Het aantal vluchtelingen dat Nederland bereikt is enorm teruggelopen en de politieke en media-aandacht zijn afgezwakt. Hoe zit het met de vluchtelingencrisis? Is die voorbij? En hoeveel asielzoekers kwamen er vorig jaar nu echt? 

Nu blijkt bijvoorbeeld dat in Duitsland vorig jaar de 1 miljoen helemaal niet gehaald is. In een analyse in EenVandaag kijken we naar de feiten en cijfers met onafhankelijk statisticus Flip van Dyke en Luuk Korlaar, woordvoerder van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.

De situatie in 2015: Duitsland verwelkomde de meeste asielzoekers 

In 2015 kwamen ruim 1 miljoen asielzoekers over de Middellandse Zee naar Europa (om precies te zijn telde de UNHCR er 1.015.078). Dan waren er ook nog ongeveer 250.000 asielzoekers uit de Balkan en Oekraïne. In totaal vroegen 1,25 miljoen mensen asiel aan in een van EU-lidstaten plus Zwitserland. Het land dat de meeste asielzoekers welkom heette was natuurlijk Duitsland, maar hoeveel mensen daar asiel hebben aangevraagd is nog steeds niet helemaal duidelijk. In januari werd bekend dat er in het EASY-systeem, het Duitse systeem waarin de eerste registratie van asielzoekers plaatsvindt, 1.092.000 mensen geregistreerd waren. Maar al snel bleek dat er sprake was van dubbele registraties, bijvoorbeeld omdat een asielzoeker in de ene Duitse deelstaat werd geregistreerd en later in een andere. Daarnaast reisden sommige in Duitsland geregistreerde asielzoekers verder naar een ander land.

Een rapport van een Duits arbeidsinstituut houdt het op 810.000 asielzoekers die in 2015 binnenkwamen en nu nog in Duitsland leven. De directeur van de Duitse immigratiedienst geeft toe het aantal niet precies te weten, maar hij weet wel dat het er in ieder geval nooit 1 miljoen geweest zijn, zei hij in dit interview met Bild. 

Vluchtelingendeal met Turkije

Het is nog steeds erg spannend of de vluchtelingendeal met Turkije standhoudt en de meningen verschillen over de vraag of dit de beste oplossing is voor de vluchtelingencrisis. Maar één ding is in ieder geval opvallend: vanaf 20 maart 2016, het moment dat de deal gesloten werd daalde het aantal asielzoekers dat Griekenland bereikte drastisch. De afspraak is dat iedere asielzoeker die de oversteek maakt van Turkije naar Griekenland per kerende boot teruggestuurd wordt. 

Griekenland

Ook onderdeel van de deal is dat asielzoekers die aankomen op de Griekse eilanden niet meer naar het Griekse vasteland worden gebracht. Dit zorgt ervoor dat de Griekse eilanden steeds voller raken. Er zijn 7.500 opvangplekken op verschillende Griekse eilanden, maar er worden nu 12.500 mensen opgevangen.

Daarnaast kunnen asielzoekers die al op het Griekse vasteland zijn, niet meer verder reizen, omdat de Balkanroute volledig is afgesloten. Dit komt doordat verschillende landen, waaronder Macedonië, hekken langs de grens hebben opgetrokken. Hierdoor leven er 39.000 asielzoekers in kampen in Griekenland. Zij hebben nagenoeg allemaal een asielaanvraag gedaan en moeten dus de procedure doorlopen. Als ze mogen blijven laat een ander EU-land ze overvliegen, als blijkt dat ze in hun land van herkomst geen gevaar lopen moeten ze terug, is de theorie. In totaal zijn maar 3.493 vluchtelingen uit Griekenland overgebracht naar een andere EU-lidstaat (waarvan 439 naar Nederland). En Griekenland heeft de grootste moeite om al die asielaanvragen te behandelen. VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR is de Griekse overheid te hulp geschoten door een pre-registratie in te voeren.

Van het overgrote deel van de asielzoekers in Griekenland is de procedure dus nog niet in behandeling, terwijl de meesten wel al maanden in Griekenland zijn. De situatie in vluchtelingenkampen in Griekenland is op sommige locaties erbarmelijk. Al sinds 2011 worden er uit de meeste EU-landen geen asielzoekers meer teruggestuurd naar Griekenland. Toen oordeelde Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens dat dat niet meer mag, omdat de opvangfaciliteiten onder de maat waren. Ook nu klagen asielzoekers over slechte sanitaire voorzieningen en een gebrek aan goede gezondheidszorg in de kampen. 

