Krijgt premier Mark Rutte de VVD weer op één lijn over asieldeal? 'Anders slecht voor hem en het kabinet'

Al maanden onderhandelt het kabinet over de opvang van asielzoekers. In augustus lag er een compromis tussen de vier partijen, nu gaat de VVD-fractie toch nog niet akkoord. "De spanning in de coalitie stijgt", zegt politiek commentator Joost Vullings.

Over de precieze invulling van de asieldeal, in de vorm van een wet, wordt al sinds augustus voortdurend gesteggeld en onderhandeld. Met die wet moet het makkelijker worden om gemeenten te verplichten asielzoekers op te vangen. De Nederlandse gemeenten stelden vandaag een uiterlijke deadline voor die wet, maar die haalde het kabinet dus niet.

Geen crisis, maar voor hoe lang?

De VVD-fractie blijkt dus toch nog niet akkoord, al leek het daar gisteren nog wel op. Het leidt er zelfs toe dat premier Rutte morgen op verzoek van de fractie hun vergadering bijwoont. "Rutte komt morgen langs om het probleem op te lossen", zegt politiek commentator Joost Vullings. "En je kan niet de chef erbij halen en vervolgens weer niets besluiten. De VVD moet iets doen, anders wordt het echt lelijk en stijgt de spanning in de coalitie."

"Het is bekend dat asiel en migratie de thema's zijn die binnen de coalitie het moeilijkst liggen. Ze kunnen stevig botsen, maar hebben afgesproken het niet tot een crisis te laten escaleren. Ze begrijpen dat ze elkaar moeten vasthouden. Top op heden is dat gelukt, maar hoe lang nog is de vraag."

Druk op VVD-fractie

Een conservatieve vleugel binnen de VVD, Klassiek Liberaal, is expliciet tegen de 'asieldwangwet', zoals ze die zelf noemen. De stroming is dan ook niet blij met de komst van Rutte naar de VVD-fractievergadering. "Je zet een fractie ongeoorloofd onder druk", zegt Leon van Noort, die spreekt namens Klassiek Liberaal.

De VVD-leden voeren de druk op de fractie op om niet in te stemmen met de wet. "Wij vinden deze wet onverstandig, omdat er nu aan instroom niks gedaan wordt. Ondertussen ondergraaf je het democratische stelsel, omdat je de vrijwilligheid voor opvang weghaalt bij gemeenten."

Spreiding best redelijk

"Het ligt subtieler", zegt Joost Vullings daarover. "De VVD ziet ook in dat eerlijk spreiden van asielzoekers over alle gemeenten best redelijk is. Afgelopen zomer was de partij nog heel erg tegen die dwang in Tubbergen, omdat de lokale democratie gepasseerd werd en ze zeiden dat ze geen dwang wilden."

"Vervolgens kwam deze asieldeal, waar spreiding en dwang een toch een onderdeel van zijn. Daar hebben ze zich vervolgens op ingegraven. Terwijl de echte graat in de keel van de VVD de hoge instroom is. En daar gaat de asieldeal niet over", vervolgt hij.

Geeft Rutte vertrouwen?

"De VVD-fractie heeft Rutte dan ook uitgenodigd om te komen uitleggen hoe het met de instroom zit. Hij moet morgen echt met een bezweringsformule komen. Daardoor kan de fractie weer zeggen dat ze er vertrouwen in hebben dat er snel en hard wordt ingegrepen bij de instroom van asielzoekers. Dan kunnen ze zich uitgraven en toch akkoord gaan met deze nieuwe wet."

De tijd voor die nieuwe wet dringt. Na de zomer sleepte Vluchtelingenwerk nog de Nederlandse staat en het COA voor de rechter om de leefomstandigheden van asielzoekers. De rechter gaf Vluchtelingenwerk gelijk: er moest per direct iets gedaan worden aan de omstandigheden in de opvang.

Uitspraak van de rechter

De staat ging in hoger beroep gegaan, waarvan de uitslag vermoedelijk donderdag 10 november komt. De staat vroeg of ze tot die tijd nog niks met de uitspraak hoefde te doen, maar daar gaf de rechter geen ruimte voor. Acute problemen in de opvangcrisis moeten dus direct worden verbeterd.

Het laat de noodzaak voor staatssecretaris Eric van der Burg zien om met een nieuwe wet aan het werk te kunnen gaan. "Je mag hopen dat Rutte morgen de rijen gesloten krijgt", zegt Joost Vullings. "De ChristenUnie is natuurlijk al met zijn kant van de deal akkoord gegaan, zij hadden juist veel moeite met de tijdelijke stop van gezinshereniging."

Vlam-in-de-pan-scenario

"De ChristenUnie en ook D66 kijken nu geïrriteerd naar de VVD. Toch is er nog geen kabinetscrisis. Maar als de VVD morgen de rijen niet weet te sluiten, is dat slecht voor het kabinet en voor Rutte. Het vlam-in-de-pan-scenario wordt dan waarschijnlijker", zegt Vullings.

"Het gevoel van veel VVD'ers is het volgende: er is een links D66-regeerakkoord. En dan is er in deze kabinetsperiode ook nog eens een hoge asielinstroom. VVD'ers kijken machteloos toe, terwijl ze bakken kritiek krijgen van hun rechtse concurrenten. De Provinciale Statenverkiezingen staan ook nog eens voor de deur." De partij wil graag iets binnenslepen dat als 'rechts' kan worden beschouwd. :De VVD snakt naar een doelpunt in de rechterbovenhoek", besluit Vullings.