Individualisme en prestatiedrang veroorzaken depressies bij jongeren

Drie op de tien jongeren voelen zich langere tijd depressief. Ook angsten, somberheid en eenzaamheid komen veel voor onder jongeren. Deze cijfers verbazen hoogleraar psychoanalyse Paul Verhaeghe (Universiteit van Gent) niet. 'Volgens de wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt depressie volksziekte nummer één. Onze individualistische maatschappij veroorzaakt depressies. Ook gaan jongeren gebukt onder de grote druk van de prestatiemaatschappij', betoogt hij.

Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat drie op de tien jongeren zich langere tijd depressief voelen. Volgens Verhaeghe, die al bijna twintig jaar onderzoek doet naar de invloed van de maatschappij op psychische problemen, creëert elke samenleving zijn eigen aandoeningen. Waarom zijn in onze maatschappij jongeren zo depressief?

‘Ik beteken niets’

Jongeren zijn meer op zichzelf aangewezen en moeten meer hun eigen weg zoeken dan voorgaande generaties. 'Onze identiteit is vloeibaar geworden. Vroeger kon je terugvallen op je religie, of op je groep. Er was een duidelijk keurslijf', zegt de hoogleraar. 'We hebben ons daaraan ontworsteld en dat heeft veel positieve effecten, maar dat zorgt er ook voor dat we alles zelf uit moeten vinden. Wie je bent is niet meer vanzelfsprekend. Jongeren zeggen soms: ik beteken niets, niemand verlangt naar mij. Dat zijn uitspraken die met identiteit te maken hebben.

Verhaeghe wijst er ook op dat vroeger een baan voor het leven veel vanzelfsprekender was. Daar kon je ook je identiteit aan ontlenen. Jongeren werken nu vaak op basis van contracten. De samenleving is volgens hem individualistisch en competitief geworden. 'We leven ook in een tijdperk van maakbaarheid. Het perfecte lichaam en de perfecte baan is haalbaar als je je maar voldoende inspant. Dat is een waanidee.'

Stress vergroot kans op depressie

Die maakbaarheidsgedachte levert veel stress op. Als iets niet lukt is het je eigen schuld. Dat veroorzaakt langdurige stress en de kans op een depressie. Ook sociale media worden vaak als oorzaak gezien van psychische problemen bij jongeren. 'Sociale media vergroten onze individualistische competitieve maatschappij uit. We kunnen ons op Facebook of Instagram perfect de hele dag met elkaar vergelijken.'

Daarnaast speelt ook de toegenomen vrijheid jongeren parten, denkt de Vlaamse hoogleraar. 'We zijn zo vrij dat we eenzaam zijn geworden. We zijn los geschakeld van elkaar, terwijl we biologisch en sociologisch de groep nodig hebben. We voelen ons geen deel meer van een groep en dat maakt ons letterlijk ziek.'

Relaties als oplossing

Verhaege is bezorgd over het grote aantal depressies bij jongeren, maar hij is optimistisch over een oplossing. 'Daar zijn we al mee begonnen.' Volgens Verhaeghe kunnen depressies worden voorkomen als mensen zich weer verbonden voelen met elkaar. 'Er zijn duurzame relaties nodig waar we op terug kunnen vallen.' Verhaeghe ziet al een tegenbeweging: mensen die weer actief op zoek zijn naar die verbinding. 'Burgers die een participatiemaatschappij afdwingen, jongeren die samen in een co-housing project gaan wonen in plaats van in hun eentje op een flat, bedrijven die anders omgaan met autoriteit. Die beweging is van onderaf begonnen en kun je niet tegenhouden.'