Er komt een nieuwe campagne tegen huiselijk geweld. Deze keer worden vooral omstanders aangesproken om te helpen. "Zij kunnen inderdaad een hele grote rol spelen", zegt Nelleke Westerveld van Movisie. Maar er moet óók meer oog zijn voor de oorzaken.

Uit cijfers van de zogenoemde Prevalentiemonitor 2022 van het CBS blijkt dat afgelopen jaar in Nederland maar liefst 1,3 miljoen mensen van boven de 16 jaar slachtoffer waren van huiselijk geweld. In 850.000 gevallen ging het om structureel geweld, dus maandelijks, wekelijks of zelfs dagelijks.

Niet altijd bekend

Nu wil de Rijksoverheid met een nieuwe campagne omstanders stimuleren om het gesprek met slachtoffers van huiselijk geweld aan te gaan. Maar dat is niet heel makkelijk, zegt senior projectleider sociale veiligheid Westerveld van kennisinstituut Movisie. "Het is niet altijd bekend bij omstanders dat er sprake is van huiselijk geweld, want het vindt vaak verborgen plaats."

Tegelijkertijd ziet Westerveld dat veel omstanders wel signalen opvangen. "Maar ze weten niet altijd goed hoe ze daarmee om moeten gaan. Dat kunnen bijvoorbeeld signalen zijn dat je ruzie hoort bij de buren, of dat je ziet dat de politie aan de voordeur verschijnt", geeft ze als voorbeeld. "Dan heb je vaak een onderbuikgevoel."

Ongemakkelijk en spannend

Volgens haar kunnen omstanders een belangrijke rol spelen in het tegengaan of verhelpen van de problemen. "Maar het blijft moeilijk. Het is ongemakkelijk om te praten over huiselijk geweld, en ook spannend. Mensen zijn bang om iemand vals te beschuldigen. Er is ook een angst voor de pleger, dat kan een reden zijn om niets te doen."

Toch denkt Westerveld wel dat het goed is dat de overheid nu met een nieuwe campagne komt: "Een maatschappelijke norm stellen in een campagne kan effectief zijn. Uit onderzoek weten we dat een norm stellen kan bijdragen aan het verminderen van een probleem. Als niet geaccepteerd wordt dat vrouwen worden geslagen, ontstaat er ook een drempel op individueel niveau."

'Het is heel complex'

Maar een campagne alleen is niet genoeg om het te stoppen, vervolgt Westerveld. "Huiselijk geweld is in de werkelijkheid heel complex. Het kan in elke situatie enorm verschillen in ernst en frequentie. Die enorme gevarieerdheid maakt het ook zo ingewikkeld om aan te pakken."

Huiselijk geweld is niet een opzichzelfstaand probleem, benadrukt ze. Het probleem kan namelijk door allerlei factoren veroorzaakt worden. "Zo zijn er stressgerelateerde factoren die van invloed zijn op huiselijk geweld", legt ze uit.

'Lange adem hebben'

Stress die voortkomt uit bijvoorbeeld armoede, werkloosheid of verslaving. "Dat zijn factoren die volop aanwezig zijn in de maatschappij. Zo is de armoede niet verminderd, maar vergroot. Dat veroorzaakt veel stress." Ook een echtscheiding kan een risicofactor zijn, waarbij er soms jaloezie ontstaat. "Dan speelt macht en onmacht een grote rol in de relatie. Dan is het risico op partnerdoding veel groter."

Er zijn dus allerlei mechanismes en factoren die huiselijk geweld in stand houden, zegt Westerveld. "Dus als je geweld echt wil aanpakken, zal je ook een hele lange adem moeten hebben. Dan moet je echt op meerdere gebieden de problemen oplossen."

Andere manieren van ingrijpen

"Het is echt heel belangrijk om te kijken of geweld voortkomt uit macht en onmacht, jaloezie of dwingende controle? Of hebben we te maken met die stressgerelateerde factoren?", zegt Westerveld over het stoppen van huiselijk geweld.

En het is dan echt aan professionals om heel goed te kijken wat de oplossing kan zijn, voegt ze toe. "Want ze vragen allemaal om een hele andere manier van ingrijpen."

Aanstaande zondag zijn er landelijke verkiezingen in Duitsland. Gelsenkirchen, een stad in het Ruhrgebied, was decennialang een links bolwerk maar kan nu een van de eerste steden in West-Duitsland worden met de radicaal rechtse AfD als grootste partij.

Onze verslaggevers waren in Gelsenkirchen, en spraken naast lokale bewoners ook met de lokale lijsttrekkers van de sociaaldemocratische partij SPD en de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD).

Voormalig industriegebied

Gelsenkirchen, een stad met 250.000 inwoners, staat bekend als de armste van Duitsland met hoge criminaliteitscijfers. De verloedering is overal zichtbaar: talloze leegstaande huizen zijn dichtgetimmerd of bedekt met graffiti, terwijl afvalbergen met matrassen en koelkasten op vrijwel elke straathoek te vinden zijn.

