Een steeds groter deel van de meldingen over misbruik op scholen gaat over leerkrachten en ander schoolpersoneel. Zorgelijk, zegt de onderwijsinspectie: "Scholen moeten meer doen om dit soort ernstige misstanden te voorkomen. Zoals beter screenen."

Een leraar die een leerling bij haar borsten vastpakt. De conciërge die de billen aanraakt van scholieren. De directeur die een student betast of erger, verkracht. Het aantal meldingen van seksueel misbruikt gepleegd door onderwijspersoneel neemt toe.

Zorgelijke toename

In het schooljaar 2019/2020 ging 69 procent van het aantal meldingen van seksueel misbruik (63 van de 92 meldingen) over een 'met taken belast persoon'. In 2018/2019 was dit de helft van het aantal meldingen en in 2017/2018 was dit ongeveer 48 procent.

Vertrouwensinspecteur Joke Schuur van de Onderwijsinspectie vindt het zorgelijk: "Elke melding is er één te veel. Een school moet voor een leerling of student een veilige setting zijn. Daar mag geen seksueel grensoverschrijdend gedrag plaatsvinden."

Social media

Een verklaring voor de toename heeft de inspectie niet. Zij registreren alleen de meldingen. Onderzoeker Clarie Ramakers van ResearchNed deed onderzoek naar seksueel grensoverschrijdend gedrag op scholen. Het kan zijn dat er meer gemeld wordt in verband met de #MeToo-beweging zegt ze. Dat er meer bewustwording is en leerlingen eerder durven melden.

Maar ze vermoedt vooral dat er naast alle misdrijven die altijd al werden gepleegd, er nu ook veel sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag via social media. Dat kan uitmonden in fysiek misbruik. Dat zou het totaal groter kunnen maken denkt Ramakers.

Ernstige en schokkende misdrijven

De slachtoffers zijn soms kleuters, soms kinderen op de basisschool, maar ook studenten op hogescholen of universiteiten. Maar de plek waar het het meest gebeurt is het voortgezet onderwijs, zegt Schuur. Zij krijgt de meest uiteenlopende meldingen binnen. Van seksuele intimidatie tot aanranding en verkrachting.

Ook via social media gaan leerkrachten tegenwoordig over de schreef. Via de app of chat bouwt de leraar dan soms een relatie op met de leerling, vertelt Schuur: "Een soort grooming die uiteindelijk leidt tot fysiek bij elkaar komen en aanranding of verkrachting. Ernstige en schokkende misdrijven."

Misbruikt door schooldirecteur

9 jaar geleden overkwam het ook de 28-jarige Kim. Via een project op de kunstacademie kwam zij als student in contact met de directeur. In het begin vond ze de aandacht van hem in haar werk leuk. Ze voelde zich vereerd, zocht er niets achter en keek tegen hem op.

Op een middag was ze alleen aan het werk op school in een atelier, toen hij haar overrompelde en heeft haar misbruikt. Enorme angst en paniekaanvallen volgden. Kim verzamelde al haar moed en stapte naar een docent om te vertellen wat haar overkomen was. Er volgende een onderzoek, waarna de directeur is ontslagen.

In onderstaande video vertelt Kim over haar ervaringen:

Strengere wetgeving

Joke Schuur van de Onderwijsinspectie ziet dat veel scholen niet of nauwelijks referenties checken. Ook de Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) van zzp'ers en invalkrachten wordt vaak niet gecontroleerd, terwijl dit verplicht is. Deze flexibele krachten kunnen zo ook onder de radar blijven. De screening moet echt beter, zegt ze.

Er moet strengere wetgeving komen om scholen te dwingen dit aan te pakken, zegt ze. Zo pleit zij ook voor een periodieke controle van de VOG, net als in de kinderopvang: "Dan kun je denken aan om de 5 of 2 jaar de VOG checken." Zo kan ook de leraar die al 30 jaar in dienst is niet langer ongezien de fout in gaan.

