In Nederland zijn naar schatting 2,5 miljoen mensen laaggeletterd, waardoor ze niet volledig kunnen functioneren in de maatschappij. Ria van Ras-Krijnen heeft dit zelf meegemaakt: "Ik had het gevoel dat ik de enige was in Europa die niet kon schrijven."

Toen Ria 15 jaar oud was kreeg ze op school de opdracht om een sollicitatiebrief te schrijven. "Ik werd al veel gepest omdat ik niet goed kon schrijven, dus daar heb ik toen ontzettend mijn best op gedaan", vertelt ze. "Maar zo blauw als de brief was toen ik hem schreef, zo rood kreeg ik hem terug met correcties. Dit was voor mij ontzettend confronterend. Ik wilde die pijn nooit meer voelen en besloot daarom nooit meer te schrijven."

'Meer aandacht voor laaggeletterdheid'

EenVandaag vroeg aan 28.000 leden van het Opiniepanel hoe zij tegen laaggeletterdheid aankijken. Driekwart (75 procent) denkt dat het taboe is om te zeggen dat je niet goed kunt lezen of schrijven. "Het is ook een sociaal probleem. Daardoor durft de persoon in kwestie niet om hulp te vragen", denkt iemand.

Acht op de tien deelnemers vinden daarom dat er meer aandacht moet komen voor laaggeletterdheid. Bijvoorbeeld door er aandacht aan te geven in praatprogramma's op tv. Ook pleiten ze ervoor om teksten van de overheid makkelijker te maken.

Honderdduizend smoesjes

Mede door de taboesfeer hield Ria haar laaggeletterdheid tot ver na de middelbare school onder de radar. Dit hield ze uiteindelijk 40 jaar vol. In die tijd liep ze tegen veel problemen aan. "Ik voelde me dom, stom en vervelend", vertelt ze. "Ik had het gevoel dat ik niet meetelde. Hoe kun je nou in Nederland wonen en niet kunnen lezen en schrijven? Ik had het gevoel dat ik de enige was in Europa die niet kon schrijven."

Om haar geheim te bewaren verzon Ria allerlei smoesjes: "Ik had er wel 100.000. Zo kon ik bij een restaurant bijvoorbeeld de menukaart niet lezen. Dan vroeg ik aan mijn vriendinnen: 'En wat nemen jullie? Dat lijkt me lekker zeg, dat neem ik ook.'"

'Mijn grootste geheim'

Maar toen Ria 55 jaar was kwam er een einde aan de smoesjes. "Ik kreeg een stemprobleem, waardoor ik een half jaar niet heb kunnen praten. Toen zei mijn huisarts: 'Schrijf anders even op waar je last van hebt.' Nou toen viel ik dus door de mand." Op aanraden van haar dokter begon Ria na al die jaren met het volgen van taallessen.

"Het voelde als nu of nooit", blikt ze terug. "Toen ik de les binnenliep zag ik tien andere volwassenen zitten met hetzelfde probleem als ik. Voor het eerst in mijn leven voelde ik me niet meer alleen. Ik dacht dat iedereen kon lezen en schrijven, maar dat was dus niet zo. Het was al die jaren mijn grootste geheim."

Vaker in de schulden

Ria is inderdaad niet de enige Nederlander die moeite heeft met lezen, schrijven of rekenen. In 2016 schatte de Algemene Rekenkamer dat 2,5 miljoen mensen in ons land laaggeletterd zijn. Tweederde van deze mensen is in Nederland geboren. Eind 2024 worden er nieuwe cijfers verwacht, maar volgens hoogleraar volwasseneneducatie Maurice de Greef is het niet de verwachting dat het aantal laaggeletterden is afgenomen.

En dat leidt tot veel problemen, waarschuwt De Greef. "Bij formele instanties hebben deze mensen bijvoorbeeld moeite met het invullen van formulieren", legt hij uit. "Onderzoek wijst uit dat laaggeletterden vaker in de schulden belanden en meer gezondheidsproblemen hebben. Daarnaast hebben ze een mindere positie op de arbeidsmarkt."

Taboe doorbreken

Toch ontbreekt het volgens hem aan een structurele aanpak van het probleem. "Er zijn wel allerlei projecten, maar er moet een betere basisinfrastructuur komen", vindt hij. "Nederland heeft in Noordwest-Europa het laagste budget voor de basisinfrastructuur voor volwasseneneducatie: maar 0,5 procent van de totale onderwijsbegroting gaat naar volwasseneneducatie."

De Greef benadrukt dat het belangrijk is om het taboe op laaggeletterdheid te doorbreken: "Als mensen niet technisch zijn, doen we daar heel makkelijk over. Dan maken we bijvoorbeeld een grapje over 'het hebben van twee linkerhanden'. Maar voor taal schamen mensen zich. Terwijl er dus erg veel mensen zijn die daar moeite mee hebben."

