In de jaren 90 reis ik voor het eerst naar voormalig Joegoslavië. Ik ontmoet Kroaten, Moslims, Serven. Vluchtelingen met een verwilderde, holle blik in hun ogen die verhalen vertellen over dood en verderf. En die uit plaatsen komen met namen die ik nauwelijks kan uitspreken: Vucovar, Gorazde, Visegrad. En in 1994 komt daar Srebrenica bij.

Ik ontmoet vluchtelingen uit Sarajevo; een keurige mevrouw die nachtenlang heeft gereisd langs vijandelijke linies en loopgraven; op de vlucht voor Servische sluipschutters die constant vanuit de bergen de burgers van Sarajevo bestoken; Whaff weer een poppetje uitgeschakeld dat het waagt een brood te gaan kopen. Een schietspelletje op mensen dat jaar in jaar uit doorgaat. Een videogame tot in het oneindige geperfectioneerd. Dag en nacht. Plop, plop, plop.

Generaal Ratko Mladic is de grote man. Hij houdt de burgers van de stad Sarajevo jarenlang in gijzeling. Hij wordt er nu van beschuldigd opdracht te hebben gegeven om de 8000 Bosnische mannen en jongens van Srebrenica af te laten schieten. Hij moet hebben geweten van de massale verkrachtingskampen.

Is Mladic een psychopaat of wist hij heel goed wat hij aan het doen was? Jarenlang wordt hij beschermd door het Servische leger. En keer op keer weet hij te ontkomen. Twee jaar geleden zijn Nederlandse militairen nog betrokken bij een operatie om hem te arresteren. In het diepste geheim reizen ze af naar het huis van zijn vrouw. De vogel is al gevlogen maar op zolder wordt wel een koffer met 80 000 euro gevonden. Zogenaamd omdat de familie de banken niet meer vertrouwt. In 2010 proberen zijn vrouw en zijn zoon Darko, Mladic senior, officieel dood te laten verklaren. Een verzoek dat door de rechter in Belgrado wordt afgewezen.

Een jaar later wordt hij eindelijk gevangen genomen door Servische geheime dienst.

Mladic het monster. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? We kunnen alleen gissen. In 1994 pleegt zijn dochter Ana, 23 jaar oud en studente medicijnen, zelfmoord met het favoriete wapen van haar vader.

Waarom? We kunnen alleen maar gissen. Was het meisje depressief? Ziek? Kon ze niet meer leven met de wandaden van haar vader? Werd ze gek van de oorlog? We weten het niet. We kunnen er alleen maar naar gissen. We weten wel van mensen die in die jaren dicht bij Mladic stonden dat de zelfmoord van zijn dochter hem diep heeft aangegrepen. Dat hij zich na 1994 met nog meer inzet in de strijd heeft gestort. Hij had een oorlog te winnen. Groot Servië moest en zou er komen; van Zagreb tot Skopje met Belgrado als stralend middelpunt. En in 1995 valt Srebrenica. Zou de geschiedenis er anders hebben uitgezien als Ana geen zelfmoord had gepleegd? Zou hij de tegenstander dan nog wel als medemens hebben kunnen zien? We kunnen alleen maar gissen.

Een trauma; Voor de Bosniërs, voor de Serven, de Kroaten. Eigenlijk voor heel Europa. Schaamte omdat we niet in staat waren het moorden stoppen. President Boris Tadic van Servië spreekt in zijn speech na de arrestatie van Mladic niet over oorlog of oorlogsmisdaden maar noemt het heel eufemistisch een: “een moeilijke periode in onze geschiedenis.”

Voormalig Joegoslavië is een voormalig land letterlijk vol met littekens. In Bosnië hoef je niet te zoeken naar uitgebrande huizen. In Sarajevo struikel je over flatgebouwen vol kogelinslagen. Een willekeurig gesprekje met een willekeurige inwoner van Sarajevo leidt automatisch naar de oorlog. Een vrouw vertelt dat ze sinds de granaatinslag op de markt van Sarajevo leidt aan chronische huideczeem. Van schrik. Een moeder van Srebrenica begint een souvenirwinkeltje naast de begraafplaats. Om dicht bij haar vermoorde man en zoon te zijn.

Zoon Darko Mladic, 35, woont tegenwoordig in het oude familiehuis vlak buiten Belgrado. Hij woont daar samen met twee jonge kinderen en zijn Bosnische vrouw, een moslim die zich heeft bekeerd tot het orthodox-christelijke geloof. Een journalist beschrijft de tuin van de kleine witte villa, vol kinderspeelgoed, een fiets en een scooter. Een tableau-vivant van een gewoon leven.

