Zijn Amerikaanse inlichtingendiensten nog te vertrouwen? 'Gevoelige informatie kan in Rusland terechtkomen'

Door de pro-Russische houding van de Amerikaanse president Donald Trump groeien de twijfels in Europa: kunnen we nog wel vertrouwen op Amerikaanse inlichtingendiensten? "Echt alle alarmbellen gaan af."

"Dit hebben we nog nooit gezien in de geschiedenis", zegt VVD-Europarlementariër Bart Groothuis. "De VS kijken anders naar een Rusland die dagelijks onze belangen en die van de Verenigde Staten zelf aanvalt. In de geschiedenis van de inlichtingenwereld is dit vrij uniek, dus je moet daar wel degelijk enkele consequenties uit trekken."

Beperken inlichtingen

Onder leiding van president Donald Trump heeft Amerika een radicale draai gemaakt als het gaat om Rusland. Amerikaanse cyberoperaties tegen het land zijn stilgelegd en ook worden er geen inlichtingen meer gedeeld met Oekraïne.

Amerikaanse bondgenoten, zoals de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, blijven Rusland ondertussen wel zien als een grote cyberdreiging. En dat is precies waar de schoen wringt.

Five Eyes

Vooral landen van het zogeheten 'Five Eyes' verbond tussen de westerse landen VS, VK, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland maken zich samen met Israël en Saoedi-Arabië inmiddels grote zorgen. Volgens het Amerikaanse NBC News vrezen deze landen dat gevoelige informatie, zoals namen van buitenlandse agenten, bij Rusland terechtkomt. Hoewel er nog geen beslissing is genomen, wordt serieus gesproken over het beperken van de inlichtingenuitwisseling.

"De zorg is heel erg terecht", zegt ook Derk Boswijk, Tweede Kamerlid voor het CDA. "Wij hebben wet- en regelgeving die onze diensten continu de opdracht geven andere diensten waarmee zij samenwerken te wegen op ethiek, integriteit en democratische inbedding. Als die weging op korte termijn weer gemaakt gaat worden, zullen een aantal Amerikaanse diensten en inlichtingendiensten daar niet meer aan voldoen."

Complotdenkers

Ben de Jong, onderzoeker bij het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden, vindt het vooral zorgwekkend dat de organisatie van de Amerikaanse inlichtingendiensten wordt ontmanteld. "Er zijn mensen op sleutelposities binnen de nationale veiligheid van Amerika aangesteld, die normaal gesproken geen enkele kans zouden maken op zo'n functie omdat ze volstrekt ongekwalificeerd zijn."

De Jong: "Complotdenkers hebben, om het in heel simpel Nederlands te zeggen, de meest grote onzin uitgekraamd de afgelopen jaren. De directeur van de Nationale Inlichtingendiensten van Amerika, Tulsi Gabbard heeft zich positief uitgesproken over Poetin. En mensen met échte ervaring, bijvoorbeeld bij de FBI, zijn aan de kant gezet. En heel vaak lopen juist de contacten tussen de verschillende diensten via deze mensen."

Gevaar voor Europa

Het gevolg is volgens De Jong dat inlichtingendiensten het zicht op de werkelijkheid en feiten verliezen. "Het zou heel goed kunnen dat dit meer gevaar voor Europa betekent", aldus de inlichtingenexpert. "Het punt is dat dat we ons op een soort omslagpunt in de internationale verhoudingen bevinden. Het is heel moeilijk te voorspellen wat er precies gaat gebeuren."

Tweede Kamerlid Kati Piri van GroenLinks-PvdA twijfelt ondertussen ook openlijk of we de Amerikanen nog kunnen vertrouwen op het gebied van inlichtingen. "Ik denk helaas dat je daar niet volmondig 'ja' op kunt zeggen." Ze wijst op het stopzetten van inlichtingen voor Oekraïne. "Dat heeft direct impact op mensenlevens, en dat ze zelfs de Britten hebben opgedragen geen informatie te delen, is ronduit schokkend."

Europese inlichtingensamenwerking

Volgens Piri moet Europa nu handelen. "We hadden dit jaren geleden al moeten doen, maar nu is er geen keuze meer: we moeten alle krachten bundelen." Dat betekent samenwerken met andere bondgenoten, zoals Canada, het VK en Noorwegen. "We hebben onszelf afhankelijk gemaakt van de VS, en dit scenario was zó donker dat we er simpelweg geen rekening mee hielden."

VVD-Europarlementariër Groothuis: "Sinds 1947 werken de Angelsaksische landen intensief samen in de 'Five Eyes'. In Europa hebben we zoiets nooit aangedurfd, maar dat moet nu echt gebeuren." Nederland kan hier volgens de VVD'er de leiding in nemen, zoals het eerder deed met internationale samenwerking op het gebied van contraterrorisme na de aanslagen in Parijs in 2015. "Meer dan dertig landen komen dagelijks bij de AIVD in Zoetermeer bijeen om daar samen te werken."

'Als de brandweer opschalen'

CDA-Kamerlid Boswijk deelt die analyse. "Het probleem is dat wij als Europese landen een gigantische achterstand hebben en een vrij zwakke inlichtingenpositie ten opzichte van de Amerikanen." Boswijk wil daarom niet alleen Europees samenwerken, maar ook landen als Australië, Canada en Zuid-Korea betrekken. "Dus als de brandweer opschalen."

Uiteindelijk is de wereld van de inlichtingen een wereld van wederzijdse belangen, zegt Europarlementariër Groothuis als voormalig hoofd van het Bureau Cyber Security van het ministerie van Defensie. "Er bestaan geen bevriende naties bestaan in de inlichtingenwereld. Je moet per deelgebied kijken of je kunt samenwerken op het gebied van contraterrorisme en spionage." Wat dat betreft zijn er volgens Groothuis nog best dealtjes te sluiten met de Amerikanen.