemeenten en het ministerie om tot een werkbare oplossing te komen. Ook het COA ziet de opvangproblemen met de nieuwe asielwetten van Faber niet meteen verdwijnen.

"Wij denken dat het zomaar zou kunnen zijn dat de doorstroom, dus de tijd die mensen verblijven bij ons, nog langer wordt", zegt Schoenmaker. "En daar zijn we niet erg gelukkig mee. Want de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) moet dan langer en meer doen aan beoordelingen."