Morgen reizen 250 jeugdzorgmedewerkers naar Den Haag om actie te voeren voor een beter jeugdzorgstelsel. Steeds meer personeel loopt namelijk weg. "Dit heeft ook z'n weerslag op de kinderen."

Dit is het derde jaar op rij dat jeugdzorgmedewerkers demonstreren. Onder andere omdat ze te veel tijd kwijt zijn aan - volgens hen - onnodige administratie. Ook vinden ze de werkdruk te hoog. Het gevolg: er meldt zich minder nieuw personeel en de oude rotten in het vak haken af. Dat laatste gebeurde nog niet eerder en is een zorgelijke ontwikkeling, zegt bestuurder jeugdzorg Maaike van der Aar van de FNV.

Meer uitstroom, minder instroom

De afgelopen jaren gingen er steeds meer mensen aan de slag in de zorgsector, toch lijkt de jeugdzorg hier niet van te profiteren. "Tot nu toe vingen de mensen die al jaren bij jeugdzorg in dienst zijn alle ellende op", vertelt Van der Aar. "Maar ook hen verliezen we nu. Dat is een groot probleem, we raken kwaliteit kwijt én ons collectief geheugen." Eerder waren het vooral de nieuwe medewerkers die snel uitstroomden.

En waar de uitstroom toeneemt, is er minder instroom van nieuw personeel. Volgens cijfers van van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stroomden in het eerste kwartaal van 2019 bijna 5.300 nieuwe medewerkers in bij jeugdzorg. Een jaar later zijn dat er nog geen 3.700; 30 procent minder. Van der Aar: "De uitwerking van deze cijfers kan desastreus zijn." Intussen stijgt het aantal jongeren dat jeugdzorg krijgt al meer dan 5 jaar op een rij. Vorig jaar kregen 443.000 jongeren jeugdzorg, maar volgens statistici ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk nog veel hoger.

Doormodderen

Volgens Van der Aar gaat het mis bij de manier waarop de jeugdzorg is georganiseerd: gemeenten zijn ervoor verantwoordelijk, maar hebben bij lange na niet genoeg geld.

Minster Hugo de Jonge van Medische Zorg kondigde eind vorig jaar een 'stelselherziening' aan. Bij zwaardere, specialistische zorg moeten gemeenten gaan samenwerken. Maar daar ziet de bestuurder jeugdzog niets in. Ze gelooft niet dat samenwerken in dit geval werkt. "Iedere wethouder of burgemeester stelt de belangen van zijn eigen gemeente voorop. We zijn bang dat er dan nog langer doorgemodderd wordt aan die tafels."

Kinderen de dupe

Renna Himonetos werkt al meer dan 20 jaar in de jeugdzorg en ziet het met lede ogen aan. "Ik zie dat collega's het plezier in hun werk kwijtraken, omdat het veel meer is geworden dan alleen bezig zijn met de kinderen. En gewoon doen waar je er voor bent."

Volgens haar heeft dat ook weerslag op de kinderen. "Kinderen gaan gebukt onder enorme stress, ze hebben binnen vier weken iemand nodig die bij ze op de stoep staat en dat krijgen we nu niet voor elkaar. Er zijn gezinnen die soms al veertien hulpverleners hebben versleten, dat heeft geen natuurlijk geen zin."

'Ik denk er wekelijks over om te stoppen'

Ook bij Renna schiet het weleens door haar hoofd om te stoppen. "Soms denk ik er een maand niet aan en soms denk ik er wekelijks aan om te stoppen en schiet het door mijn hoofd om er echt mee op te houden."

"Ik vul formulieren in, ben met administratie aan het soebatten, terwijl ik met de kinderen bezig wil zijn. Zo zet je elkaar constant in een tang."

De Zaanse Schans is populair onder buitenlandse toeristen en dagjesmensen. Tot nu toe is een bezoek aan de twaalf molens gratis, maar gemeente Zaanstad en het Zaans Museum willen daar verandering in brengen. "Noodzakelijk om erfgoed in stand te houden."

Vooral ondernemers zijn niet blij met dit besluit. Zij zijn bang dat bezoekers, die straks 17,50 euro per persoon moeten betalen om de toeristische attractie te bezoeken, weg zullen blijven. 'Deze plannen zullen desastreuse gevolgen hebben', zeggen zij in een persbericht.

