Kunstenares Henriette van Gasteren fotografeerde slachtoffers van seksueel geweld op de plek waar ze werden misbruikt. Dit allemaal om het bespreekbaar te maken. "Het is niet ons einde geweest en we durven dit nu te vertellen."

Kunstenares en fotografe Henriëtte van Gastel sprak en fotografeerde tientallen slachtoffers van seksueel misbruik op de pleegplek. Sommigen gingen voor het eerst in 40 of 50 jaar terug naar de plek waar het was gebeurd. "Het ging elke keer goed, maar ik voelde wel die verantwoordelijkheid, dat ik toch met die mensen naar een heel beladen plek terugkeerde."

Begon met dochter Krissi

Het project begon met haar dochter Krissi die werd verkracht toen ze pas in Amsterdam woonde. "Ik zag een van die twee verkrachters lopen toen ik haar hielp verhuizen." Dat gaf de kunstenares een machteloos gevoel. "Uit dat gevoel, van wat het doet met je als een dader ziet, of als je een slachtoffer ziet, is eigenlijk dit kunstproject geboren."

Ze had de foto's van de jongens al gezien op social media. "En dan kijk je die jongens aan en dan denk je, wat gaat er eigenlijk in zo iemand om? Wat brengt iemand ertoe?", vertelt ze. Vanaf 2021 ging ze op zoek naar slachtoffers, maar ook plegers, die wilden meewerken. "Uiteindelijk kwamen de meesten vanzelf bij mij terecht nadat het een keer in de krant had gestaan en op de radio was geweest."

Taboe doorbreken

Op de tentoonstelling hangen nu 65 foto's. Met de foto's willen Henriette en Krissi het taboe op seksueel misbruik proberen te doorbreken. "Dat mensen er makkelijker over kunnen praten", zegt Henriette. "Als je door een donker steegje fietst en je portemonnee wordt gestolen, dan zeggen de mensen, oh wat erg, maar als je wordt verkracht, dan valt het stil."

Ze ervaart dat mensen heel graag willen vertellen over wat ze is overkomen. "Plegers misschien iets minder graag, maar ook plegers hebben soms spijt." Met haar dochter ging ze terug naar het studentenhuis waar het gebeurd was. En ook met andere slachtoffers ging ze terug naar de misbruikplaats. "Op sommige momenten denk je, het is toch wel heftig om daar terug te komen, en dat was met die mensen eigenlijk ook."

'Het heeft een plek gekregen'

De Amsterdamse tweeling, Anna en Berry, werkte mee. Met Henriette gingen ze voor het eerst in 40 jaar naar de plek terug waar het allemaal was gebeurd. Dat was heftig, maar ook bevrijdend, zeggen zij. "Door die foto die wij nu hebben en waar we naar kunnen kijken, heeft het ook een soort plek gekregen, een afsluiting van; kijk daar staan wij."

Berry en Anna stapten in het najaar van 1988 na het uitgaan in Amsterdam in een auto voor een lift. In plaats van naar een andere discotheek, reed de man met ze naar een recreatiegebied buiten de stad. Berry werd door hem verkracht, Anna moest toekijken en kon geen kant op. De dader werd later gepakt, hij bleek dit ook bij andere vrouwen te hebben gedaan.

'Hij heeft het gedaan, jij niet'

Ze spraken niet veel over de gebeurtenis. Hun vriendjes in die tijd vertelden ze het wel, hun moeder wilden ze niet mee belasten. "Het is toch iets waar ik me voor schaamde eigenlijk." Dat gevoel hebben ze nu niet meer. Als ze in contact komen met Henriette besluiten ze mee te doen aan haar project. Stoer of moedig vinden ze hun deelname niet.

"Je moet er gewoon over kunnen praten, want jij hebt niks gedaan. Hij heeft het gedaan." Mannen of vrouwen die verkracht zijn moeten daarover kunnen praten zonder schaamte. Door het maken van de foto is er een nieuwe herinnering. De auto was er niet meer, het was licht. "Die herinnering is vervaagd. Het is niet ons einde geweest en we durven dit nu te vertellen. Ik hoop dat het anderen ook helpt om hun verhaal te doen", vertellen ze.

