Wie een strafbeschikking aanvecht bij de rechter heeft twee keer zoveel kans op vrijspraak als bij normale zaken. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Leiden.

Iemand die daarover mee kan praten is Dave Smeets. Als hij op een bankje in het stadspark zit te genieten van het mooie weer, komt er een agent naar hem toe. Dave had zijn scooter aan de hand meegenomen het park in, maar dat was verboden. Hij krijgt een strafbeschikking en moet 95 euro betalen.

Voor de rechter

Dave besluit de boete niet te betalen en de zaak voor te laten komen bij de rechter. Ondertussen doet hij zelf onderzoek. Dave komt er al snel achter dat bij meerdere ingangen van het park verbodsborden voor scooters en brommers staan, maar niet bij de ingang waar Dave naar binnen is gegaan.

Tijdens de zitting laat Smeets de foto's aan de rechter zien en vertelt hij zijn verhaal. Uiteindelijk gaat de rechter mee met Smeets en spreekt hem vrij.

Niet voldoende bewijs

Dave is niet de enige bij wie het zo gaat. NRC deed onderzoek naar strafbeschikkingen en kreeg via de Wet Openbaarheid Bestuur de beschikking over interne documenten van het OM. Daaruit blijkt dat er bij 6 procent van de strafbeschikkingen niet voldoende wettelijk en overtuigend bewijs aanwezig was. De krant concludeert dat duizenden onschuldige mensen een strafbeschikking hebben gekregen.

Een strafbeschikking is een vonnis waar geen rechter aan te pas komt, opgelegd door de officier van justitie. Officieren van justitie mogen sinds 2008 zelfstandig straffen uitdelen voor overtredingen en misdrijven met een maximale celstraf van 6 jaar. Denk daarbij aan hardrijders, dronken bestuurders, maar ook voor zaken als diefstal, geweld, drugs- en wapenbezit of vernieling.

Stap naar de rechter bij strafbeschikkingen loont

Wie het niet eens is met de strafbeschikking kan aantekenen, zodat de zaak alsnog bij een rechter wordt behandeld. Laura Schoutsen is verbonden aan de Universiteit Leiden en deed onderzoek naar dit soort rechtszaken.

Zij woonde ruim 300 zaken op zitting bij. Haar conclusie: "De kans op vrijspraak bij dit soort zaken is twee keer zo groot als bij reguliere strafzaken." Meestal ging het om zittingen bij de politierechter, waar in sneltreinvaart de zaken worden besproken.

Twee typen verdachten

Grofweg zag Schoutsen op zitting twee typen verdachten. De eerste categorie zijn mensen die het laten voorkomen, omdat ze het op zijn beloop hebben laten gaan. Ze hebben de strafbeschikking niet betaald of de taakstraf niet gedaan. Herhaalde verzoeken om te betalen of om te werken zijn ook genegeerd. Uiteindelijk moet je dan voorkomen. De tweede categorie zijn de verzetters. Zij zeggen dat ze onschuldig zijn en willen dat een rechter naar de zaak kijkt.

Schoutsen: "Wat blijkt is dat er in deze zaken aanmerkelijk meer vrijspraak is dan in gewone strafzaken, namelijk zo'n 20 procent, terwijl dat bij normale zaken 10 procent is. En als je straf krijgt, is die straf aanmerkelijk lager dan de oorspronkelijke straf van het OM. Slechts een fractie krijgt een hogere straf. Kortom, de stap naar de rechter loont."

info

Consequenties van strafbeschikking

De officier van justitie kan geen celstraf opleggen, maar bijvoorbeeld wel boetes, taakstraffen en gebiedsverboden. In 2017 werden er zo'n 35.000 strafbeschikkingen opgelegd. De strafbeschikking is een politieke wens. Doel was om de overbelaste rechtspraak te ontlasten. Een strafbeschikking is iets anders dan een transactie (een boete). Het kan verregaande consequenties hebben, omdat je meestal een strafblad-aantekening krijgt. Zo kun je problemen krijgen met je werk, als je een Verklaring Omtrent het Gedrag nodig hebt. Mensen realiseren zich dat niet altijd en betalen de strafbeschikking alsof het een boete is. Maar het staat gelijk aan een rechterlijke veroordeling.

Ook succes zonder advocaat

Waarom worden mensen vrijgesproken of zaken geseponeerd? Volgens Schoutsen blijkt op zitting bijvoorbeeld dat er te weinig bewijs is in het dossier. Of er zijn fouten opgemaakt in het proces-verbaal. Denk aan een verkeerde pleegplaats of andere onduidelijkheden.

Schoutsen: "Ik heb het idee dat het Openbaar Ministerie sneller de conclusie trekt dat er wettig en overtuigend is aangetoond dat iemand schuldig is dan de rechter. De rechter lijkt kritischer te toetsen en luistert ook meer naar het verhaal van de verdachte."

Volgens Schoutsen komen veel mensen naar de zitting zonder advocaat. Ze doen zelf het woord. Ook Dave Smeets ging zonder advocaat. Hij was blij dat de rechter zijn verhaal serieus nam.

Reactie Openbaar Ministerie

"NRC baseert zich onder meer op een interne meting. Op basis van de meting kan niet geconcludeerd worden dat mensen ten onrechte zijn bestraft. De meting is bedoeld voor kwaliteitsverbetering en geeft een indicatie en is niet noodzakelijkerwijs representatief. De verschillen laten zien dat er verschillende opvattingen mogelijk zijn, dat hoort bij het recht. Het OM erkent de eerder gesignaleerde problemen en investeert in verbeteringen."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.