Madman Ratko Mladic

In de jaren 90 reis ik voor het eerst naar voormalig Joegoslavië. Ik ontmoet Kroaten, Moslims, Serven. Vluchtelingen met een verwilderde, holle blik in hun ogen die verhalen vertellen over dood en verderf. En die uit plaatsen komen met namen die ik nauwelijks kan uitspreken: Vucovar, Gorazde, Visegrad. En in 1994 komt daar Srebrenica bij.

Ik ontmoet vluchtelingen uit Sarajevo; een keurige mevrouw die nachtenlang heeft gereisd langs vijandelijke linies en loopgraven; op de vlucht voor Servische sluipschutters die constant vanuit de bergen de burgers van Sarajevo bestoken; Whaff weer een poppetje uitgeschakeld dat het waagt een brood te gaan kopen. Een schietspelletje op mensen dat jaar in jaar uit doorgaat. Een videogame tot in het oneindige geperfectioneerd. Dag en nacht. Plop, plop, plop.

Generaal Ratko Mladic is de grote man. Hij houdt de burgers van de stad Sarajevo jarenlang in gijzeling. Hij wordt er nu van beschuldigd opdracht te hebben gegeven om de 8000 Bosnische mannen en jongens van Srebrenica af te laten schieten. Hij moet hebben geweten van de massale verkrachtingskampen.

Is Mladic een psychopaat of wist hij heel goed wat hij aan het doen was? Jarenlang wordt hij beschermd door het Servische leger. En keer op keer weet hij te ontkomen. Twee jaar geleden zijn Nederlandse militairen nog betrokken bij een operatie om hem te arresteren. In het diepste geheim reizen ze af naar het huis van zijn vrouw. De vogel is al gevlogen maar op zolder wordt wel een koffer met 80 000 euro gevonden. Zogenaamd omdat de familie de banken niet meer vertrouwt. In 2010 proberen zijn vrouw en zijn zoon Darko, Mladic senior, officieel dood te laten verklaren. Een verzoek dat door de rechter in Belgrado wordt afgewezen.

Een jaar later wordt hij eindelijk gevangen genomen door Servische geheime dienst.

Mladic het monster. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? We kunnen alleen gissen. In 1994 pleegt zijn dochter Ana, 23 jaar oud en studente medicijnen, zelfmoord met het favoriete wapen van haar vader.

Waarom? We kunnen alleen maar gissen. Was het meisje depressief? Ziek? Kon ze niet meer leven met de wandaden van haar vader? Werd ze gek van de oorlog? We weten het niet. We kunnen er alleen maar naar gissen. We weten wel van mensen die in die jaren dicht bij Mladic stonden dat de zelfmoord van zijn dochter hem diep heeft aangegrepen. Dat hij zich na 1994 met nog meer inzet in de strijd heeft gestort. Hij had een oorlog te winnen. Groot Servië moest en zou er komen; van Zagreb tot Skopje met Belgrado als stralend middelpunt. En in 1995 valt Srebrenica. Zou de geschiedenis er anders hebben uitgezien als Ana geen zelfmoord had gepleegd? Zou hij de tegenstander dan nog wel als medemens hebben kunnen zien? We kunnen alleen maar gissen.

Een trauma; Voor de Bosniërs, voor de Serven, de Kroaten. Eigenlijk voor heel Europa. Schaamte omdat we niet in staat waren het moorden stoppen. President Boris Tadic van Servië spreekt in zijn speech na de arrestatie van Mladic niet over oorlog of oorlogsmisdaden maar noemt het heel eufemistisch een: “een moeilijke periode in onze geschiedenis.”

Voormalig Joegoslavië is een voormalig land letterlijk vol met littekens. In Bosnië hoef je niet te zoeken naar uitgebrande huizen. In Sarajevo struikel je over flatgebouwen vol kogelinslagen. Een willekeurig gesprekje met een willekeurige inwoner van Sarajevo leidt automatisch naar de oorlog. Een vrouw vertelt dat ze sinds de granaatinslag op de markt van Sarajevo leidt aan chronische huideczeem. Van schrik. Een moeder van Srebrenica begint een souvenirwinkeltje naast de begraafplaats. Om dicht bij haar vermoorde man en zoon te zijn.

Zoon Darko Mladic, 35, woont tegenwoordig in het oude familiehuis vlak buiten Belgrado. Hij woont daar samen met twee jonge kinderen en zijn Bosnische vrouw, een moslim die zich heeft bekeerd tot het orthodox-christelijke geloof. Een journalist beschrijft de tuin van de kleine witte villa, vol kinderspeelgoed, een fiets en een scooter. Een tableau-vivant van een gewoon leven.

Ik kan tegenwoordig al die onbegrijpelijke plaatsnamen goed uitspreken en ze blind op de kaart aanwijzen. Maar zou Darko weten waarom zijn zusje Ana destijds zelfmoord heeft gepleegd? En zou Darko misschien samen met zijn bekeerde vrouw nog 1 keer kunnen uitleggen waar deze oorlog eigenlijk over ging?