Mensen aanspreken met 'Beste reizigers', 'bewoners' of 'leden', in plaats van 'beste meneer' of 'mevrouw'. Er wordt verdeeld gedacht over genderneutraal taalgebruik door bedrijven en organisaties.

Dat blijkt uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel in aanloop naar Pride Amsterdam, die morgen begint. Vier op de tien deelnemers (38 procent) vinden het een goede zaak en een even grote groep (39 procent) is geen voorstander. De rest (23 procent) weet niet wat ze ervan vinden. Aan het onderzoek deden ook 3.800 leden van de LHBTIQ+-gemeenschap mee. Van hen is de grootste groep (62 procent) wel positief over het gebruik van genderneutrale woorden.

'Partner' in plaats van vriend(in)

Bij genderneutraal taalgebruik wordt er geen onderscheid gemaakt tussen geslacht, gender of sekse. Zo kun je in een vacaturetekst kiezen voor 'leraar' in plaats van 'juf/meester' of je vraagt iemand naar hun 'partner' in plaats van 'vriend/vriendin'.

Ook gaat het om aanspreekvormen als 'geachte ouders' of om voornaamwoorden. Voor mensen die zich niet als man of vrouw identificeren is er in de Nederlandse taal een genderneutraal persoonlijk voornaamwoord. 'Hij/hem/zijn' en 'zij/haar/haar' worden dan 'die/hen/hun'.

Herkennen in taal

Voorstanders van genderneutraal taalgebruik in het onderzoek vinden het belangrijk dat iedereen zich herkent in onze taal. Ook zeggen sommigen dat het voor meer gelijkheid kan zorgen tussen mensen, omdat bepaalde rolpatronen of stereotypering worden vermeden.

"Het is een stuk inclusiever en maakt mensen ook bewuster dat onze maatschappij divers is", schrijft iemand. En een ander: "Ik vind het zelf onnodig dat we woorden hebben als 'directeur' en directrice'. Daarmee maak je op taalkundig niveau al onderscheid tussen mannen en vrouwen, terwijl dat niet zou moeten bestaan."

'Doorgeslagen correctheid'

Deelnemers die negatief staan tegenover genderneutraal taalgebruik, noemen daar verschillende redenen voor. Bij een deel stuit het op weerstand omdat ze de correctheid 'doorgeslagen' vinden: "Ik vind het overdreven", zegt iemand. "Het lijkt wel alsof je er niet meer voor uit mag komen dat je man of vrouw bent."

Daarnaast zijn er mensen die het niet nodig vinden om onze taal aan te passen voor een kleine minderheid van de bevolking.

'Hen voelt onnatuurlijk'

Ook zegt een deel dat het in onze taal niet altijd mogelijk is om genderneutrale woorden te kiezen of ze vinden het gebruik van genderneutrale voornaamwoorden verwarrend: "'Die' en 'hen' gebruiken voor iemand voelt onnatuurlijk. 'Hen' is toch meervoud?"

Vier op de tien deelnemers (42 procent) geven aan het lastig te vinden om 'die/hun/hen' te gebruiken als iemand daarom vraagt. Een even grote groep (42 procent) vindt het juist geen probleem. "Als iemand dat wil, vind ik het een kleine moeite om te doen. Ik vind het belangrijk dat iedereen zich geaccepteerd voelt en taal kan daarbij helpen", zegt een deelnemer.

Klanten zijn ook divers

De voorzitter van Transgender Netwerk Nederland, Brand Berghouwer, juicht het toe dat steeds meer bedrijven en organisaties genderneutrale taal gebruiken.

"Ik vind dat je dat als bedrijf eigenlijk verplicht bent aan al jouw klanten, want die zijn heel erg divers. Daarnaast stuurt onze overheid er op aan dat bedrijven en organisaties geen geslacht meer registreren als dat niet strikt nodig is. Dat geeft een hele mooie kans om, in plaats van te vragen: 'Ben je een man of een vrouw?', te vragen: 'Hoe wilt u aangesproken worden?'"

Beige

Dat niet iedereen enthousiast is over genderneutraal taalgebruik heeft volgens Berghouwer vaak te maken met een misverstand. "Ik denk dat heel veel mensen die daartegen zijn denken dat ze neutraal moeten zijn. Een beetje beige, een beetje niksig."

"Wat ik vaak hoor van mensen die hetero zijn, en die het allemaal maar een beetje onzin vinden, dat zij heel vaak het idee hebben dat zij dan geen man of vrouw meer mogen zijn. Maar uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat, als je groepen aanspreekt, dat je dat inclusief doet. Maar op het moment dat je 1-op1 met een conducteur of een ambtenaar spreekt, dan is het redelijk normaal dat je dat met 'mevrouw', 'meneer' of enige andere keuze doet."

Weten dat die/hen er is

De genderneutrale aanspreekvorm 'die/hen/hun' is nog niet ingeburgerd en veel mensen vinden het ingewikkeld om te onthouden. Berghouwer heeft daar wel begrip voor, maar probeert mensen daar wel vertrouwd mee te maken, onder andere met zijn email-handtekening.

"Achter mijn naam staan mijn voornaamwoorden, dus hoe je naar mij kunt verwijzen. Daar staat 'hij/hem' of 'die/hen', dus je mag kiezen bij mij. Ik voel me zelf voornamelijk man, maar ik vind het belangrijk dat mensen deze voornaamwoorden met enige regelmaat ook zien, voor de bewustwording."

Het kabinet moet vaart maken met een aanpak voor personen met verward gedrag. Nu wordt er voor de zoveelste keer onderzoek gedaan, terwijl actie nodig is. "Het is wachten tot het volgende slachtoffer valt", zegt burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht.

