Door de opmars van kinkhoest en mazelen is er veel aandacht voor het inenten van jonge kinderen. Maar ook ouderen zijn extra kwetsbaar. "Ik zou zeker voorstander zijn van een Rijksvaccinatieprogramma voor ouderen", vertelt immunoloog Debbie van Baarle.

Het aantal gevallen van kinkhoest in Nederland heeft het hoogste niveau in zeker 10 jaar tijd bereikt. Volgens nieuwe cijfers van het RIVM zijn in de eerste 4 maanden van dit jaar in totaal 7.187 besmettingen gemeld.

Baby's én ouderen kwetsbaar

Daaronder zijn tot nog toe 375 baby's. Vooral de jongsten onder de 6 maanden waren erg ziek, vier baby's zijn overleden aan kinkhoest. Tegelijkertijd ziet het RIVM ziet ook onder ouderen het aantal gevallen stijgen: er kwamen 20 meldingen binnen over kinkhoest bij 60-plussers, twee ouderen stierven aan de ziekte.

Alle ogen zijn momenteel gericht op het belang van vaccinatie bij jonge kinderen. Maar we moeten de ouderen niet vergeten, waarschuwen verschillende immunologen. "Door veroudering neemt het afweersysteem af en daardoor zijn ouderen kwetsbaar", zegt Van Baarle, immunoloog bij het RIVM en hoogleraar Immunologie van vaccinaties aan de Rijksuniversiteit Groningen. "En omdat ouderen kwetsbaarder zijn voor infectieziekten hebben ze een extra steuntje in de rug nodig om ze toch te beschermen, en dat kan door vaccinatie."

Ziektelast moet omlaag

Immunoloog van het Radboudumc in Nijmegen Dimitri Diavatopoulos ziet veel winst in het voorkomen van ziektelast onder ouderen. "Als je ouderen kunt beschermen door een vaccin aan te bieden, dan heeft dat denk ik heel veel directe gezondheidswinst voor die mensen, omdat de ziektelast omlaag gaat onder deze groep."

Veel ouderen zijn als kind gevaccineerd tegen kinkhoest, maar dat zegt niet dat ze voldoende beschermd zijn. De bacterie verandert en het is de vraag of het vaccin nog genoeg effect heeft. In verschillende landen, zoals Oostenrijk, Amerika en Australië, krijgen ouderen elke 10 jaar een herhaalprik. Een prima idee, ook voor Nederlandse ouderen, vindt Van Baarle. Zeker nu kinkhoest meer voorkomt.

Kinkhoestepidemie

Diavatopoulos spreekt zelfs van een kinkhoestepidemie. "We kijken eigenlijk altijd naar de meldingen van kinkhoest, maar die meldingen zijn een enorme onderschatting van het totaal aantal kinkhoestgevallen, ook bij die oudere leeftijdsgroepen." Vaak wordt er niet getest en mensen gaan niet altijd naar de huisarts met hun klachten.

Naas het feit dat kinkhoest erg besmettelijk is, zijn de klachten ook nog eens erg naar en langdurig, waarschuwt de immunoloog. "100 dagen hoesten, wordt wel gezegd. Je krijgt enorme hoestbuien, die kunnen echt aanhouden. Je kunt ervan overgeven, hele nachten wakker liggen, maar er kunnen ook complicaties ontstaan, zoals gebroken ribben van het hoesten."

Meerdere ziektes

Het is niet alleen kinkhoest dat Van Baarle en Diavatopoulos zorgen baart met het oog op ouderen. Ook gordelroos, griep, pneumokokken en RS-virus komen al gauw ter sprake.

In Nederland krijgt iedereen van 60 jaar en ouder een gratis vaccinatie tegen griep aangeboden door de overheid. En sinds 2020 kunnen 60-plussers ook een gratis pneumokokkenvaccinatie krijgen. Deze vaccinatie verkleint de kans op bijvoorbeeld een longontsteking door pneumokokken.

Niet alles wordt vergoed

In 2019 kwam de Gezondheidsraad al met een positief advies over een vaccinatie tegen gordelroos. De huidziekte wordt veroorzaakt door het waterpokkenvirus en kenmerkt zich door een rode, pijnlijke huiduitslag.