Van baan naar baan hoppen

Terwijl Kim volledig in de kreukels ligt en in haar eentje worstelt om de draad weer op te pakken ontdekt ze bijna twee jaar later iets wat haar razend maakt. De directeur die haar misbruikte blijkt op een andere school interim weer aan het werk te zijn.

"Ik dacht 'hoe kan dit?'. Ik heb zwart op wit staan dat hij de grens overschreden heeft. Hoe kan deze man dan van baan naar baan hoppen? Hoe kan het dat er geen referentie wordt gecheckt?" Ze schreef een brief naar de school waarop de man werkzaam was. Een maand later is hij ook daar weggegaan.

Veel scholen doen geen melding

Scholen zijn wettelijk verplicht seksueel misbruik te melden bij de onderwijsinspectie en aangifte te doen bij de politie, zegt Joke Schuur. Leraren, schooldirecteuren, maar ook ouders en leerlingen kunnen contact opnemen met de vertrouwensinspecteurs van de inspectie als er sprake is van seksuele intimidatie of misbruik op een school. De inspectie luistert en geeft advies over wat te doen in die bepaalde situatie.

Het probleem is dat veel scholen niet melden bij de inspectie, terwijl dat wel moet. Schuur: "30 procent van de schoolbesturen is niet bekend met de meldplicht en aangifteplicht. Dat is echt een omissie."

Drempel vertrouwenspersonen te hoog

Ook de positie van vertrouwenspersonen binnen scholen moet wettelijk worden versterkt, zegt Schuur. Leerlingen moeten weten waar ze terecht kunnen en daar naar binnen durven stappen.

Onderzoeker Clarie Ramakers van ResearchNed deed onderzoek naar seksueel grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs en bevestigt dat vertrouwenspersonen nu vaak onzichtbaar zijn binnen scholen of 'het er een beetje bij doen'. De drempel is veel te hoog.

Omslag nodig

Scholen moeten een cultuur- en mentaliteitsomslag maken, zegt ze. Op papier is het geregeld, zijn er protocollen en vertrouwenspersonen, maar in de praktijk weten scholen vaak niet hoe ze hier mee om moeten gaan.

Uit onkunde of uit angst om elkaar ergens op aan te spreken of de vuile was buiten te hangen. Scholen proberen vaak de goede naam van de school te beschermen en houden het liever binnenskamers in plaats van de protocollen te volgen. Daar zou meer over gesproken moeten worden binnen scholen, concludeert Ramaker.

Het kabinet moet vaart maken met een aanpak voor personen met verward gedrag. Nu wordt er voor de zoveelste keer onderzoek gedaan, terwijl actie nodig is. "Het is wachten tot het volgende slachtoffer valt", zegt burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht.

In een maand tijd vielen er twee doden in Dijksma's regio. In Den Dolder werd een volstrekt willekeurige vrouw doodgestoken door een patiënt van ggz-instelling Fivoor. Kort erop volgde een steekpartij in Nieuwegein, waarbij de 11-jarige Sohani omkwam. "Ze zijn stuk voor stuk tragisch en hebben enorme impact", zegt Dijksma.

Nauwelijks oplossingen

"Je ziet dat dit onderwerp al een paar jaar met veel energie op de politieke agenda wordt gezet. Maar dat er tot nu toe nauwelijks oplossingen zijn", zegt burgemeester Dijksma.

Ze spreekt niet alleen namens haar stad. Ook Zeist en Nieuwegein vallen binnen haar gebied. Dijksma maakt zich veel zorgen over de aanpak van de problemen rond personen met verward gedrag.

Dood Sohani

Drie inspecties, waaronder de Inspectie Justitie en Veiligheid, doen nu 'breed onderzoek' naar ernstige, dodelijke incidenten waarbij mensen met verward gedrag de dader of verdachte waren.

Aanleiding is de dood van de Nieuwegeinse tiener Sohani, die op klaarlichte dag doodgestoken werd door een Hamza L.. Hij werd vaker veroordeeld voor geweld en er zouden in de periode voor de steekpartij meerdere meldingen over zijn gedrag zijn gedaan.