De SPD was de afgelopen 75 jaar onafgebroken de grootste partij in Gelsenkirchen. Ze kwamen op voor de vele arbeiders in de staalindustrie en de mijnbouw. Maar die tijden zijn door het sluiten van de mijnen allang voorbij. De partij lijkt haar greep te verliezen wat kiezers écht bezighoudt.

Verloedering

In Ückendorf, een wijk in het zuiden van Gelsenkirchen, ontmoeten we SPD-lijsttrekker Markus Töns. Volgens hem is het grootste probleem van Gelsenkirchen dat de gemeente te weinig geld ter beschikking heeft.

Hij legt uit: "Straten worden niet opgeknapt, afval wordt te laat opgehaald, we hebben te weinig plekken in de kinderopvang en niet genoeg sociaal werkers. Dat zorgt voor onvrede onder de bevolking."

Oost-Europese migranten

Als tweede punt noemt hij migratie. "Gelsenkirchen kampt met de uitdaging van economische migratie uit Zuidoost-Europa." Lopend door de wijk vertelt hij dat de goedkope arbeiderswoningen in dit stadsdeel vooral Roemenen en Bulgaren aantrekken. Sinds 10 jaar mogen zij zonder vergunning in Duitsland komen werken.

"In de praktijk maken ze vooral gebruik van uitkeringen omdat ze vaak geen opleiding en diploma's hebben", voegt hij toe. "En dat zorgt voor veel problemen."

Aanslagen

De solidariteit van de mijnwerkers heeft in Gelsenkirchen plaatsgemaakt voor wantrouwen richting migranten en asielzoekers. De jonge partij AfD voelt deze onvrede feilloos aan.

Enxhi Seli-Zacharias heeft een Albanese achtergrond en is sinds 5 jaar lid van de AfD. In een koffietentje haalt ze de recente aanslagen in Duitsland aan. "Mensen voelen zich niet langer veilig in hun eigen land. Ik vind het onwijs zorgwekkend dat politici hier geen oog voor lijken te hebben."

'Remigration'

Het doel van de AfD is helder. Enxhi Seli-Zacharias: "We moeten de grenzen sluiten, met de 'remigration' beginnen en migranten met een strafblad die hier illegaal wonen terug naar hun land van herkomst sturen." Deze boodschap slaat ook bij mensen met een migratieachtergrond aan. Dit lijkt op het eerste gezicht tegenstrijdig, maar volgens Exhi, die dus zelf een migratieachtergrond heeft, is het dat niet.

De naturalisatie in Duitsland verloopt op dit moment veel te makkelijk, beargumenteert ze: "Ik vind het oneerlijk tegenover migranten die jaren geleden wel aan alle eisen hebben voldaan. Ook ik voel me ongelijk behandeld."

'We zijn allemaal Europees'

Het sluiten van de grenzen is volgens SPD'er Markus Töns geen oplossing. "Wij moeten deze groep mensen juist helpen om aan werk te komen door ze op te leiden." Ook de uitvoering is een probleem: er zijn in Duitsland, net als in Nederland, niet genoeg politie-agenten om de grensposten weer te bemensen.

Het plan van de AfD om migranten terug te sturen slaat volgens hem nergens op. "Wie moet er dan terug? Hoe maak je een onderscheid tussen Roemenen, Bulgaren, Fransen en Nederlanders? Wij zijn allemaal Europees."

Debat over partijverbod

De Duitse rechter heeft sommige afdelingen van de AfD als 'rechts-extremistisch' en 'antidemocratisch' bestempeld. Onzin, zegt Enxhi. Zij vindt dat het debat over een verbod op de partij juist ondemocratisch is. Volgens de na-oorlogse Duitse grondwet kan een partij die een bedreiging vormt voor de democratie worden verboden.

Töns ziet ook dat de AfD steeds sterker wordt in West-Duitsland. In het Oosten is het al hard op weg de grootste te worden. Maar hij heeft de strijd nog niet opgegeven. "Ik blijf me samen met de demokraten inzetten voor een betere toekomst in Gelsenkirchen."

'Durf 's avonds niet alleen over straat'

Ook op straat horen we het telkens weer: de onvrede is groot. Gelsenkirchen was ooit een fijne plek om te wonen, maar dat is het niet meer. Veel inwoners voelen zich onveilig, maar ze zijn ook teleurgesteld in de politiek.

Een vrouw van in de 60 legt op de lokale markt haar onvrede tegen ons uit. "Ik durf 's avonds niet alleen op straat te lopen. Ik heb echt het gevoel dat politici in een andere wereld leven. Ik voel me echt in de steek gelaten." Ze weet nog niet zeker op wie ze gaat stemmen. "Sowieso geen SPD. Ik ben nog aan het twijfelen, maar het zou zomaar AfD kunnen worden."