Toch wordt de vaccinatie tegen gordelroos niet vergoed, tot teleurstelling van Van Baarle. "Ik vind dat heel erg jammer, want ik denk dat we daar heel veel ziekte, pijn en complicaties mee kunnen voorkomen."

Te hoge kosten

Op de vraag hoe het er nu voorstaat met het opnemen van een vaccin hiertegen in het Rijksvaccinatieprogramma, reageert het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): 'Vanwege de hoge kosten is ervoor gekozen het gordelroosvaccin op dit moment niet programmatisch aan te bieden.'

Mocht het vaccin toch programmatisch worden aangeboden, dan zou het ministerie moeten nadenken over het starten van een inhaalcampagne om alle mensen in de doelgroep te vaccineren. Ook laat het ministerie weten dat het vaccin nu nog beschikbaar is om zelf aan te schaffen.

Rijksvaccinatieprogramma voor ouderen

Zowel Van Baarle als Diavatopoulos is voorstander van een Rijksvaccinatieprogramma (RVP) voor ouderen, net zoals voor kinderen bestaat. "Daar ben ik zeker voor. Ik denk dat het risico op infectieziekten niet ophoudt op je achttiende", zegt Van Baarle. "Eigenlijk moeten we toewerken naar een levensloopvaccinatie, waarbij je meerdere vaccins over het hele leven kunt inzetten zodat iedereen optimaal is beschermd."

Zo'n RVP zou nog een groot voordeel hebben, zegt Diavatopoulos. Voor de ene vaccins moeten ouderen nu bij hun huisarts zijn, voor de andere bij de GGD. Dat schept verwarring. "Het is te versnipperd. Ik ben voorstander van een vaccinatieprogramma voor ouderen, omdat het dan veel beter geregeld is. Dan kun je vanuit één plek of instantie communiceren met de mensen, de vaccins aanbieden en zo weten die mensen wat voor vaccins ze kunnen krijgen."

Uitvoeringsproef door RIVM

Het ministerie van VWS geeft aan dat er afgelopen periode door het RIVM een uitvoeringstoets is uitgevoerd naar een vaccinatievoorziening voor volwassenen bij de GGD's.

'Deze bevindt zich in het stadium van afronding. Op korte termijn wordt de Tweede Kamer hier nader over geïnformeerd", geeft het ministerie aan.

Social media zoals Tiktok zijn voor veel jongeren een vraagbaak voor medische informatie. Vooral voor specifieke vrouwen-aandoeningen zijn er veel influencers die zonder medische scholing behandelingen aanraden. Artsen maken zich zorgen.

Niet-medisch geschoolde influencers winnen terrein, blijkt uit gesprekken met TikTok-dokter Annemie Gallimont en gynaecoloog Yvonne Louwers. Zij zien dat jonge vrouwen met klachten gerelateerd aan de menstruatie steeds vaker na hun doktersbezoeken ook online naar informatie bij influencers zoeken. Soms heeft dit schadelijke gevolgen.

Oplossing voor PCOS

De 29-jarige Iesja Westerbeek kan hierover meepraten. Zij heef al langer last van een onregelmatige menstruatie en heeft de diagnose polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS). De afgelopen jaren probeert ze er alles aan te doen om regelmatig ongesteld te worden."Ik ben van alles gaan onderzoeken over wat er mee te maken had, om die cyclus wat regelmatiger te krijgen", vertelt ze.

Ze komt online terecht bij verschillende influencers die beloven de oplossing te hebben. "Ze speelde in op het weer krijgen van een regelmatige cyclus. En dat wilde ik, dat was van jongs af aan mijn doel. Ik ben altijd op zoek naar een manier dat het me lukt."

PCOS klachten werden erger

2 maanden lang slikt Iesja supplementen die door influencers werden aangeprezen. Ze kosten haar 150 euro per maand, maar lijken uiteindelijk niet te helpen. "Het ging niet beter en toen dacht ik, dan stop ik hier gewoon mee." Het slikken van de supplementen maken haar PCOS klachten juist erger.

"Het zijn vaak influencers die ook PCOS hebben en dat maakt het heel herkenbaar", legt Iesja uit over haar eerdere beslissing om advies van influencers op te volgen. "Als het voor hen werkt, wil je geloven dat het ook voor jou werkt."

