Huisartsen Jan Roorda en Bart Westerbeek verzetten zich in de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse bezetter. Ze weigerden lid te worden van de 'Artsenkamer' en werden gevangengezet in Kamp Amersfoort. Nabestaanden vertellen nu hun verhaal.

Het overgrote deel van de 6.500 artsen in Nederland verenigden zich tijdens de Tweede Wereldoorlog in Medisch Contact, de geheime verzetsbeweging van de beroepsgroep. 300 artsen werden door de bezetter gevangengezet in Kamp Amersfoort. Nergens in Europa ging een bijna volledige beroepsgroep zo langdurig, georganiseerd, geweldloos én succesvol in verzet.

Artsenkamer van de nazi's

"Artsen moesten ook naar de pijpen dansen van de Duitsers", legt historicus Floris van Dijk uit. Hij is hoofdonderzoeker bij het Nationaal Monument Kamp Amersfoort. De bezetter richtte in de oorlog een nationaalsocialistische vakfederatie voor artsen op: de Nederlandsche Artsenkamer. Hiermee probeerden de nazi's hun ideologie ook op medisch gebied te verspreiden.

Joodse artsen moesten stoppen met werken, voor artsen die wel mochten doorgaan kwamen er veel regels. Zo moesten ze slachtoffers met schot- en steekwonden melden, arbeiders keuren en personeelslijsten voor de Duitse oorlogsindustrie leveren. Maar de artsen gingen daar niet makkelijk in mee, zegt Van Dijk: "Deze maatregelen werden eigenlijk vanaf het begin botweg genegeerd."

'Mijn opa was een echte pacifist'

Zo begon de Haarlemse huisarts Jan Roorda zich al in de jaren dertig actief uit te spreken tegen de - toen nog dreigende - oorlog. Hij was volgens zijn kleinzoon en naamgenoot Jan Roorda een echte pacifist. "Hij vond het de roeping van een medicus om het leven te behouden en zeker niet te vernietigen."

Roorda richtte na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog samen met twee andere artsen de verzetsgroep Medisch Contact op. Die organisatie moest artsen in het hele land informeren en verenigen tegen de bezetter.

Bron: EenVandaag

Verzet door Medisch Contact

Medisch Contact was een groot succes: van de 6.500 artsen in Nederland sloot het overgrote deel zich aan bij de verzetsorganisatie. "Er was een klein bestuur dat vergaderde en besluiten nam, maar de achterban was erg groot", zegt Van Dijk.

Het bestuur verstuurde geheime berichten naar de duizenden artsen, die doorgegeven en vervolgens vernietigd werden. Door de onderlinge communicatie via deze brieven verenigden de artsen zich. Volgens de historicus kwamen de artsen op deze manier collectief in verzet tegen de door de nazi's ingestelde Artsenkamer: "Ze lieten zich de wet niet voorschrijven."

Ideologie in strijd met eed

Huisarts Bartholomeus Johannes Westerbeek uit Hummeloo was een van de vele huisartsen die weigerde lid te worden van de Artsenkamer en zich aansloot bij Medisch Contact. Kleinzoon Martijn da Costa vertelt dat zijn opa fel tegen de medische ideologie van de nazi's was.

"Volgens dat gedachtegoed zijn mensen met een beperking, fysiek en verstandelijk, het leven onwaardig, die moeten worden vermoord of er moeten geen medicijnen meer worden voorgeschreven", legt hij uit. Westerbeek vond deze ideologie in strijd met zijn taak als arts en ondertekende samen met duizenden andere artsen een protestbrief tegen de Artsenkamer en de nazi-ideologie.

Bron: EenVandaag

Duitse bezetter was furieus

Op 24 maart 1943 besloot Medisch Contact dat artsen collectief hun bevoegdheid naast zich neer moesten leggen. "Ze krasten het woord arts op hun deur door of plakten het af met pleisters", vertelt historicus Van Dijk. "Met deze bordjesactie lieten ze zien: hier doen wij niet langer aan mee."

De bezetter was furieus dat de artsen collectief weigerden lid te worden van de Artsenkamer, hun bevoegdheid naast zich neer legden en andere orders negeerden. Tot twee keer toe namen ze groepen weigerende artsen gevangen in Kamp Amersfoort: 11 aan het begin 1942 en zo'n 285 in de zomer van 1943.

Medische colleges in kamp

Ook Roorda en Westerbeek kwamen in het kamp terecht. Volgens kleinzoon Martijn van die laatste was het leven in het kamp hard: "Ze vergaten geregeld mensen eten te geven en als er iemand ontsnapte uit het kamp moest iedereen op appèl komen en de hele dag blijven staan. De artsen tot 9 uur en de andere gevangenen tot 12 uur."

De artsen hadden dus vergeleken met andere gevangenen een betere positie in het kamp. Door de verhalen van zijn opa weet Da Costa dat er in Kamp Amersfoort zelfs medische colleges gegeven werden. "Het was een mooie manier om niet bezig te zijn met de situatie in het kamp."

'Er werd niet over gepraat'

Na een paar weken gevangenschap werden de artsen vrijgelaten en werden ze, in tegenstelling tot andere gevangenen, niet op transport gezet naar het oosten. Bij het verlaten van het kamp moesten ze een verklaring ondertekenen dat ze nooit mochten praten over de situatie in het kamp.

Zowel Roorda als Westerbeek praatten na de oorlog allebei niet veel over hun ervaringen in het kamp. Maar de kleinzonen Jan en Martijn hebben dankzij de dagboeken, archieven en gedichten van hun familie toch een beeld kunnen krijgen van de verzetsacties van hun grootvaders. Jan is trots op de daden van zijn opa: "Het was een hele bijzondere man."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."