Hij was jarenlang een van de vaste gezichten van EenVandaag: Pieter Jan Hagens. Gisteren presenteerde hij het programma voor het laatst. Hij gaat met pensioen na een carrière van meer dan 40 jaar als journalist en presentator, op radio en tv.

Normaal stelt Pieter Jan de vragen, nu mochten jullie die aan hem stellen.

1. Hoe kijk je terug op je carrière?

"Ik vind dat ik een geluksvogel ben. Ik heb 43 jaar in de journalistiek gezeten en ik heb er enorm van genoten. Ik zou niet weten wat ik anders had moeten doen, er is geen vak dat ik zo leuk zou vinden als dit."

"Het leuke van met pensioen gaan is dat de oude doos wordt opengemaakt. Ik heb veel verschillende dingen kunnen doen en meegemaakt, ook buiten de journalistiek. Dat komt allemaal weer naar boven. En het gevoel dat ik steeds opnieuw krijg is: wat heerlijk dat ik dat heb kunnen doen."

Bron: ANP

1/7In de jaren 90 was Pieter Jan een van de gezichten van Jules Unlimited

2. Hoe heb je de journalistiek zien veranderen?

"De journalistiek is veranderd, maar ik ben zelf ook veranderd. Ik begon bij de VARA in de jaren 80, waar ik met stevig linkse journalisten werkte. Ik dacht: zo hoort het kennelijk. Later heb ik me daar een beetje van gedistantieerd, ik vond het te activistisch. Ik vond dat de feiten meer moesten spreken."

"In deze tijd, waarin grimmige leiders opstaan en democratische vrijheden op het spel staan, denk ik juist weer: journalisten zijn er niet alleen voor de feiten, maar ook om bepaalde ideeën te beschermen. Ideeën die het fundament vormen voor onze liberaal-democratische samenleving."

3. Wat was jouw favoriete onderwerp om te presenteren, en wat het moeilijkste interview?

"Ik heb bij Buitenhof veel bijzondere mensen aan tafel gehad, met wie ik langere gesprekken kon voeren. Ik heb veel bijzondere denkers, schrijvers en politici gesproken. Die hadden vaak iets te vertellen waar ik wel wat van opgestoken heb. Vooral de Israëlische schrijver Amos Oz maakte indruk, dat was zo'n wijze man."

"Hij maakte zulke goede opmerkingen. Dat was in 2015, de aanslagen in Parijs waren toen net geweest. Hij duidde dat terrorisme op zijn manier. Hij had het erover dat terroristen geen gevoel voor humor hebben, en dat klinkt nu heel plat, maar hij vertelde dat zo raak en mooi. En ik weet ook dat veel kijkers van die uitzending hebben genoten."

"Maar ook bij EenVandaag heb ik veel spannende dingen gedaan. Ik denk meteen aan de verkiezingsdebatten. Het debat in 2023, waaruit het huidige kabinet is voortgekomen, is een van de betere debatten die ik heb geleid. Maar tegelijkertijd waren die debatten een van de moeilijkste dingen die ik heb gedaan, dat is een hele opgave."

"Het is fijn dat je dan eindeloos met collega's kan brainstormen over wat de beste opzet is. En dat je de spanning deelt: tijdens het debat hoorde ik dan de eindredacteur in mijn oortje, die net zo zenuwachtig was. Dit delen met collega's ga ik het meeste missen aan het werk. Want ook als je geen beste vrienden bent, maken ze toch een groot deel uit van je sociale leven."

4. Welke peiling had de meest verrassende uitslag voor jou?

"Ik heb niet zo'n goed geheugen voor peilingen, moet ik eerlijk zeggen. Het Opiniepanel is natuurlijk een heel goed gereedschap van EenVandaag. Maar als ik in de studio sta, ben ik bezig met het gesprek dat ik voer met de presentator van de paneluitslagen, niet met de uitslagen zelf. Ik kan die niet tegelijkertijd goed onthouden, dus weet ook niet meer welke uitslag mij het meest heeft verbaasd."