In een maand tijd vielen er twee doden in Dijksma's regio. In Den Dolder werd een volstrekt willekeurige vrouw doodgestoken door een patiënt van ggz-instelling Fivoor. Kort erop volgde een steekpartij in Nieuwegein, waarbij de 11-jarige Sohani omkwam. "Ze zijn stuk voor stuk tragisch en hebben enorme impact", zegt Dijksma.

Nauwelijks oplossingen

"Je ziet dat dit onderwerp al een paar jaar met veel energie op de politieke agenda wordt gezet. Maar dat er tot nu toe nauwelijks oplossingen zijn", zegt burgemeester Dijksma.

Ze spreekt niet alleen namens haar stad. Ook Zeist en Nieuwegein vallen binnen haar gebied. Dijksma maakt zich veel zorgen over de aanpak van de problemen rond personen met verward gedrag.

Dood Sohani

Drie inspecties, waaronder de Inspectie Justitie en Veiligheid, doen nu 'breed onderzoek' naar ernstige, dodelijke incidenten waarbij mensen met verward gedrag de dader of verdachte waren.

Aanleiding is de dood van de Nieuwegeinse tiener Sohani, die op klaarlichte dag doodgestoken werd door een Hamza L.. Hij werd vaker veroordeeld voor geweld en er zouden in de periode voor de steekpartij meerdere meldingen over zijn gedrag zijn gedaan.

'We weten wat de uitkomst wordt'

Het is belangrijk dat het onderzoek plaatsvindt, onderstreept Dijksma. "En tegelijkertijd weten we natuurlijk ook wel wat daar de uitkomst van wordt, want dat hebben we bij eerdere situaties ook gezien."

Sinds de commissie Hoekstra, die in 2015 de moord op Els Borst onderzocht, is vaak onderzoek gedaan naar fatale geweldsincidenten door verwarde personen.

Te weinig grip op de dader

Hoekstra pleitte voor verbeterde gegevensdeling tussen politie, justitie en ggz om te weten of iemand gevaarlijk is. Kort na de commissie werd in 2017 uit het niets Joost Wolters in de Amsterdamse metro doodgestoken door een verwarde crimineel die met verlof was.

Volgens de Inspectie Justitie en Veiligheid hadden instanties onvoldoende zicht en grip op dader Philip O., terwijl hij al 10 jaar in beeld was bij meerdere partijen.

'Niet nieuw en uniek'

In het afgelopen jaar concludeerde de Inspectie Justitie en Veiligheid opnieuw dat er meer grip nodig is op mensen met verward en onbegrepen gedrag. De aanleiding was deze keer een fatale steekpartij in de Albert Heijn op de Turfmarkt in Den Haag. "De casus van Jamel L. is helaas niet nieuw en uniek", schreef de inspectie daarover.

Onderzoeker van de moord na Els Borst, Rein Jan Hoekstra, zei na de steekpartij gefrustreerd te zijn over het feit dat zijn aanbevelingen nog altijd onvoldoende opgevolgd waren. "Erkent men wel, Kamer en regering, dat hier sprake is van een vitaal probleem? Dat het echt met leven en dood te maken heeft?", zei hij toen tegen EenVandaag.

Gebrek aan opvangplekken

Volgens burgemeester Dijksma zit het probleem met name in het gebrek aan opvangplekken voor deze mensen. Of het nu personen met zware verslavingen zijn, of mensen die in een ggz-instelling zouden moeten worden opgenomen.

"De plekken zijn er niet, dus je kunt heel veel onderzoek doen, maar het is wachten tot er een volgend slachtoffer valt. Dat is het cynische van dit alles. Hoeveel Sohani's heeft men nog nodig om in actie te komen?"

'Zorg en restrictie'

Nu ziet Dijksma mensen soms letterlijk door de stad zwerven, van wie ze zich afvraagt of ze in beeld zijn en zorg krijgen. "Ze hebben vaak een combinatie van aan de ene kant zorg en aan de andere kant restrictie nodig", zegt ze.

"En van sommige mensen is het ook gewoon niet veilig dat ze alleen rondlopen in de samenleving. Zij hebben gespecialiseerde hulp nodig terwijl ze onder toezicht staan."

'Dit moet een prioriteit zijn'

De burgemeester merkt dat de druk op de plekken alleen maar groter wordt. "Het is dweilen met de kraan open. Het aantal plekken in deze regio dreigt ook echt kleiner te worden en dat baart me, vanuit mijn positie als regioburgemeester, enorm veel zorgen".

Ze beseft dat we in een tijd zitten waarbij het geld niet uit de lucht komt vallen. "Maar dit moet wel een prioriteit zijn."

'Je bent er niet met alleen de ggz'

"Ik denk dat er echt structureel meer plekken moeten komen. Ook in de zorg voor deze groep mensen, en dat zijn heel veel verschillende soorten plekken", vertelt de burgemeester. "Je bent er niet alleen met naar de ggz te kijken. Het gaat ook over verslavingsproblematiek, mensen die dakloos zijn."

"Als je niet voor deze mensen ook bereid bent je portemonnee te trekken, zodat we ze uit de samenleving halen en de zorg geven die ze nodig hebben, dan is het wachten op een volgend incident en ik denk dat we dat niet moeten willen."

In de geschiedenisboeken staat Greet Hofmans bekend als de gebedsgenezeres die in de jaren 50 de monarchie aan het wankelen bracht. Maar is dat beeld van haar wel terecht? Han van Bree schreef een biografie: "Ze was een mental coach avant la lettre."