'Zwaarst getroffen UWV-gedupeerden worden door minister niet geholpen', en dat mag volgens juristen niet

Uitkeringsinstantie UWV gaat alleen de rekenfouten in arbeidsongeschiktheidsuitkeringen corrigeren. Bij de herstelactie worden andere fouten niet opnieuw bekeken. Juridisch is dat niet houdbaar, waarschuwen juristen tegen EenVandaag en het AD.

De hersteloperatie bij het UWV is alleen gericht op rekenfouten bij de WIA-uitkering en gaat over de periode van 2020 tot 2024. Andere fouten, waar mogelijk tienduizenden mensen slachtoffer van werden, worden niet hersteld. Het is de vraag of de minister en het UWV er juridisch mee wegkomen.

Veel fouten niet meegenomen

Het gaat bijvoorbeeld om fouten bij medische beoordelingen, zoals het niet erkennen van symptomen die horen bij bepaalde ziektes. Die fouten kunnen ervoor hebben gezorgd dat iemand onterecht geen uitkering heeft gekregen.

Ook WIA-beoordelingen van vóór 2020 worden niet opnieuw bekeken. En andere uitkeringen, zoals de Wajong, Ziektewet en WW worden niet meegenomen in het onderzoek.

'Loterij en willekeur'

Dat er veel fouten zijn gemaakt en dat er over uitkomsten wordt getwijfeld, bleek eerder uit eigen onderzoek van het UWV.

Maar met de uitkomsten van dat onderzoek is volgens bronnen bij het UWV de afgelopen jaren onvoldoende gedaan. Medewerkers noemden de uitkomst van beoordelingen eerder 'een loterij' en 'willekeur'.

'Dienstverlening zou vastlopen'

'Het eerlijke en tegelijkertijd ongemakkelijke verhaal is dat voor herstel dusdanig veel medische- en arbeidsdeskundige beoordelingen met terugwerkende kracht zouden moeten plaatsvinden, dat de hele dienstverlening van het UWV zou vastlopen', schreef minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum in november aan de Tweede Kamer.

'Ik vind dit een pijnlijk dilemma, omdat mensen erop zouden moeten kunnen vertrouwen dat zij een juiste beoordeling hebben gekregen.'

Geen excuus

Daarmee erkent de minister dat mensen het slachtoffer kunnen zijn van fouten. Maar het zou volgens Van Hijum niet mogelijk zijn voor het UWV om ook al die fouten op te sporen, laat staan herstellen. De uitvoeringsorganisatie zou niet voldoende mensen hebben om een grotere operatie uit te voeren.

Maar dat mag geen excuus zijn en is juridisch onvoldoende, zeggen meerdere juristen en advocaten tegen EenVandaag en het AD. "Juist de fouten bij sociaal-medische beoordelingen hebben de grootste gevolgen gehad voor gedupeerde burgers", zegt directeur Lucia Knoflíčková van Stichting Belangenbehartiging Sociale Zekerheid.

Bestaanszekerheid

"Dit gaat over bestaanszekerheid. Dit gaat over een stabiel inkomen tot aan je pensioengerechtigde leeftijd. Iets waar je voor hebt gewerkt, iets waarvoor je premies hebt afgedragen. Het verschil tussen dat en alles kwijtraken, je huis uit moeten en in het beste geval de bijstand kunnen aanvragen", zegt Knoflíčková.

Dat de minister vanwege capaciteitsproblemen besluit om de herstelactie te beperken, noemt ze onverstandig. "Een zorgvuldige overheid dient eerst alle relevante informatie te verzamelen en vervolgens alle betrokken belangen zorgvuldig tegen elkaar af te wegen. En dat zie ik ze hier nog niet doen."

'Volstrekt onacceptabel'

Ook oud-UWV-medewerker Michiel Slot zegt dat de herstelactie niet voldoende zal zijn. Tegenwoordig is hij als jurist gespecialiseerd in beroepszaken tegen het UWV. "Ik voorzie een lawine aan aansprakelijkheidsstellingen en schadeverzoeken. Bij de toeslagenaffaire heeft de overheid de maatschappelijke en juridische impact van dit soort herstelacties serieus onderschat. Met alle gevolgen van dien."

Een rechter zal er volgens Slot waarschijnlijk ook weinig begrip voor hebben dat het UWV niet alle fouten kan herstellen. "Het is volstrekt onacceptabel dat je toegeeft dat er veel fouten zijn gemaakt met ernstige nadelige financiële consequenties voor belanghebbenden, maar dat je deze niet kunt herstellen vanwege capaciteit. Dat is juridisch, moreel en maatschappelijk niet houdbaar."

Ook twijfels bij minister zelf

Ook de minister zelf lijkt niet zeker te zijn van de keuze voor een beperkte herstelactie, met als argument dat het UWV last heeft van een gebrek aan capaciteit. In de beslisnota bij de Kamerbrief van 22 november is te lezen dat Van Hijum twijfelt.

'Is dit juridisch houdbaar?' vraagt hij als aangeraden wordt om de aanpak te beperken, omdat het vanuit capaciteitsproblemen bij het UWV niet gewenst of niet mogelijk zou zijn om de herstelactie uit te breiden.

'Geen juridische overweging'

Maar het antwoord op die vraag staat bewust niet in de Kamerbrief, laat een woordvoerder van het ministerie weten. "Er is een onderscheid tussen wat feitelijk met terugwerkende kracht (juridisch) kan worden herzien door het UWV en wat het UWV qua capaciteit aankan."

"Aangezien het eerste mogelijk is, maar het tweede niet, is in de brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat het niet opnemen van sociaal-medische beoordelingen in de herstelactie een kwestie van capaciteit is. Hier is dus ook geen juridische overweging over opgenomen."

'Dat doe je niet'

"Tussen al die beoordelingen opnieuw uitvoeren en helemaal niets doen, is nog veel ruimte", zegt Knoflíčková. "Ik zou de minister veel beter laten uitzoeken wat de potentiële gevolgen zijn en het UWV de opdracht geven om met opties te komen, te kijken wat er wél kan."

Advocaat Jean-Louis van Os van Advocaten Collectief Tilburg, sluit zich daarbij aan. "In de Kamerbrief wordt toegegeven dat men niet de mogelijkheden heeft om het op te lossen. En dan zegt men: 'Laat 80 procent van de problematiek maar zitten.' Dat doe je niet. Dan ga je zorgen dat je instanties en organisaties benadert die daar wel mee kunnen helpen. Er kunnen een heleboel dingen wel, maar dan moet je wel stappen zetten."

Veel verschillende problemen

Als advocaat staat hij al jaren cliënten bij die in de problemen komen door het UWV. "Je merkt aan alles dat als mensen in de problemen komen door het UWV, ze ook in de problemen komen op andere terreinen. Denk aan hun leefomstandigheden, de kinderen, financiële mogelijkheden. En dan heb je hier vaak te maken met mensen die al in een kwetsbare positie zitten."

Daarom is Van Os niet van plan het hierbij te laten zitten. De komende maanden overlegt hij met andere juristen en advocaten. Ze gaan dan bespreken of het mogelijk is om cliënten op grote schaal een herziening van hun beoordeling aan te laten vragen.