Ik kan tegenwoordig al die onbegrijpelijke plaatsnamen goed uitspreken en ze blind op de kaart aanwijzen. Maar zou Darko weten waarom zijn zusje Ana destijds zelfmoord heeft gepleegd? En zou Darko misschien samen met zijn bekeerde vrouw nog 1 keer kunnen uitleggen waar deze oorlog eigenlijk over ging?

Een meerderheid wil dat supermarkten labels plakken op Europese producten. Ze zijn nu sneller geneigd om die producten, in plaats van Amerikaanse, te kopen. Ook zijn er meer voor- dan tegenstanders voor een stevige reactie op Trumps importheffingen.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 24.000 leden van het Opiniepanel. In dat onderzoek reageren panelleden op de importheffingen die de Amerikaanse president Donald Trump wil invoeren. De Europese Commissie wil nu een stevig gesprek met de VS en zegt met tegenmaatregelen te komen. Een goed idee?

Grootste groep voor tegenreactie EU

Als het aan de helft van de ondervraagden (51 procent) ligt wel. "Ook al pakt dat ook negatief uit voor ons of Europa, we kunnen niet zomaar 'ja en amen' zeggen op dit soort acties", licht een deelnemer zijn antwoord toe.

Een kleinere groep, 28 procent, is juist tegen een economische tegenaanval. Zij vrezen voor een escalatie en vinden dat de EU de verstandigste moet zijn.

Negatieve invloed op eigen portemonnee

Of de EU nu wel of geen tegenreactie geeft, panelleden verwachten dat Trumps beleid een negatieve invloed gaat hebben op hun leven.

En dan niet alleen op de Europese en Nederlandse economie als geheel, maar ook direct op hun eigen portemonnee. De helft (53 procent) verwacht dat ze er financieel op achteruit gaan.

Herkomst van product wordt belangrijker

De acties van Trump maken dat het imago van de VS een stuk slechter is geworden in Nederland. Zo kijkt de helft van de leden (51 procent) negatiever naar Amerikaanse supermarktproducten dan een jaar geleden.

Een deelnemer schrijft: "Prijs is belangrijk maar het wordt blijkbaar ook steeds belangrijker waar een product vandaan komt. Eerst vooral voor het milieu, maar nu ook politiek gezien."

Labels in supermarkten

Een meerderheid wil om deze reden dat supermarkten duidelijker aangeven uit welk land een product komt, zoals in Denemarken al gebeurt. Daar plaatsen ze labels op producten die uit de EU komen. Een goed idee, zegt twee derde (68 procent).

Een even grote groep (66 procent) zegt meer geneigd te zijn producten te kopen als er duidelijk bij staat dat ze uit de EU komen.

'Coca-Cola in de ban'

Het boycotten van Amerikaanse producten doen een stuk minder mensen. 1 op de 5 (20 procent) zegt geen Amerikaanse producten meer te kopen.

Dit gebeurde deels al voor het presidentschap van Trump, maar een grote groep geeft aan dat te doen sinds Trump president is. "Voor zover mogelijk koop ik geen producten uit de VS. Coca-Cola is bijvoorbeeld bij ons in de ban."

De eerste tekenen

"Je ziet hier de eerste tekenen van een negatieve reactie op de VS, maar zoals altijd blijft ook prijs natuurlijk een belangrijke factor in de beslissingen van de consumenten", zegt hoogleraar Marketing aan de Vrije Universiteit Peeter Verlegh. Een eventuele lichte daling in het verkoop van Amerikaanse producten is op dit moment dus nog niet schokkend.

Toch is er wel een kans dat dit er in de toekomst anders uit gaat zien. "De verkoop van Amerikaanse producten kan snel teruglopen als dit sentiment ten opzichte van de VS wordt gekoppeld aan een prijsverhoging op Amerikaanse producten, veroorzaakt door een eventuele EU-heffing", zegt Verlegh tot slot.

Het gaat duizenden keren mis in apotheken met de controle op medicijnen. De fouten worden gemaakt bij het uitgeven van medicatie, soms met ernstige gevolgen voor patiënten. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 2.730 apothekersassistenten.

Door personeelstekorten en een hoge werkdruk lukt het apothekersassistenten lang niet altijd om de verplichte tweede controle uit te voeren, het zogeheten vierogenprincipe, laten apothekersassistenten weten.

