Nu het oorlogsarchief openbaar is gemaakt, kan iedereen de namenlijst inzien van overleden Nederlanders die verdacht worden van collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat roept bij nabestaanden ook veel vragen op. "We missen de context."

Koen Simmers is één van de mensen die in het oorlogsarchief overleden familieleden in de lijst vond, maar hij weet niet waarom.

Helemaal volgeboekt

Als je een naam opzoekt, staat er namelijk niet bij vermeld waar die persoon specifiek van wordt beschuldigd.

In totaal gaat het om zo'n 425.000 namen van verdachten. Er zijn inmiddels al duizenden aanvragen gedaan om dossiers in te kunnen zien. De komende maanden zijn al helemaal volgeboekt.

Emotioneel gesprek met opa

Een paar jaar geleden overleed de opa van Simmers. "Hij was heel erg ziek en ik ben toen met hem in gesprek gegaan over de Tweede Wereldoorlog." Maar dat gesprek verliep niet altijd even makkelijk, vertelt hij. Zijn opa had het er vaak moeilijk mee.

"Hij heeft mij een aantal keer best wel huilend verteld wat er toen gebeurd is. Soms kon hij het ook niet vertellen en heeft hij het naar mij gemaild."

Familienaam in oorlogsarchief

Die verhalen gingen bijvoorbeeld over de broer van zijn opa, die terug moest lopen van een werkkamp, gaat Simmers verder. "Maar ook dat een politieagent die in het verzet zat, werd opgehangen en het publiek moest toekijken. Dat waren hele emotionele verhalen."

Simmers is naar aanleiding van de verhalen van zijn opa, in het archief gaan opzoeken of zijn familienaam voorkomt. Dat bleek zo te zijn en daar schrok hij van.

'Foute familieleden'

"'Shit, we hebben NSB'ers in onze familie.' Dat was mijn eerste reactie", vertelt Simmers. Toch zorgt het ontbreken van context ook voor vragen bij hem. "Vervolgens kom je erachter dat ze misschien wel helemaal niet veroordeeld zijn. Dat het misschien wel getuigen of slachtoffers waren. Door het ontbreken van de context, weet je niet wat die mensen hebben gedaan."

Hij vindt het een belediging voor zijn familie als het niet waar is. "Je kunt het ook niet uitzoeken en dat is het hele probleem."

Gebrek aan context

Op de website van het archief staat inmiddels een waarschuwing voor fouten in de lijst en een oproep om te melden als er mensen op staan die er niet thuishoren. Toch denkt Simmers dat die waarschuwing alleen niet voldoende is.

"Stel je voor dat ik iemand pak die verdacht wordt van woninginbraak. En die heeft het uiteindelijk niet gedaan, maar vervolgens zet ik wel alles van hem online. Dan denken mensen gewoon dat hij de dader is. En dan heb je toch nog een soort van publieke veroordeling. Dat kan gewoon echt niet", zegt Simmers.

Familienaam zuiveren in archief

Mensen die de dossiers willen inzien van familieleden, kunnen een aanvraag doen bij het Nationaal Archief in Den Haag om een afspraak in te plannen. Simmers heeft ook een aanvraag ingediend om meer context te krijgen. Maar, als nou blijkt dat er geen sprake is van een veroordeling, dan gaat hij proberen om zijn voorouders uit het archief te krijgen.

"Dan ga ik dat zeker rechtzetten. Ik wil dat het dan aangepast wordt of context wordt toegevoegd. Ik snap dat het bij meer dan 400.000 dossiers niet te doen is, maar plaats het dan met context", roept hij op.

Nabestaanden blijven achter met vragen

"Anders moet je het gewoon niet doen", gaat hij verder. "Je beschadigt mensen, families en kinderen van ouders die denken dat hun vader een NSB'er was terwijl dat misschien niet zo was."

Bovendien denkt hij dat niet iedereen in staat is om fysiek naar het archief in Den Haag te komen. Daarnaast weten dan alleen mensen die het dossier hebben ingezien hoe het zit. "Nog steeds kan iedereen het voor jou opzoeken, en die hebben die context niet. Dat is gewoon een heel groot probleem."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."