Advies zonder medische kennis

Onderzoek van KNMG en NOS uit 2024 laat zien dat 50 procent van de 670 ondervraagde artsen wekelijks te maken hebben met patiënten die gedachte als die van Iesja delen.

Recenter wetenschappelijk onderzoek naar influencers en klachten van onregelmatige menstruatie laat zien dat TikTok-videos over PCOS veel jonge vrouwen aantrekken. Maar de kwaliteit van de informatie die ze brengen is laag. "De meeste video's zijn gemaakt door niet-medische opgeleide mensen die behandelopties voorstellen zonder kennis van zaken te hebben." Zo staat te lezen in het medische tijdschrift Healthcare.

Vrouwen voelen zich niet gehoord

Ook gynaecoloog Yvonne Louwers weet uit ervaring dat Iesja niet de enige is. Veel vrouwen met PCOS voelen zich bij hun arts niet genoeg gehoord en gaan dan zelfstandig op zoek.

"Bij PCOS hebben vrouwen een onregelmatige of helemaal weg blijvende menstruatie. Je ziet in de eierstokken een heleboel kleine eiblaasjes die niet uitrijpen", legt ze uit. "En daar komen dan klachten bij zoals een lager zelfbeeld, eetstoornissen, depressieve gevoelens en angstklachten."

Misinformatie op TikTok

Louwers heeft begrip voor de vrouwen die bij influencers uitkomen maar vindt het van belang dat reguliere artsen hier meer grip op krijgen, want zeker 60 procent van wat jonge vrouwen op TikTok-filmpjes zien is onjuiste informatie.

"Ik zie ook meer supplement gebruik, vitamines bijvoorbeeld en extracten van met wortelgras gevoerde runderen, dat heeft simpelweg niet een bewezen effect. Het kost vaak veel geld en heeft niet het effect wat je zal willen."

Schadelijke adviezen

Het blijft volgens Louwers niet bij 'weggegooid geld', het opvolgen van dit soort adviezen zorgt ook voor echte schade, weet zij. "Vrouwen krijgen door het afgaan op influencers een vertraging bij waar het echt om gaat: een goed en volledig beeld van hun ziekte krijgen."

"Bijvoorbeeld over suikerinname of wel of niet sporten. Ik heb gezien dat vrouwen wordt aangeraden niet te sporten, terwijl bewegen juist goed is." Ze heeft het dan over filmpjes waarop influencers - met en zonder PCOS - vertellen dat vrouwen met dit syndroom bijvoorbeeld niet moeten hardlopen. Dat zou een stressreactie veroorzaken in het lichaam.

Tegengeluid

Annemie Galimont is lid van Dokters Vandaag, een collectief van artsen dat probeert via TikTok de juiste informatie bij mensen te krijgen. Dat wil zeggen; informatie die gebaseerd is op medische richtlijnen.

"Ik heb een gluur-account waarop ik afdaal om op mijn vakgebied in de krochten van het internet te kijken. Daar lees je dan dingen met de titel: 'wat je dokter je niet vertelt' en 'ze doen te weinig onderzoek ' of ' gebruik geen crème'." Gallimont probeert daar de juiste medische informatie voor in de plaats te stellen.

Patiënten niet veroordelen

"Ik zie dagelijks de mensen in mijn spreekkamer die last hebben van wat er gebeurd is via een influencer", gaat ze verder.

"Dan dacht ik hoe kan je dat nou geloven, maar dat werkt niet. Je moet eigenlijk zeggen: wat fijn dat je zelf onderzoek hebt gedaan. En dan iemand bij de hand nemen."

'Ik voel me weer gezond'

Ook Iesja zocht uiteindelijk medische hulp bij een echte dokter. Ze kon terecht bij een psychiater en kreeg antidepressiva om de mentale klachten die door PCOS worden veroorzaakt te reguleren. "De paniek werd getriggerd door de hormonen die vrijkomen", vertelt ze.

"Maar dit is een behandeling die bij mij heel goed werkt. Ik word nog steeds niet regelmatig ongesteld, maar ik voel me nu eindelijk weer een beetje mezelf. Ik voel me weer gezond."