Opeens politie voor de deur die vragen stelt: het gebeurde bij een vrouw in Amersfoort die vaak naar demonstraties gaat. Kan dat zomaar? En wat doet dit met het demonstratierecht? "Het is niet behoorlijk."

Ze voelde zich geïntimideerd, vertelt de pro-Palestina activiste tegen het AD over het huisbezoek. De politieagenten vroegen niet alleen om binnen te komen, maar noemden dat ze wisten dat zij ging verhuizen en vroegen waarom ze zo vaak naar demonstraties gaat. Zij filmde het huisbezoek en heeft dat ook gedeeld.

Intimiderend effect

'Ontluisterend' noemt hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de VU Jon Schilder het huisbezoek. Ook hij heeft de beelden gezien. Volgens hem praatten de agenten op een beleefde toon, "maar waar het om gaat is dat ze thuis op bezoek komen bij iemand die kennelijk vaak deelneemt aan demonstraties. Het is niet aan de politie om bij mensen thuis te komen om te vragen of ze gaan demonstreren."

Hij legt uit: "Want hoe beleefd ook de woordkeus is, dat kan toch echt een intimiderend effect hebben op burgers. Dat betekent toch dat zij ontmoedigd worden om gebruik te maken van een tamelijk essentieel recht in ons land, namelijk het recht tot betogen."

Demonstreren ontmoedigen

Het precieze doel van het huisbezoek is moeilijk vast te stellen, want de agenten hebben daar zelf niks over losgelaten. Al heeft Schilder zelf wel een duidelijk vermoeden. "Ik kan mezelf maar één ding voorstellen: dat is dat het toch een zeker ontmoedigend effect moet hebben. Want een ander doel kan er eigenlijk nauwelijks zijn."

Andere mogelijke verklaringen, zoals een onderzoek over wie er allemaal gaat demonstreren of het nemen van maatregelen, zijn volgens hem onwaarschijnlijk. Daar zijn namelijk heel andere manieren voor. "Dan ga je niet bij mensen thuis op bezoek om ze allerlei vragen te stellen."

Weinig regels

Er zijn in principe maar weinig regels rondom dit soort huisbezoeken, weet Schilder. "De politie mag wel, zoals iedereen, gewoon aanbellen. En dan mag de politie wel vragen stellen. En de politie mag ook zelfs camerabeelden maken, is uitgemaakt in de jurisprudentie, mits het niet stelselmatig gebeurt." Daarnaast mag de politie ook gewoon op social media informatie verzamelen, zoals ze bij deze activiste deden.

Agenten mogen alleen niet binnenkomen als de burger dat niet wil, uitgezonderd van wanneer er bijvoorbeeld op heterdaad strafbare feiten ontdekt zijn.

'Niet zomaar een gezellig bezoek'

Aanbellen en vragen stellen mag in principe dus wel gewoon, maar het geeft wel een ander gevoel wanneer de politie dit doet in plaats van een andere burger. "De politie is niet een gewone burger. De politie komt hier ook in uniform met een speciaal doel. Het is niet zomaar een gezellig bezoekje."

"Nog los van de vraag of het juridisch al dan niet rechtmatig is, kun je zeggen dat het niet behoorlijk is wat hier gebeurt", vindt Schilder.

Demonstratierecht onder druk

En daarmee knaagt het ook aan het demonstratierecht: "Per saldo zorgt het ervoor dat het demonstratierecht ook onder druk komt te staan, omdat mensen zich toch geïntimideerd kunnen voelen. En niet weten welke nare consequenties ze hebben van al die gegevens die ook geregistreerd worden over hen. Dus het heeft een dempend effect op de uitoefening van het demonstratierecht."

Tegelijkertijd snapt Schilder ook dat de politie zijn werk uit moet voeren. "Wat nu ontbreekt zijn duidelijke regels voor de politie, wat ze wel en niet mogen doen. Daar begint het allemaal mee. En wat verder van belang is, is een goed systeem van toezicht en controle. Dat ontbreekt op dit moment nog."

Bal bij de burgemeester

Schilder is vooral benieuwd hoe de burgemeester van Amersfoort, Lucas Bolsius, hiermee omgaat. Wat hij volgens Schilder zou moeten doen?

Hij antwoordt: "Eerst even vragen wat er precies aan de hand was. En dan vervolgens kan het eigenlijk niet anders zijn dat er geen goede reden was om hier langs te gaan. Deze mevrouw was niet iemand die met een bom onder de arm klaarstond om bij wijze van spreken het stadhuis op te blazen of iets dergelijks."

Fatsoenlijke manier

Hij sluit af dat het huisbezoek sowieso niet had moeten gebeuren. "Het is de taak van de politie om informatie te verzamelen over gewelddadige demonstraties, omdat er ook het belang van winkeliers is, ondernemers, of het verkeer. Als de politie dat niet zou doen, zou de wereld ook op zijn kop staan. Maar dat moet wel op een fatsoenlijke manier gebeuren."

"En daarvan is geen sprake als je gewoon bij de mensen thuis aanbelt en een gesprek met ze aangaat dat waarschijnlijk maar één doel heeft en dat is het ontmoedigen om opnieuw te gaan demonstreren", benadrukt hij tot slot.

Reactie politie

In een reactie aan EenVandaag laat de Politie Midden-Nederland weten dat ze de beelden van het huisbezoek hebben gezien. "Het staat uiteraard iedereen vrij om (binnen de grenzen van de wet) voor zijn of haar mening uit te komen en deel te nemen aan demonstraties. Dit alleen is voor ons nooit aanleiding om met iemand in gesprek te gaan, de vragen die in het gesprek zijn gesteld horen wij dan ook niet te stellen", staat in de reactie.

Het gedrag van mensen kan wel aanleiding zijn om in gesprek te gaan, laat de politie in het statement weten. "Bijvoorbeeld om zorgen te uiten. Dat hoort in een gesprek ook te worden aangegeven. Maar met het oog op de privacy van de betrokken vrouw doen wij geen mededeling over de achtergrond of aanleiding van het bezoek."

Excuses

Het bericht gaat verder: "We willen vooropstellen dat de inwoonster niet op deze manier benaderd had mogen worden. De manier waarop het gesprek gevoerd is, is niet de manier waar wij voor staan."

Tot slot biedt de politie in het bericht haar excuses aan. "We betreuren dat dit zo gegaan is."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."