Een alternatieve route

Dan is er nog die andere migrantenroute richting Europa, waar de aantallen niet teruglopen. Het is opvallend hoe de aantallen van de migranten die oversteken vanuit Libië naar Italië overeenkomen met vorig jaar. 

De angst was dat migranten die eerst via Griekenland wilden reizen, na de Turkije-deal de route via Libië en Italië zouden nemen. Maar als we kijken naar de herkomst van de migranten die in Italië aankomen, lijkt dat niet het geval. In de top tien van herkomstlanden zien we Syrië, Irak of Afghanistan niet staan. 

• Klik hier voor een overzichtelijke kaart van de UNHCR.

Nederland

We kunnen dus niet zeggen dat de vluchtelingencrisis voorbij is, we merken er in Nederland gewoon minder van. In 2015 kwamen er 43.000 asielzoekers aan in Nederland. Tot en met juli dit jaar hebben 9.842 mensen een eerste asielaanvraag gedaan.

• Voor meer informatie, klik hier voor de maandelijkse updates van de IND aangaande asielaanvragen.

Visumvrij reizen voor Turkije

Maar voor hoe lang blijven we uit de wind? Eén van de afspraken in de EU-Turkije deal was dat Turken zonder visum naar Europa mogen reizen. Om aan alle voorwaarden daarvoor te voldoen moeten de Turken hun anti-terrorismewetgeving aanpassen. Dat was de Turkse president Erdogan al niet van plan en dat is hij na de couppoging van 15 juli zeker niet. Erdogan voert intussen wel de druk op door te eisen dat de Turken per oktober zonder visum naar Europa kunnen reizen. Hij dreigt anders de stekker uit de deal te trekken. Of het visumvrij reizen voor de Turken er komt, en of Erdogan daadwerkelijk de deal opzegt als dat niet zo is, daar zal het de komende weken om spannen.

Door toenemende geopolitieke spanningen wil defensie uitbreiden. Daarbij kijkt de organisatie met nadruk naar vrouwen, want die zijn zwaar ondervertegenwoordigd in het leger. Waarom is dat zo, en hoe maak je defensie aantrekkelijker voor vrouwen?

Er werken 75.000 mensen bij Defensie, maar dat is niet genoeg. Nu Europa niet meer automatisch kan rekenen op de Verenigde Staten, wil het kabinet opschalen in materieel en mankracht.

Aantal vrouwen blijft achter

Staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman heeft al aangekondigd op korte termijn te willen groeien naar 100.000 mensen. Om dat te bereiken moet Defensie het onderbenutte vrouwelijk potentieel aanboren, zegt luitenant-generaal Elanor Boekholt-O' Sullivan.

Zij is zelf de hoogste vrouw binnen Defensie. "We hebben zowel meer mannen als vrouwen nodig. En we weten dat het percentage vrouwen achterblijft."

Behoefte aan meer informatie

Defensie streeft al jaren naar 30 procent vrouwen in het personeelsbestand, maar op dit moment is dat maar 18 procent. Als je de ondersteundende functies niet meetelt, is dat percentage nog lager: slechts 12 procent.

Defensie sprak met vrouwen die aangeven niet bij het leger te willen werken over hun beweegredenen. Volgens Boekholt-O'Sullivan bleek dat vrouwen een grotere informatiebehoefte hebben.

Mooie plaatjes

Wervende spotjes van Defensie laten vooral mooie plaatjes zien, ziet ze. Je kunt er vliegen, varen of rijden in een stoere pantserwagen. En dat is voor mannen vaak voldoende om zich aan te melden.

"Maar bij vrouwen ligt dat anders", zegt de luitenant-generaal. "De vrouwen die wij gesproken hebben willen weten: waar vlieg ik dan naartoe? Waar rij ik naartoe? En wat kan ik na die eerste baan gaan doen?"

Nieuwe wervingscampagne

Mede op basis van deze bevindingen werkt Defensie aan een nieuwe wervingscampagne, die voor de zomer van start moet gaan. Meer dan voorheen richten ze zich op specifieke doelgroepen zoals vrouwen, zegt Boekholt-O'Sullivan.