Aan verkeerde patiënt geven

Soms zijn medicijnen al de deur uit voordat er een tweede controle gedaan kan worden, of er heeft alleen een stagiaire meegekeken als dubbelcheck. Ook staan veel assistenten bij het openen en sluiten sowieso alleen in de apotheek. Een kwart van hen voelt zich daar niet goed bij, omdat ook dan geen extra controle mogelijk is.

En zo kunnen er makkelijk fouten insluipen. Een verkeerd medicijn, het geneesmiddel aan de verkeerde persoon of een onjuiste sterkte: dit soort zaken kunnen ongemerkt blijven als de uitgifte niet door een tweede medewerker wordt gecontroleerd.

Versuft van trap gevallen

Zo'n fout kan flinke consequenties hebben, heeft de 70-jarige Cor Toorenburg ervaren: hij kreeg namelijk een te hoge dosis pijnstillers mee naar huis. Cor slikt na een zware buikoperatie dagelijks veel medicijnen, waaronder de zware pijnstiller oxycodon. Pas nadat hij het middel had ingenomen merkte zijn vrouw de hoge dosering op.

Versuft van de medicijnen viel hij vervolgens van de trap. "Ik moest worden opgehaald met een ambulance. Het is allemaal goed gekomen gelukkig, maar voor hetzelfde geld breek je je nek." Cor zegt dat de fout door de onderbezetting van zijn apotheek komt: "Daar staat één mevrouw of meneer: ze hebben gewoon niet meer personeel."

'Tweede controle is cruciaal'

Anke Lambooij van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) vindt de signalen van de apothekersassistenten belangrijk. "Ze werken super hard en zijn heel precies in hun taken. Als zij aan de bel trekken, dan moeten we dat serieus nemen als apothekers, overheid en brancheorganisaties."

Volgens haar is de tweede controle een cruciaal moment om incidenten te voorkomen: "We zien dat door het vierogenprincipe incidenten met medicatie op het laatste moment voorkomen konden worden. Dus voor de medicatieveiligheid is het belangrijk dat er zorgvuldige controle plaatsvindt door twee onafhankelijke mensen."

Wet- en regelgeving

Eind maart kregen apothekersassistenten goed nieuws: hun loon gaat eind 2026 met 20 procent omhoog. Vakbond FNV is blij met die stap, maar waarschuwt dat het fundamentele probleem daarmee niet is opgelost.

"Alleen openen of werken met een stagiaire voldoet simpelweg niet aan de wet- en regelgeving", benadrukt bestuurder Ralph Smeets van FNV Zorg en Welzijn.

'Anders deur niet open'

De vakbond is geschrokken van de uitkomsten van de enquête en pleit voor actie als assistenten alleen in de apotheek staan. "We hebben een meldpunt geopend voor apothekersassistenten", zegt Smeets.

Hij gaat verder: "Wat we hopen, is dat we de mensen zover krijgen dat als ze alleen ingeroosterd staan, ze ons van tevoren een signaal geven. En dat wij vervolgens daar naartoe gaan en zeggen: 'Draai de sleutel maar niet om. Bel je apotheker. Zorg maar dat er een tweede gediplomeerde bij komt. Dan pas gaat de deur open.'"

'Goed kijken naar proces'

Lambooij van het IVM ziet andere oplossingen en weet dat patiënten vaak zelf al ingrijpen als ze de verpakking of naam van een medicijn niet herkennen. "Het aantal gemelde incidenten, zeker met letsel, is daardoor gelukkig bijzonder gering."

Toch benadrukt ze het belang van medicatieveiligheid: "Ik denk dat apothekers en hun assistenten samen nog een keer goed moeten kijken naar het proces in de apotheek."

Controle op basis van risico?

Door de personeelstekorten en de hoge werkdruk is het volgens haar misschien een goed idee als apothekers en assistenten afspreken welke medicijnen de hoogste risico's geven en daarom ook de hoogste prioriteit krijgen als het gaat om dubbelchecken. "Bij welke recepten moet de tweede controle op welke manier plaatsvinden?"

"Is het een recept zonder complicaties wat de huisarts in het systeem heeft gezet? Dan is een extra controle misschien minder noodzakelijk dan bij iets wat je handmatig invoert", noemt ze als voorbeeld.

'Ik neem ze niets kwalijk'

Cor let voortaan extra goed op als hij zijn medicijnen ophaalt, maar neemt de apothekersassistenten niets kwalijk. "Ik geef geen enkel negatief woord over die mensen. Het zijn schatten, laat ik dat allemaal voorop stellen. Maar zij worden ook een beetje gedwongen om dit zo op te pakken."

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP), de brancheorganisatie van apothekers, komt later vandaag bij EenVandaag met een reactie op de signalen van de apothekersassistenten.