Spanning rond Turkse presidentsverkiezingen loopt op, in Turkije én in Nederland: 'Iedereen beseft hoe belangrijk deze zijn'

Turkije gaat zondag naar stembus: krijgt president Recep Tayyip Erdoğan een derde termijn of wisselt het land na ruim 20 jaar van leider? In aanloop naar de presidentsverkiezingen lopen de spanningen op, en niet alleen in Turkije zelf.

De afgelopen weken konden Turken in het buitenland hun stem al uitbrengen, in Nederland kon dat tot en met gisteren. Ook hier lopen de gemoederen hoog op: na het sluiten van stembussen in de RAI in Amsterdam brak een massale vechtpartij uit en gingen honderden mensen met elkaar op de vuist. De Mobiele Eenheid (ME) moest zelfs ingrijpen om de rust te herstellen.

Belangrijke verkiezingen

Het laat volgens Turkije-kenner Joost Lagendijk zien hoe intens de aankomende presidentsverkiezingen worden beleefd, ook in Nederland. "Ik neem aan dat het gisteravond ging tussen mensen van verschillende partijen die allemaal beseffen hoe belangrijk deze verkiezingen zijn", legt hij uit.

De verkiezingen beloven dan ook erg spannend te worden, vertelt Lagendijk. Erdoğan wist in 2014 en 2018 meteen in de eerste ronde een meerderheid van de stemmen te behalen, maar dat lijkt hem nu niet te gaan lukken. De oppositie heeft deze keer één gezamenlijk kandidaat naar voren geschoven: Kemal Kiliçdaroğlu. En hij gaat in de laatste peilingen nipt aan kop.

Burgemeester bekogeld

De harde strijd om de kiezer zorgt in Turkije voor 'een aaneenschakeling van kleinere incidenten', ziet de expert. Vooral de Koerdische partij HDP is het mikpunt van aanvallen: "Hun bureaus en manifestaties worden constant lastig gevallen." Maar ook burgemeester Ekrem Imamoglu van Istanboel, een oppositiepoliticus, bleek niet veilig: "Hij werd afgelopen weekend bekogeld met stenen."

Dit soort intimidaties zijn volgens Lagendijk niet nieuw. "Bij vorige verkiezingen heb je helaas ook dit soort incidenten gehad. Het dieptepunt was in 2015, toen is er een bomaanslag geweest bij een rally van de oppositie", vertelt hij. "Ik hoop werkelijk niet dat dit nu gaat gebeuren, maar ik ben bang dat er in de aanloop naar zondag wel steeds meer kleinere incidenten zullen komen."

Mogelijk tweede ronde

En na de verkiezingen zal het niet ineens gedaan zijn met de spanningen, denkt de Turkije-kenner. Als geen enkele kandidaat meer dan 50 procent van de stemmen weet te behalen, volgt namelijk een tweede ronde tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen. Die tweede ronde is dan op zondag 28 mei en zal hoogstwaarschijnlijk gaan tussen Erdoğan en Kiliçdaroğlu.

"Het lijkt buitengewoon onwaarschijnlijk dat Erdoğan in de eerste ronde een absolute meerderheid gaat halen. Alle peilingen geven aan dat hij blijft hangen op zo'n 43 à 44 procent", zegt Lagendijk. "De enige die al in de eerste ronde zou kunnen winnen is Kiliçdaroğlu."

Turken in buitenland

Bij een nek-aan-nekrace kunnen Turken in het buitenland een doorslaggevende rol spelen, denkt hij. In totaal zijn er zo'n 3,4 miljoen mensen buiten Turkije die mogen stemmen, waaronder 200.000 mensen in Nederland. Normaal is hun invloed op de uitslag beperkt, maar bij een klein verschil kunnen hun stemmen ineens wél iets uitmaken.

"Mijn berekening is dat als het verschil in Turkije kleiner is dan 1 procent, de stemmen uit het buitenland wel van belang zijn", legt hij uit. "In dat geval zouden, als Erdoğan flink wint buiten Turkije, die stemmen van doorslaggevend belang kunnen zijn." Vijf jaar geleden was bijna driekwart van de uitgebrachte stemmen in Nederland voor de Turkse president.

Bang voor 'Trump-scenario'

Een ander scenario is dat oppositieleider Kiliçdaroğlu meteen in de eerste ronde tot nieuwe president wordt gekozen. Dan is het volgens Lagendijk niet ondenkbaar dat Erdoğan de uitslag in twijfel zal trekken. Hij wijst erop andere wereldleiders de afgelopen jaren ook weigerden hun verlies te erkennen, zoals Donald Trump in de Verenigde Staten en Jair Bolsonaro in Brazilië.

De Turkije-kenner ziet dat veel mensen in het land bang zijn voor een situatie waarin Kiliçdaroğlu nipt de verkiezingen wint. "Wat er dan gaat gebeuren weet niemand, maar het zou wel tot geweld op straat kunnen leiden", zegt hij. "De dagen na de verkiezingen worden dus zeer spannend."