5. Hoeveel invloed heb je zelf gehad op de onderwerpen die behandeld werden? En ging dat weleens in tegen je eigen mening?

"Eigenlijk heb ik daar niet zo veel invloed op. EenVandaag is een olietanker die op koers vaart, er werkt een grote redactie. Ik kan wel meepraten en meedenken, maar ik ben geen eindredacteur. Toch heb ik zeker in interviews wel een belangrijke stem. En ook in de politieke debatten kan ik als presentator de richting van het gesprek bijsturen."

"Of de presentatie weleens tegen mijn eigen ideeën of mening in ging? Laat ik zeggen dat ik wel blij ben dat ik mezelf nu meer mag gaan uitspreken. Maar ik ben ook blij dat ik dat als journalist en presentator niet gedaan heb. Ik zou mezelf geen knip voor de neus waard vinden als ik in interviews een bepaalde politieke lijn zou voorstaan. Ik vind dat je als journalist niet te koop moet lopen met je eigen mening."

"Tegelijkertijd vind ik het gek om nu weg te gaan, omdat er zoveel gebeurt op het moment, waarvan je denkt: oei, waar gaat dit heen? In de Verenigde Staten durven wetenschappers zich niet meer uit te spreken, er zijn bezuinigingen op het hoger onderwijs, ook in Nederland. Het klimaat verandert. Daar maak ik me zorgen om. Het voelt als een grote opluchting dat ik niet geheimzinnig hoef te doen over waar ik mij zorgen om maak. Dat heb ik gemist de afgelopen jaren."

"Ik heb niet de illusie dat ik daar in mijn eentje iets aan kan doen. Maar alles wat journalisten, maar ook burgers doen, is op dit terrein van belang. Wat ik daarom ook ga doen is als burger mezelf meer uitspreken. Dat kan nu ook, ik ben journalist af. Misschien sluit ik me wel aan bij een politieke partij. Ik weet nog niet welke, maar ik ga het wel doen. Niet als politicus, maar gewoon als burger."

Bron: EenVandaag

1/6Achter de schermen bij de laatste uitzending van Pieter Jan Hagens

6. Wat ben je van plan om te gaan doen tijdens je pensioen?

"Ik ga eerst zeilen met mijn vrouw, een paar maanden weg. En daarna wil ik graag dingetjes doen waar ik tot nu toe niet aan toe kwam, zoals een houten bootje maken waar mijn kleinzoon in kan leren zeilen. Dat ben ik zeker van plan."

"Het is sowieso goed om weer eens met een frisse blik de wereld in te kijken, want er komt voor het werk ongetwijfeld iets anders moois in de plaats. Aan de andere kant: ik stop weliswaar met de vaste dingen, maar ik blijf nog steeds graag interviews en debatten leiden, voice-overs inspreken, misschien invallen bij een radio-uitzending. Dus als iemand ergens ziek is, weet me te vinden."

7. Hoe hoop je dat de journalistiek er de komende jaren uit gaat zien?

"Ik hoop dat de journalistiek zich opstelt als beschermer van de waarden waar wij allemaal op drijven, zoals gelijkheid, vrede, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid. Al die dingen zijn zo belangrijk in onze democratische samenleving, en ik hoop dat journalisten daaraan meewerken. Elke journalist is op dit terrein van belang."

"Ik denk dat de meeste journalisten dit ook zo zien, sowieso al mijn collega's hier bij EenVandaag. Ik ben er trots op dat alle collega's zich ervan bewust zijn dat we een rubriek zijn die dicht bij de mens wil staan, waar de onderwerpen die we brengen echt relevant zijn, en waarin tegelijkertijd de feiten heilig zijn. Juist in deze tijd waarin onverdraagzaamheid en angst toenemen, denk ik dat het belangrijk is dat er programma's zoals EenVandaag zijn."

Wereldwijd liggen er miljoenen landmijnen onder de grond. Hierdoor vallen er jaarlijks honderden slachtoffers. Om dit te stoppen werd in een verdrag afgesproken dat het wapen de wereld uit moest. Maar nu de spanningen toenemen, trekken landen zich terug.