De banaan is in gevaar. Twee schimmels zorgen ervoor dat de populairste vrucht van de wereld in rap tempo verdwijnt. Nederlandse onderzoekers werken nu aan de oplossing: super sterke bananen.

Misschien heb je hem vandaag nog wel gegeten: de Cavendish banaan. Deze banaan ligt in supermarkten en op lokale markten over de hele wereld. Door twee schimmels dreigt de banaan nu te verdwijnen. In Nederland werken wetenschappers aan de redding van de banaan.

Hardnekkige schimmels

De aanvallers van de banaan? De zwarte Sigatoka bladschimmel en de Fusarium bodemschimmel, oftewel de TR4. Onder wetenschappers wordt dit ook wel de Tropical Race 4 genoemd. De Sigatoka schimmel verspreidt zich door de lucht en doodt zo bladeren van de bananenplant. De TR4 is een bodemschimmel die zich in de grond nestelt en kan daar wel dertig jaar overleven.

In de jaren 50 sloeg de Panama schimmel ook al toe. De Gros Michel, de gangbare banaan van die tijd, stierf massaal. Daarna werd de Cavendish banaan ontwikkeld, die resistent was tegen deze schimmel. Maar vijftig jaar later is de schimmel veranderd en is ook de Cavendish niet veilig meer. Ook andere, meer inheemse bananensoorten, bezwijken onder de schimmel.

Miljoenen boeren raken hun bedrijven kwijt

De beruchte bananenziekt TR4 verspreidde zich al door Zuidoost Azië, het Midden-Oosten en Australië. Nu maken de schimmels ook slachtoffers in Afrika. Ze verspreiden zich snel. "Je neemt de sporen van de Fusarium schimmel makkelijk mee onder een tractor of onder je schoen", legt professor Gert Kema uit. Hij werkt bij Wageningen, Universiteit en Research.

In Azië en India raken miljoenen kleine en grote boeren hun bedrijven kwijt door deze schimmels. Luud Clerx van Agrofair handelt in Fairtrade en bio-bananen van kleine boeren uit Latijns-Amerika en de Caraïben, waar in totaal 1,2 miljoen hectare bananenplantages staan. Volgens Clerx houdt iedereen zijn adem in. Wat als de ziekte ook dit continent en de Caraïben bereikt? Dan kunnen we de bananen op onze Nederlandse fruitschaal wel vergeten, want daar komen de Latijns-Amerikaanse en Caraïben vruchten vandaan. Bedenk dat ook op dit continent bananen basisvoedsel zijn. Een klein percentage is maar voor de export.

'Schimmel verspreid door aarde onder de schoenen'

Er zijn strikte maatregelen nodig om de ziekte buiten de deur te houden. Op sommige vliegvelden heb je al voetenbaden en je moet gereedschap en vrachtwagens desinfecteren. "Dat zijn maatregelen die je ook op de plantages zelf moet instellen", zegt Clerx.

"Toen de ziekte in 2013 opdook in Mozambique was de schok groot. Afrika was tot die tijd schimmelvrij. De schimmel is waarschijnlijk meegenomen onder de laarzen van mensen uit Azië." Kleine boeren kunnen volgens hem bijna niets doen als de ziekte hun land bereikt.

'Iedereen loopt bij elkaar naar binnen'

"In Peru liggen de stukjes land met bananenplanten vlak naast elkaar. Iedereen loopt bij elkaar binnen. Hoe kun je besmetting daar dan voorkomen? Overheden in die landen doen nog weinig aan preventie en laten kleine boeren aan hun lot over. Het is een kwestie van tijd voordat de schimmel Latijns-Amerika bereikt", benadrukt Clerx.

Het is daarom zaak voor Professor Kema om de banaan van de ondergang te redden. "De Cavendish bananen zijn aan de beurt. Het is de meest gangbare banaan, wij eten hem hier. Maar er zijn ook honderden andere soorten in gevaar", zegt Kema.

Alle bananen zijn klonen van elkaar

Het probleem is volgens Kema de monocultuur. "Het grootste deel van de bananen in de wereld heeft dezelfde genetische structuur, het zijn klonen van elkaar. Er staan nu honderduizenden hectaren planten die identiek zijn. Dus als de schimmels toeslaan is het snel een ramp", zegt Kema.

Kema is één van de weinige wetenschappers die zich bezighoudt met het ontwerpen van nieuwe soorten bananen. "We werken er al een aantal jaar aan omdat het veel tijd kost een nieuwe te maken. We hebben bananen in de kas in Wageningen die op turf en een substraat leven. Maar dat is maar een halve oplossing. Diversiteit komt op de eerste plaats. Nieuwe rassen creëren is cruciaal."

