Een kritische houding: je zou denken dat die gewaardeerd wordt door een werkgever. Op het ministerie van Binnenlandse Zaken ligt dat anders, zeggen klokkenluiders. In elk geval als het gaat om de Omgevingswet, die komend jaar in moet gaan.

Ambtenaren en zzp'ers die kritiek hebben op de belangrijke nieuwe wet voor de leefomgeving worden volgens de klokkenluiders geïntimideerd door leidinggevenden. Dat hebben zij gemeld aan leden van de Eerste Kamer, vertelt senator Peter Nicolai van de Partij voor de Dieren. Hij heeft nu een meldpunt opgezet.

'Kun je goed liegen?'

Volgens Nicolai kreeg een ambtenaar bijvoorbeeld de vraag: 'Kun je goed liegen? We moeten met mooie verhalen naar de Kamer komen.' "Een topjurist had kritiek op de invoering van de wet, en die krijgt dan te horen dat hij zijn bek moet houden of anders moet vertrekken."

Er is veel kritiek op de toekomstige Omgevingswet, waarin 26 wetten bij elkaar komen. Bij de wet hoort een digitale omgeving, waarin je bijvoorbeeld een bouwvergunning kunt aanvragen. Maar of die digitale omgeving goed werkt, is nog maar de vraag, zeggen critici in onder andere de Eerste Kamer.

Niet goed geïnformeerd

Volgens Nicolai heeft minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening haast met de Omgevingswet. "Hij wil dat de Eerste Kamer voor de zomervakantie groen licht geeft, maar dat hebben we niet gedaan."

"Er is nog zoveel onzeker en er moet nog zoveel boven tafel komen. We wachten al zo lang op de juiste informatie over de digitale omgeving bij de Omgevingswet."

De wet niet invoeren

En Nicolai en collega-senatoren hebben al langer het idee dat ze niet goed worden voorgelicht door het ministerie. "Collega's kennen mensen uit de praktijk die heel andere informatie geven dan wij teruglezen in de brieven van de ministers."

Daarom roept hij mensen op zich te melden. "Als blijkt dat we onjuist zijn voorgelicht, zal de minister zich moeten verantwoorden voor deze bestuurscultuur. En als het dan nog niet goed gaat, kan het niet anders dan dat wij besluiten om die wet niet in te voeren per 1 januari."

Inwoners van Hellevoetsluis en omgeving ruiken al 1,5 jaar lang wiet als ze de deur uitlopen, of de ramen open hebben. Dat komt door een fabriek voor staatswiet. Ze zijn het zat, maar er lijkt geen verandering in te komen.

Voor het experiment met staatswiet staat in Hellevoetsluis een legale wietfabriek. Een nare bijkomstigheid: een heftige wietgeur. Inwoners trekken al tijden aan de bel, maar tot nu toe met weinig resultaat. "Wij zijn gewoon slachtoffer van een experiment."

'Hoesten, hoofdpijn, prikkende ogen'

Staat de wind goed, dan kunnen Hellevoetsluisers Cora van Mook en Nettie van der Sar even rustig door de neus ademen. Maar dat is de rest van de tijd wel anders. En staat de wind gunstig voor hen, 'dan zijn er ongetwijfeld andere mensen in de omgeving die last ervaren', vertellen ze.

Al 1,5 jaar hebben ze te maken met de stank, en dat heeft invloed. "'s Nachts als je je raam open hebt, dan heb je een hele droge keel en hoest je raar, je ogen kunnen prikken. Er zijn ook mensen die er echt migraineaanvallen van hebben", vertelt Cora. "Het lijkt op de geur die je weleens op straat ruikt maar dan een stuk zwaarder en penetranter."

Veel meldingen

Ze zijn niet de enigen die last hebben van de stank. "Er wordt ook gemeld vanuit Oostvoorne, Rockanje en Brielle, dus niet alleen vanuit ons", vertelt Wil van Barendrecht die naast de kas woont.

"Op dit moment liggen er 1.338 meldingen bij de DCMR", weet Wil. Dat is de Milieudienst Rijnmond die het bedrijf op geuroverlast controleert.

Wel aandacht, geen actie

Daarnaast zijn de inwoners al op verschillende plekken geweest om iets aan de stank te doen. "Bij de gemeente, in de rechtbank." Maar tot nu toe met weinig resultaat.

Wil vertelt: "De aandacht van de gemeente hebben we wel, maar er gebeurt niks omdat die zich verschuilen achter allerlei ingewikkelde procedures, zoals onder dwangsom bepaalde maatwerkbesluiten. En daar hebben ze iedere keer lange termijnen voor, die elke keer totdat het uiterste worden gerekt voordat er eindelijk weer eens actie ondernomen wordt."

Vaststellen normeringen

Het enige wat er voorlopig op zit voor de inwoners, is afwachten. "Op dit moment worden bepaalde normeringen vastgesteld, waaronder de geuroverlast moet blijven. Want er zijn nog niet echt meetinstrumenten ontwikkeld om nou precies te kunnen aantonen wanneer de geuroverlast boven een bepaalde norm uitkomt."

Maar ook als die normering rond is, is het afwachten hoe er vanuit het bedrijf wordt gereageerd. "Tot nu toe verdedigt het bedrijf zich met: 'We zijn nog bezig met maatregelen te nemen, met koolstoffilters neer te zetten en allerlei andere dingen te doen. Dat heeft tijd nodig voordat wij dat allemaal ingeregeld hebben.'"

Geen verandering

"We zijn bezig vanaf augustus 2023 en zitten nog steeds in dezelfde stank", zegt Wil ontzet. "Het blijft maar."

En een nieuwe plek zoeken om te wonen, dat zit er volgens de omwonenden ook niet in. Zelfs al zouden ze dat willen. "Je kan geen kant op, want je huis is gewoon veel minder waard."

Langzamer dan gewenst

Gemeente Voorne aan Zee, waar Hellevoetsluis onder valt, vertelt in een schriftelijke reactie dat ze de zorgen van de omwonenden goed begrijpen en dat ze het belangrijk vinden dat de overlast zo snel mogelijk stopt. "De zorg van onze inwoners staat voorop en daar zetten we ons voor in. Wij voelen ons niet verantwoordelijk voor de productie van wiet ten behoeve van het experiment, iets wat we ook meerdere keren aan Den Haag hebben laten weten."

Daarbij laten ze weten dat er voor de overlast een juridische procedure loopt. "Vanwege wet- en regelgeving en de duur van juridische procedures gaat dat langzamer dan gewenst. Dit komt omdat er in eerste aanleg nauwelijks regelgeving was voor juridische handhaving op geuroverlast."

Inspecteurs aanwezig

"We zijn voor de handhaving ten aanzien van geuroverlast niet gebonden aan landelijke regelgeving voor het Wietexperiment", gaat het statement verder. "Er zijn wettelijke eisen en termijnen waar we ons als gemeente aan moeten houden. Zo zijn wij verantwoordelijk voor de handhaving op de milieuwetgeving."

Volgens de gemeente zijn inspecteurs van DCMR Milieudienst Rijnmond regelmatig aanwezig om vast te stellen of sprake is van geuroverlast. "Dit doen zij zowel op basis van meldingen van inwoners als op eigen initiatief. Bij overtredingen wordt hierop gehandhaafd."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.