Ria was een van de miljoenen laaggeletterden in Nederland, maar leerde op haar 55ste alsnog lezen: 'Mijn wereld is zo vergroot'

In Nederland zijn naar schatting 2,5 miljoen mensen laaggeletterd, waardoor ze niet volledig kunnen functioneren in de maatschappij. Ria van Ras-Krijnen heeft dit zelf meegemaakt: "Ik had het gevoel dat ik de enige was in Europa die niet kon schrijven."

Toen Ria 15 jaar oud was kreeg ze op school de opdracht om een sollicitatiebrief te schrijven. "Ik werd al veel gepest omdat ik niet goed kon schrijven, dus daar heb ik toen ontzettend mijn best op gedaan", vertelt ze. "Maar zo blauw als de brief was toen ik hem schreef, zo rood kreeg ik hem terug met correcties. Dit was voor mij ontzettend confronterend. Ik wilde die pijn nooit meer voelen en besloot daarom nooit meer te schrijven."

'Meer aandacht voor laaggeletterdheid'

EenVandaag vroeg aan 28.000 leden van het Opiniepanel hoe zij tegen laaggeletterdheid aankijken. Driekwart (75 procent) denkt dat het taboe is om te zeggen dat je niet goed kunt lezen of schrijven. "Het is ook een sociaal probleem. Daardoor durft de persoon in kwestie niet om hulp te vragen", denkt iemand.

Acht op de tien deelnemers vinden daarom dat er meer aandacht moet komen voor laaggeletterdheid. Bijvoorbeeld door er aandacht aan te geven in praatprogramma's op tv. Ook pleiten ze ervoor om teksten van de overheid makkelijker te maken.

Honderdduizend smoesjes

Mede door de taboesfeer hield Ria haar laaggeletterdheid tot ver na de middelbare school onder de radar. Dit hield ze uiteindelijk 40 jaar vol. In die tijd liep ze tegen veel problemen aan. "Ik voelde me dom, stom en vervelend", vertelt ze. "Ik had het gevoel dat ik niet meetelde. Hoe kun je nou in Nederland wonen en niet kunnen lezen en schrijven? Ik had het gevoel dat ik de enige was in Europa die niet kon schrijven."

Om haar geheim te bewaren verzon Ria allerlei smoesjes: "Ik had er wel 100.000. Zo kon ik bij een restaurant bijvoorbeeld de menukaart niet lezen. Dan vroeg ik aan mijn vriendinnen: 'En wat nemen jullie? Dat lijkt me lekker zeg, dat neem ik ook.'"

'Mijn grootste geheim'

Maar toen Ria 55 jaar was kwam er een einde aan de smoesjes. "Ik kreeg een stemprobleem, waardoor ik een half jaar niet heb kunnen praten. Toen zei mijn huisarts: 'Schrijf anders even op waar je last van hebt.' Nou toen viel ik dus door de mand." Op aanraden van haar dokter begon Ria na al die jaren met het volgen van taallessen.

"Het voelde als nu of nooit", blikt ze terug. "Toen ik de les binnenliep zag ik tien andere volwassenen zitten met hetzelfde probleem als ik. Voor het eerst in mijn leven voelde ik me niet meer alleen. Ik dacht dat iedereen kon lezen en schrijven, maar dat was dus niet zo. Het was al die jaren mijn grootste geheim."

Vaker in de schulden

Ria is inderdaad niet de enige Nederlander die moeite heeft met lezen, schrijven of rekenen. In 2016 schatte de Algemene Rekenkamer dat 2,5 miljoen mensen in ons land laaggeletterd zijn. Tweederde van deze mensen is in Nederland geboren. Eind 2024 worden er nieuwe cijfers verwacht, maar volgens hoogleraar volwasseneneducatie Maurice de Greef is het niet de verwachting dat het aantal laaggeletterden is afgenomen.

En dat leidt tot veel problemen, waarschuwt De Greef. "Bij formele instanties hebben deze mensen bijvoorbeeld moeite met het invullen van formulieren", legt hij uit. "Onderzoek wijst uit dat laaggeletterden vaker in de schulden belanden en meer gezondheidsproblemen hebben. Daarnaast hebben ze een mindere positie op de arbeidsmarkt."

Taboe doorbreken

Toch ontbreekt het volgens hem aan een structurele aanpak van het probleem. "Er zijn wel allerlei projecten, maar er moet een betere basisinfrastructuur komen", vindt hij. "Nederland heeft in Noordwest-Europa het laagste budget voor de basisinfrastructuur voor volwasseneneducatie: maar 0,5 procent van de totale onderwijsbegroting gaat naar volwasseneneducatie."

De Greef benadrukt dat het belangrijk is om het taboe op laaggeletterdheid te doorbreken: "Als mensen niet technisch zijn, doen we daar heel makkelijk over. Dan maken we bijvoorbeeld een grapje over 'het hebben van twee linkerhanden'. Maar voor taal schamen mensen zich. Terwijl er dus erg veel mensen zijn die daar moeite mee hebben."

'Het levert samenleving veel op'

De eerste stap richting een taalles is volgens De Greef dan ook vaak het lastigst. "Maar als deze stap eenmaal gezet is, gaat er echt een wereld voor mensen open. Zo krijgen sommigen bijvoorbeeld een fijnere baan of komen ze uit de schulden."

Het verminderen van het aantal laaggeletterden zou de samenleving veel opleveren, weet hij. "We zien dat ongeveer de helft van de deelnemers aan een taaltraject na 5 weken een betere psychische gezondheid krijgt en 40 procent krijgt een betere fysieke gezondheid. Dit leidt tot een reductie in zorgkosten. Daarnaast stijgt de arbeidsproductie en daalt het aantal uitkeringen."

Ria doet weer mee

Ook voor Ria ging er na haar taallessen letterlijk een wereld voor haar open, vertelt ze. "In het begin waren de lessen moeilijk en zwaar, maar ondertussen kan ik mezelf goed redden met lezen en schrijven. Mijn wereld is zo vergroot. Het heeft me gemaakt tot iemand die weer gelukkig is. Ik doe weer mee."

"Als ik nu naar een restaurant ga, zeggen mijn vriendinnen: 'Lees jij de menukaart maar voor, je hebt ons lang genoeg voor de gek gehouden.'" Ria beheerst het Nederlands ondertussen zelfs zo goed dat ze is begonnen met het leren van Engels, om de liedjes van haar favoriete artiesten te kunnen begrijpen.

'Er gaat een wereld voor je open'

Ze hoopt dat andere laaggeletterden ook de stap nemen om taallessen te volgen en is daarom taalambassadeur geworden bij Stichting ABC. "Ik wist niet dat er taallessen beschikbaar waren", legt ze uit. "Maar ik hoop dat anderen nu te weten komen dat je hulp kunt krijgen."

"Laaggeletterdheid is nog steeds een groot probleem", benadrukt ze tot slot. "Maar ik wil graag tegen mensen zeggen: 'Je bent niet alleen. Het is mij gelukt, dus jij kan het ook. Als je het doet, gaat er een wereld voor je open.'"