"Onze slogan is: wij beschermen wat ons dierbaar is. Maar je zult dat moeten uitdiepen. Wat bedoel je dan? Hoe draag je daaraan bij? En hoe verhoudt zich dat tot de waarden en normen die we in Nederland hebben? Die diepgang moet er meer in."

'Minder bereid om te vechten'

Meer vrouwen bij Defensie krijgen is niet eenvoudig. Aan leden van het EenVandaag Opiniepanel werd gevraagd in welke mate ze bereid zijn te vechten. Ongeveer 20 procent van de panelleden tussen de 18 en 45 jaar geeft dat ze daartoe bereid zijn.

Maar in de uitslag valt op dat veel meer mannen dan vrouwen bereid zijn te vechten: 25 procent van de mannen, tegenover 9 procent van de vrouwen.

Dreiging dichterbij

Boekholt-O'Sullivan wijst erop dat veel internationale onderzoeken uitwijzen dat vrouwen ook bereid zijn te vechten als de dreiging dichtbij komt. "Ik geloof dat als de dreiging als het ware je straat in rijdt, iedereen gaat beschermen wat hem of haar dierbaar is. Dat zien we in alle conflictgebieden en ik geloof niet dat dat in Nederland anders zou zijn."

Er liggen volgens de uitslag van het panelonderzoek wel kansen voor Defensie. 38 procent van de vrouwelijke panelleden geeft aan wel in ondersteunende functies te willen werken.

Niet vechten, wel ondersteunen

Er zijn altijd meer mensen nodig om te ondersteunen dan om te vechten, zegt Boekholt-O'Sullivan. Het maakt haar niet uit of vrouwelijke kandidaten willen vechten of dat ze onderdeel willen worden van de inlichtingendienst, de logistiek of ander personeel.

"Het gaat ons erom dat we alle vacatures gevuld krijgen, want je hebt alles nodig. Maar we hopen natuurlijk wel dat er ook vrouwen zijn die zich aangetrokken voelen tot de stoerdere masculiene functies, omdat het goed is voor eenheden om een diverse samenstelling te hebben."

Machocultuur werkt vrouwen tegen

Gwenda Nielen werd als pelotonscommandant uitgezonden naar Irak en Afghanistan en had er de tijd van haar leven. Toch stopte ze in 2020 bij Defensie, onder meer vanwege het seksisme waar ze mee te maken kreeg. Zo zei een instructeur tijdens een instructie dat hij geen les kon geven als Gwenda een banaan at.

Het ging vaak over een 'grapje', en als je niet lachte had je geen humor, zegt Nielen. Toen ze het probleem aansneed, kreeg ze veel mails, appjes en berichten van vrouwelijke collega's die soortgelijke dingen meemaakten. Defensie sprak van incidenten, maar volgens Nielen is het een structureel probleem.

'Moeilijk bespreekbaar te maken'

"Het was moeilijk bespreekbaar te maken dat er sprake was - ís - van een structureel probleem. Bij Defensie domineert het beeld van de witte jonge masculiene man. En als je niet in dat succespak past, dan val je er eigenlijk buiten", zegt Nielen.

"En daardoor is het voor vrouwen, maar ook homoseksuelen of mensen van kleur veel moeilijker om mee te mogen doen, ondanks dat ze misschien wel het talent of de expertise hebben."

Ongewenst gedrag minimaliseren

O'Sullivan betreurt de verhalen en wil het probleem niet bagatelliseren, maar vindt het jammer dat vaak alleen de negatieve geluiden naar buiten komen. Natuurlijk is het niet goed als seksistisch gedrag plaatsvindt, zegt ze, maar veel vrouwen hebben juist alleen positieve ervaringen. En als ze een negatieve ervaring hebben meegemaakt, dan is daar vaak adequaat op gereageerd.

"We gaan nooit een situatie creëeren waarin dit gedrag nooit meer gebeurt. Iedere organisatie heeft hier mee te maken. Maar we kunnen wel een cultuur stimuleren waarin dit niet gebeurt. Waar wij behoefte aan hebben is een type leiderschap dat daar onmiddellijk op acteert en bespreekbaar maakt binnen de eenheden. Onze commandanten bij de landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee hanteren een zerotolerancebeleid op ongewenst gedrag."