'Bijdrage is noodzakelijk'

Maar juist om ervoor te zorgen dat het culturele erfgoed - en de omringende winkels en restaurants - in de toekomst nog bezocht kunnen worden, vragen de gemeente en het museum een bijdrage van de bezoekers, legt algemeen directeur van het Zaans Museum Marieke Verweij uit.

"Op dit moment is de toegang gratis, wat maakt dat bezoekers eigenlijk een minimale bijdrage leveren aan het erfgoed. Maar om de molens, de monumentale panden en de museale collecties in stand te houden is een bijdrage noodzakelijk", zegt Verweij.

'Wat is de Zaanse Schans waard?'

En dus gaat de toegangsprijs binnenkort van gratis naar 17,50 euro. "We hebben een onderzoek laten uitvoeren door Motivaction (een onderzoeksbureau, red.) en zij hebben een uitvraag gedaan onder 3.500 respondenten, internationaal. Ze vroegen: wat vind je de Schans op dit moment waard? En wat zou je er voor over hebben om de Zaanse Schans te bezoeken?"

Uit dat onderzoek kwam dat mensen de Schans zo'n 20 euro per persoon waard vinden. "Het college van Zaanstad heeft besloten om daar dus 17,50 van te maken. Precies een beetje eronder gaan hangen, conservatief beginnen en kijken wat het wordt."

Ook bezoeker niet blij

"En als je het vergelijkt met andere attracties is het naar mijn mening ook een heel redelijke, marktconforme prijs", gaat Verweij verder. Maar niet iedereen is het daarmee eens. Naast ondernemers zijn ook bezoekers niet enthousiast over het idee dat ze straks moeten betalen voor een bezoek aan de Schans.

Zo zegt een mevrouw die tijdens de meivakantie een bezoekje aan de Schans brengt: "Ik betaal nu al 15 euro voor de parkeerplaats en ik had begrepen dat dat ook gelijk voor de onderhoud van het gebied is. Ik vind het behoorlijk veel geld. Maar ja goed, alles wordt duur."

Gratis voor Zaandammers

Hoe zit het dan met de inwoners van Zaanstad? Moeten die straks ook betalen voor een wandeling in hun eigen buurt? "Voor die mensen en inwoners van Wormerland blijft de Schans gratis toegankelijk", antwoord de directeur.

Ook mensen met een museumkaart, Vriendenloterijpas of die lid zijn van de Vereniging Zaanse Molens hoeven in de toekomst niet te betalen voor een bezoek aan de toeristenattractie, belooft Verweij.

Goede keuze voor toekomst

Voor de ondernemers heeft ze begrip. "Ik denk dat het heel belangrijk is dat iedereen hier zijn onderneming kan blijven draaien zoals dat op dit moment gebeurt."

Ze heeft er dan ook vertrouwen in dat de Schans niet zal leiden onder het besluit om geld te vragen voor een bezoekje, ook niet voor ondernemers. "De Zaanse Schans is bewezen succes. Wat ook maakt dat we er veel vertrouwen in hebben dat dit een goed besluit is en dat we het voor de toekomst beter kunnen regelen met elkaar."

Drugsbendes zetten gespecialiseerde, eigen spionageteams in om politici, advocaten en journalisten in de gaten te houden. Daardoor zijn criminelen beter in staat aanslagen te plegen, schrijft de AIVD. "Dit is een bedreiging voor de nationale veiligheid."

De vaardigheden en technische mogelijkheden van deze criminele inlichtingenteams zijn volgens de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) op onderdelen zelfs te vergelijken met opsporingsdiensten van de overheid. "Criminele netwerken hebben vergaande, professionele capaciteiten om informatie te verzamelen over mensen die zij als een bedreiging zien", schrijft de AIVD in haar jaarverslag.

Eigen volgteams

Met behulp van eigen volgteams en geavanceerde apparatuur brengen criminelen woonadressen, werklocaties en sociale netwerken van hun doelwitten in kaart. "Dat kunnen criminele rivalen zijn, maar ook steeds vaker ambtenaren, politici, journalisten en advocaten", zo stelt de AIVD vast.