'We weten wat de uitkomst wordt'

Het is belangrijk dat het onderzoek plaatsvindt, onderstreept Dijksma. "En tegelijkertijd weten we natuurlijk ook wel wat daar de uitkomst van wordt, want dat hebben we bij eerdere situaties ook gezien."

Sinds de commissie Hoekstra, die in 2015 de moord op Els Borst onderzocht, is vaak onderzoek gedaan naar fatale geweldsincidenten door verwarde personen.

Te weinig grip op de dader

Hoekstra pleitte voor verbeterde gegevensdeling tussen politie, justitie en ggz om te weten of iemand gevaarlijk is. Kort na de commissie werd in 2017 uit het niets Joost Wolters in de Amsterdamse metro doodgestoken door een verwarde crimineel die met verlof was.

Volgens de Inspectie Justitie en Veiligheid hadden instanties onvoldoende zicht en grip op dader Philip O., terwijl hij al 10 jaar in beeld was bij meerdere partijen.

'Niet nieuw en uniek'

In het afgelopen jaar concludeerde de Inspectie Justitie en Veiligheid opnieuw dat er meer grip nodig is op mensen met verward en onbegrepen gedrag. De aanleiding was deze keer een fatale steekpartij in de Albert Heijn op de Turfmarkt in Den Haag. "De casus van Jamel L. is helaas niet nieuw en uniek", schreef de inspectie daarover.

Onderzoeker van de moord na Els Borst, Rein Jan Hoekstra, zei na de steekpartij gefrustreerd te zijn over het feit dat zijn aanbevelingen nog altijd onvoldoende opgevolgd waren. "Erkent men wel, Kamer en regering, dat hier sprake is van een vitaal probleem? Dat het echt met leven en dood te maken heeft?", zei hij toen tegen EenVandaag.

Gebrek aan opvangplekken

Volgens burgemeester Dijksma zit het probleem met name in het gebrek aan opvangplekken voor deze mensen. Of het nu personen met zware verslavingen zijn, of mensen die in een ggz-instelling zouden moeten worden opgenomen.

"De plekken zijn er niet, dus je kunt heel veel onderzoek doen, maar het is wachten tot er een volgend slachtoffer valt. Dat is het cynische van dit alles. Hoeveel Sohani's heeft men nog nodig om in actie te komen?"

'Zorg en restrictie'

Nu ziet Dijksma mensen soms letterlijk door de stad zwerven, van wie ze zich afvraagt of ze in beeld zijn en zorg krijgen. "Ze hebben vaak een combinatie van aan de ene kant zorg en aan de andere kant restrictie nodig", zegt ze.

"En van sommige mensen is het ook gewoon niet veilig dat ze alleen rondlopen in de samenleving. Zij hebben gespecialiseerde hulp nodig terwijl ze onder toezicht staan."

'Dit moet een prioriteit zijn'

De burgemeester merkt dat de druk op de plekken alleen maar groter wordt. "Het is dweilen met de kraan open. Het aantal plekken in deze regio dreigt ook echt kleiner te worden en dat baart me, vanuit mijn positie als regioburgemeester, enorm veel zorgen".

Ze beseft dat we in een tijd zitten waarbij het geld niet uit de lucht komt vallen. "Maar dit moet wel een prioriteit zijn."

'Je bent er niet met alleen de ggz'

"Ik denk dat er echt structureel meer plekken moeten komen. Ook in de zorg voor deze groep mensen, en dat zijn heel veel verschillende soorten plekken", vertelt de burgemeester. "Je bent er niet alleen met naar de ggz te kijken. Het gaat ook over verslavingsproblematiek, mensen die dakloos zijn."

"Als je niet voor deze mensen ook bereid bent je portemonnee te trekken, zodat we ze uit de samenleving halen en de zorg geven die ze nodig hebben, dan is het wachten op een volgend incident en ik denk dat we dat niet moeten willen."

In de geschiedenisboeken staat Greet Hofmans bekend als de gebedsgenezeres die in de jaren 50 de monarchie aan het wankelen bracht. Maar is dat beeld van haar wel terecht? Han van Bree schreef een biografie: "Ze was een mental coach avant la lettre."