Röntgenfoto schilderij leidt tot unieke vondst

Het 'Meisje met de parel' kijkt het publiek al jarenlang mysterieus aan in het Mauritshuis. Wat is toch de kracht van het schilderij en welke geheimen liggen verborgen achter de schilderkunsten van Johannes Vermeer? Op die vragen hoopt het Mauritshuis antwoord te krijgen door 'het Meisje' door een totale bodyscan te laten gaan. Een schilderij dat millimeter voor millimeter wordt onderzocht gebeurt vaker, en soms leidt dat tot een zeer bijzondere ontdekking.

Dat mocht René Gerritsen ondervinden in 2005. Hij onderzocht met zijn speciale röntgenapparaat het schilderij 'Wandelaars in een park' van Vincent van Gogh. Hij moest twee keer knipperen met zijn ogen toen hij de films ontwikkelde; er kwam een portret onder het schilderij vandaan. Het bleek niet zomaar een portret, maar een zelfportret van Van Gogh. "Ik werk in het donker en er is niemand bij. Ik was de eerste die het zag. Dat is wel erg leuk." Het Van Gogh Museum geloofde de bevinding van Gerritsen eerst niet: "De conservator zei dat Van Gogh in die tijd nog geen zelfportretten maakte, maar later bleek bij bestudering dat het ging om een van zijn vroegste zelfportretten. Waarschijnlijk vond hij het niks en heeft er later maar een parkgezicht overheen geschilderd".

Röntgen op ouderwetse film

Het Van Gogh Museum laat alle schilderijen onderzoeken om een database aan te leggen. Zo ook dit schilderij. "Het ging er niet zozeer om iets te ontdekken, maar om aanvulling te hebben op de database. Er kan belangrijke informatie uit voortkomen." 

De techniek die Reneé Gerritsen hanteert verschilt weinig van de techniek die in ziekenhuizen toegepast wordt. "Iedereen die wel eens een been gebroken heeft weet wel hoe een röntgenfoto werkt. Het werkt bij mij net zo." Gerritsen werkt wel nog steeds met fysieke film. "Niet in de laatste plaats heeft dat een financiële reden, maar ook mijn klanten, vooral musea, willen direct een hardcopy hebben op film. Het is een 1 op 1-afdruk van het werk die ze dan tegen een lichtbak aan kunnen houden." 

Rembrandt in jaren '60

Gerritsen onderscheidt zichzelf met een bijzondere techniek voor grotere schilderijen. Als het werken van 2 bij 3 meter betreft, kan Gerritsen een hele wand behangen met een film. Hierdoor kan hij in één keer een opname maken van het kunstwerk. Dat is digitaal onmogelijk. Die techniek keek René Gerritsen af van de Belg Guido van der Voorde. Laatstgenoemde gebruikte de röntgentechniek al in de jaren '60 om de Nachtwacht van Rembrandt te onderzoeken. "Ik heb dat van hem overgenomen en pas het nog steeds toe." 

'Alleen met het meisje'

René Gerritsen is momenteel ook betrokken bij het onderzoek naar 'Het meisje met de parel' van Vermeer. Sterker nog, hij was één van de eersten die oog in oog stond met het meesterwerk. "Voorafgaand aan het onderzoek dat nu plaatsvindt heb ik een basis mogen leggen door röntgenfoto's te maken. Op die manier kunnen we de onderzoekers houvast geven. Het werkt nauw samen met elkaar." 

Dat resulteerde erin dat Gerritsen samen met twee collega's als eerste onderzoek mocht doen. "Ik heb tegen mijn vrienden gezegd dat ik op de late zondagavond op pad was met het meisje. Dat maakte indruk. Het is heel speciaal."

Paarse gloed 

De röntgenfoto's die Gerritsen maakte van 'Het meisje met de parel' hangen nu te drogen. Tot dusver heeft Gerritsen nog geen gekke dingen gezien, althans geen dingen die nog niet bekend waren. Maar hij verklapt al wel een bevinding van een collega:  "Een contour langs haar rug en in de hoek rechtsonder achter haar mantel kwam een paarse gloed tevoorschijn. Van een onderschildering waarschijnlijk. Vermoedelijk geen onbekende onderschildering. Maar eigenlijk praat ik nu mijn mond voorbij." Hij hoopt bovenal dat de conditie van het schilderij nog goed is, en dat het 'Meisje met de parel' nog vele jaren mee kan.