'Het levert samenleving veel op'

De eerste stap richting een taalles is volgens De Greef dan ook vaak het lastigst. "Maar als deze stap eenmaal gezet is, gaat er echt een wereld voor mensen open. Zo krijgen sommigen bijvoorbeeld een fijnere baan of komen ze uit de schulden."

Het verminderen van het aantal laaggeletterden zou de samenleving veel opleveren, weet hij. "We zien dat ongeveer de helft van de deelnemers aan een taaltraject na 5 weken een betere psychische gezondheid krijgt en 40 procent krijgt een betere fysieke gezondheid. Dit leidt tot een reductie in zorgkosten. Daarnaast stijgt de arbeidsproductie en daalt het aantal uitkeringen."

Ria doet weer mee

Ook voor Ria ging er na haar taallessen letterlijk een wereld voor haar open, vertelt ze. "In het begin waren de lessen moeilijk en zwaar, maar ondertussen kan ik mezelf goed redden met lezen en schrijven. Mijn wereld is zo vergroot. Het heeft me gemaakt tot iemand die weer gelukkig is. Ik doe weer mee."

"Als ik nu naar een restaurant ga, zeggen mijn vriendinnen: 'Lees jij de menukaart maar voor, je hebt ons lang genoeg voor de gek gehouden.'" Ria beheerst het Nederlands ondertussen zelfs zo goed dat ze is begonnen met het leren van Engels, om de liedjes van haar favoriete artiesten te kunnen begrijpen.

'Er gaat een wereld voor je open'

Ze hoopt dat andere laaggeletterden ook de stap nemen om taallessen te volgen en is daarom taalambassadeur geworden bij Stichting ABC. "Ik wist niet dat er taallessen beschikbaar waren", legt ze uit. "Maar ik hoop dat anderen nu te weten komen dat je hulp kunt krijgen."

"Laaggeletterdheid is nog steeds een groot probleem", benadrukt ze tot slot. "Maar ik wil graag tegen mensen zeggen: 'Je bent niet alleen. Het is mij gelukt, dus jij kan het ook. Als je het doet, gaat er een wereld voor je open.'"

De vier ziekenhuizen die complexe hartoperaties bij pasgeboren baby's uitvoeren, doen dat te weinig. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. Kinderhartchirurgen maken dus te weinig vlieguren. Oud-minister Ernst Kuipers: "We gaan tekort schieten in kwaliteit."

Uit nieuwe cijfers van de de Wetenschappelijke Vereniging voor cardio-thoracaal chirurgen (NVT) blijkt dat het Erasmus MC in Rotterdam in 2023 38 ingrepen bij pasgeboren baby's deed. Het LUMC in Leiden 51, het UMC Groningen 20 en UMC Utrecht 39. Terwijl de zogenoemde 'volumenorm' (hoeveel operaties een ziekenhuis moet uitvoeren per jaar) voor deze operaties op 60 per centrum ligt.

'Geen enkel centrum haalt de norm'

Dit schreven de kinderhartchirurgen in 2021 zelf in een rapport: 'In de volumecriteria is bekend dat uitkomsten bij kinderen die binnen 30 dagen na hun geboorte geopereerd worden, verbeteren als het centrum er meer dan 60 per jaar doet.'

Later ontstond er discussie over die 60 operaties en bepleitte de beroepsgroep dat die norm ook wel naar 40 kon. Maar toenmalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) hielden vast aan 60. "Geen enkel centrum haalt de norm. Dat betekent dat we tekort gaan schieten", zegt Kuipers over de laatste cijfers.

Verantwoordelijkheid op je schouders

Ook zorgeconoom Marco Varkevisser van de Erasmus Universiteit Rotterdam reageert fel op de cijfers: "Als je als medische beroepsvereniging tot volumecriteria komt, dan rust er ook een verantwoordelijkheid op je schouders om te zorgen dat je aan die criteria voldoet", vindt hij.

"Niet alleen voor de medisch professionals is dat een verantwoordelijkheid, maar ook voor de ziekenhuisbestuurders en voor de zorgverzekeraars die uiteindelijk die zorg gaan inkopen."

Concentratie goed idee

In 2021 nam het kabinet het besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren naar twee ziekenhuizen: het Erasmus MC in Rotterdam en het UMC Utrecht. Door op minder plekken te opereren, zou de kwaliteit van de zorg omhoog gaan, was de gedachte. Een meer dan logische gedachte, volgens Ernst Kuipers, die voor zijn ministerschap bestuursvoorzitter was van het Erasmus MC.