En die moeten tegen alle ziektes bestand zijn. Kema gaat samenwerken met Indonesië, waar de bananen oorspronkelijk vandaan komen. Hij wil de genetische diversiteit van wilde bananen in Zuidoost-Azië gebruiken. "Dat zal smaakvolle bananen opleveren die beter bestand zijn tegen ziektes."

Het Amerikaanse bedrijf Uber wil vanaf 2026 zelfrijdende taxi's aanbieden in Europa. Het bedrijf werkt nu samen met de Chinese ontwikkelaar Momenta om dit voor elkaar te krijgen. Maar is Nederland daar klaar voor? "Infrastructuur is goed geregeld."

Ruim 180 Surinamers hebben een verblijfsvergunning gekregen die ze na de onafhankelijkheid in 1975 zijn kwijtgeraakt. Maar door strenge eisen zijn er ook afwijzingen. Dat moet anders, vindt gemeente Amsterdam. "Het leidt tot schrijnende situaties."

Naast de verblijfsvergunningen die zijn afgegeven, zijn er nog ongeveer 25 in behandeling. Een van de mensen die nu al succesvol gebruik heeft kunnen maken van de regeling is Jayant Ganesh uit Den Haag. Hij woonde bijna 25 jaar zonder papieren in Nederland, maar krijgt nu een verblijfsvergunning.

'Ik kon die beslissing niet zelf nemen'

"Ik ben er heel erg blij mee, het neemt alle angst en stress weg. Ik hoef niet meer op de straat te lopen en bang te zijn dat ik word opgepakt en uitgezet", vertelt hij. "Het is een opluchting en het geeft ons ook de erkenning die wij verdienen, gezien het feit dat wij ons Nederlandschap nooit hebben afgestaan."

Ganesh was nog een kind toen Suriname onafhankelijk werd. "Ik kon dus niet de beslissing nemen of ik Nederlander wilde blijven of Surinamers wilde worden."

25 jaar ongedocumenteerd

In 2000 komt hij op zijn 29ste naar Nederland, maar papieren krijgt hij niet. "Gelukkig had ik hier een netwerk van familie en vrienden die mij opvingen. Ik heb meerdere keren bij de IND aangeklopt de afgelopen 25 jaar, maar steeds zonder succes."

Nu Ganesh wel een verblijfsvergunning heeft, voelt hij zich weer een vrij mens: "Ik kan nu legaal werk zoeken, ik kan in aanmerking komen voor een huurwoning en het belangrijkste, ik kan nu gewoon over straat lopen zonder dat ik bang ben dat er iets gebeurt."

Eenmalige speciale regeling

Om Surinamers als Ganesh tegemoet te komen, kwam voormalig staatssecretaris Van der Burg afgelopen jaar met een eenmalige, speciale regeling, waar Surinaamse oud-Nederlanders tussen 1 januari en 1 juli van dit jaar gebruik van kunnen maken.

Iedereen die geboren is voor 25 november 1975, de dag dat Suriname onafhankelijk werd, en die kan aantonen dat hij of zij langer dan 10 jaar in Nederland woont, komt in aanmerking voor een verblijfsvergunning.

500 zaken afgewezen

Maar die laatste eis, 10 jaar onafgebroken in Nederland wonen, zorgt er nu voor dat ruim 500 zaken van Surinaamse oud-Nederlanders zijn afgewezen. Zij konden niet bewijzen dat ze meer dan 10 jaar in Nederland woonden.

"Veel mensen vallen hierdoor buiten de boot", merkt wethouder van Amsterdam Rutger Groot Wassink. Zijn gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van de regeling.

'Historisch onrecht'

Om deze groep mensen toch te helpen, pleit hij voor het verkorten van de eis, van 10 naar 5 jaar: "Zodat meer mensen gebruik kunnen maken van deze regeling."

"We hebben het hier over Nederlanders die ten onrechte niet de Nederlandse status hebben gekregen", gaat de wethouder verder. "Ik vind dat historisch onrecht en dat kunnen we nu rechtzetten."

Schrijnende situaties

Hij voorziet grote problemen voor deze groep als ze ongedocumenteerd blijven. "Het is voor die mensen buitengewoon vervelend en het leidt ook tot schrijnende situaties."

"Ze moeten dan illegaal wonen, illegaal werken en ze hebben geen toegang tot zorg. Het is een buitengewoon ingewikkeld bestaan voor deze mensen", aldus Groot Wassink.