"Deze criminele organisaties hebben blijkbaar een heel groot vermogen ontwikkeld om informatie te verzamelen", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff in een reactie. "Dat is iets wat de overheid normaal doet bij de georganiseerde misdaad. Als het ware is het de wereld op zijn kop. Dat is zorgwekkend en een bedreiging voor de rechtsstaat."

Plannen van geweld

De AIVD maakt zich grote zorgen over de dreiging die uitgaat van het inlichtingenwerk van criminelen. "Het vergroot hun mogelijkheden om geweld te plannen en te organiseren tegen advocaten, rechters, officieren van justitie, journalisten, bestuurders en politici."

Omdat de inlichtingendienst de nationale veiligheid beschermt, ziet de AIVD het als haar taak om dit soort criminele aanslagen te voorkomen. "In het belang van de rechtsstaat moeten mensen in zulke beroepen hun werk ongehinderd en veilig kunnen doen."

Drugscriminelen infiltreren bij de overheid

Criminele inlichtingteams infiltreren soms ook in het overheidsapparaat om via ambtenaren aan waardevolle gegevens te komen, schrijft de geheime dienst. "Het maakt dat burgers er minder op kunnen vertrouwen dat die overheidsorganisaties hun taak goed uitvoeren."

Soms halen drugscriminelen ook informatie uit overheids- en bedrijfsdatabanken met persoonsgegevens. "Daarvoor kopen ze medewerkers om of zetten die onder druk."

Andere landen werken samen met criminelen

Door deze goede informatiepositie van criminele netwerken, wordt het voor landen die de nationale veiligheid van Nederland bedreigen, interessant om met ze samen te werken, aldus de AIVD. "Bijvoorbeeld voor inlichtingen-operaties, sabotageactiviteiten of moordaanslagen."

Zo werd in juni 2024 in Haarlem een liquidatiepoging gedaan op een Iraanse activist en publicist. Een aanslag die past in de werkwijze van Iran, blijkt uit onderzoek van de inlichtingendienst. "Iran maakt gebruik van criminele netwerken in Europa om veronderstelde tegenstanders van het regime het zwijgen op te leggen."

AIVD onderzoekt ondermijning

De AIVD doet sinds 2022 onderzoek naar ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. "Enkele criminele netwerken hebben de afgelopen jaren nietsontziend geweld gebruikt in de openbare ruimte", schreef de AIVD destijds.

In het liquidatieproces Marengo tegen de bende van drugsbaron Ridouan Taghi werden tussen 2018 en 2021 drie wraakaanslagen gepleegd. De moorden op de broer van kroongetuige Nabil B., zijn advocaat Derk Wiersum en vertrouwenspersoon Peter R. de Vries worden ook wel gezien als aanvallen op de rechtstaat.

Kritiek van toezichthouders

Er is ook kritiek op het onderzoek dat de AIVD doet naar criminele ondermijning van de democratische rechtsstaat. Twee toezichthouders concludeerden vorige maand dat de inlichtingendienst zich daarbij niet altijd aan de regels houdt. "Door de vermenging tussen opsporing en inlichtingen komen fundamentele rechten van burgers in het geding."

In de wet staat namelijk dat de AIVD criminelen alleen mag onderzoeken als ze een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid. Maar volgens de toetsingscommissies doet de inlichtingendienst soms ook onderzoek naar 'gewone' criminele activiteiten, terwijl dat een taak is van politie en Openbaar Ministerie (OM). "Door de AIVD lijken bredere activiteiten te worden ondernomen dan de activiteiten die passen onder de taakomschrijving."

'Hele machtige overheid'

Hoogleraar Brinkhoff is het eens met die kritiek. "Dat is gevaarlijk en riskant. Dan krijg je namelijk parallelle onderzoeken. De politie kan dan bijvoorbeeld opsporingsbevoegdheden uitbesteden aan de AIVD. Dan krijg je een hele machtige overheid die van alles kan."

De AIVD zegt daar in het jaarverslag over: "Als het ernstige vermoeden bestaat dat een crimineel netwerk de nationale veiligheid schaadt, of nog kan en wil schaden, kan de AIVD zo'n netwerk onderzoeken. De AIVD heeft daarbij een eigen, afgebakende taak. Het opsporen (en vervolgen) van strafbare feiten is de taak van OM en politie."