"Je weet zeker dat als je dit concentreert en de volumes per centrum omhoog brengt, dat de kwaliteit ook verbetert. Dat is keer op keer bewezen. Niet alleen in de kinderhartzorg, maar in de volle breedte in de zorg."

Strijd tussen ziekenhuizen

Maar ondanks dat eigenlijk iedereen het erover eens was dat concentratie goed zou zijn voor de zorg voor jonge patiënten met een aangeboren hartafwijking, barstte de strijd los. Artsen en bestuurders gingen pal achter hun eigen centrum staan. Ouders van patiëntjes voerden actie en de verhoudingen tussen de ziekenhuizen raakten ernstig verstoord.

"Er werd echt met modder gegooid", zegt zorgeconoom Varkevisser, die stelt dat de kwaliteit in de ziekenhuizen nog steeds hoog is. "Het gaat om een handvol chirurgen die dit soort ingewikkelde operaties met hun ziel en zaligheid doen. Ze zijn daar hun hele carrière al mee bezig. Het zijn allemaal zeer toegewijde medisch professionals. Als jouw ziekenhuis dat kwijtraakt, dan voelt het voor een aantal mensen ook alsof ze hun levenswerk uit hun handen zien wegvloeien."

Streep door de plannen

Ondertussen gebeurde er nog van alles. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kwam met een uiterst kritisch rapport, waarna Ernst Kuipers ook nog eens een ziekenhuis inwisselde: Groningen werd aangewezen als ziekenhuis om de kinderhartchirurgie te behouden, in plaats van Utrecht.

In januari 2024 zette de rechter een streep door de concentratieplannen. Kuipers en zijn voorganger Hugo de Jonge hadden weliswaar het recht zo'n concentratie op te leggen, maar onderbouwden die onvoldoende, vond de rechter.

Veel fouten gemaakt

Varkevisser vindt dat er veel fouten zijn gemaakt in het proces. "In mijn ogen is een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, les dat aan de Kamerbrief, waarin de concentratie werd aangekondigd, een veel grondiger analyse ten grondslag had moeten liggen. Die had openbaar moeten zijn."

Want dan had de discussie over de feiten kunnen gaan, zegt Varkevisser. "Nu is er een te lange periode geweest tussen de beslissing en het hele traject, waarbij sentimenten en emoties de bovenhand hebben kunnen kunnen krijgen. En dat heeft het proces van meet af aan in de wielen gereden en ervoor gezorgd dat het ook ontspoord is."

'Gemiste kans'

Ernst Kuipers noemt het niet doorgaan van concentratie in de kinderhartchirurgie 'een gemiste kans'. "Ouders en patiënten weten gewoon dat het beter kan. En dit dossier loopt al 30 jaar. De eerste rapportage van de Gezondheidsraad destijds dateert uit 1993 met een heel helder advies: je moet concentreren en het aantal operaties en hartkatheterisaties naar minder centra brengen."

Ook na die tijd verscheen rapport op rapport met telkens dezelfde conclusie, vertelt Kuipers. "Voor veel mensen is dit echt een hoofdpijndossier."

'Nieuwe kleren van de keizer'

Maar is er dan helemaal niets gebeurd, sinds de uitspraak van de rechter? Jawel, er is een samenwerkinsgverband opgestart tussen de UMC's van Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam.

Daarnaast is er een samenwerking tussen Rotterdam en het Radboudumc in Nijmegen. Kuipers is absoluut niet onder de indruk en noemt het 'de nieuwe kleren van de keizer'. "Ik vind het een beetje triest om te constateren, maar dat is feitelijk wat we in het verleden ook deden."

'Wat als er een complicatie ontstaat?'

Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam zijn van plan om straks de artsen te laten reizen in plaats van de patiënten. Iets wat eerder nog werd bekritiseerd door de kinderhartchirurgen zelf, zegt Kuipers, die dat zelf ook een slecht idee vindt.

"Wat gebeurt er straks als er een complicatie ontstaat, terwijl dat team dan al weer is teruggereisd?"

'Terug bij af'

Varkevisser wacht de definitieve plannen van de ziekenhuizen af en vindt dat we op dit moment 'terug bij af' zijn: "Je kunt constateren dat we na drie, vier jaar heel veel ruzie, waarbij heel veel verhoudingen op scherp zijn komen te staan, uiteindelijk niet veel zijn opgeschoten. Waar we destijds mee begonnen in 2021 is eigenlijk de situatie waar we nu weer staan."

Kuipers is dat met de zorgeconoom eens: "De situatie is onveranderd met het oude. En je kunt straks al die oude rapporten met aanbevelingen om te concentreren er weer bij pakken, want die gelden nog steeds."