De richtlijn voor euthanasie bij mensen met vergevorderde dementie wordt verruimd. Een momentum voor Hans Versnel. Zijn vrouw Machteld, in het verleden Kamerlid voor D66, eindigde tegen haar wil in een verpleeghuis. "Machteld had dit prachtig gevonden."

"Toen ik vanmorgen de krant las, dacht ik: 'niet wéér een artikel over euthanasie' en bladerde verder naar de kruiswoordpuzzel. Toen werd ik geappt door een vriendin die zei dat ze aan Machteld moest denken toen ze het stuk las", vertelt Hans.

Verruiming

Hans Versnel (83) verloor zijn vrouw Machteld ruim 2 jaar geleden. Zij zat op dat moment al jaren in een verpleeghuis. Iets wat zij en Hans nooit hadden gewild. Ze hadden allebei al jaren eerder een euthanasieverklaring laten opstellen.

Het betreffende artikel in de Volkskrant legt uit dat de richtlijn voor euthanasie in het geval van vergevorderde dementie wordt verruimd. Artsen zijn bij een schriftelijke wilsverklaring niet meer verplicht om bij de patiënt te checken of hij ook echt dood wil, als hij zo diep dement is dat hij niet meer kan communiceren."Machteld had dit prachtig gevonden", zegt Hans. Al denkt hij dat de discussie over het al dan niet uitvoeren van euthanasie niet zal ophouden.

'Schrikbeeld'

Machteld Versnel zat jarenlang voor D66 in de Utrechtse gemeenteraad en trad eind jaren negentig toe tot de Tweede Kamer. Hans was juist lid van de PvdA. Al in een vroeg stadium stelden ze na overleg met hun drie zoons een euthanasieverklaring op.

"Zowel Machteld als ik hebben ervaren wat het betekent als je dement bent. Dat was een schrikbeeld voor ons", vertelt Hans. "De huisarts vroeg ons waarom wij een euthanasieverklaring wilden. Toen zeiden Machteld en ik bijna in koor: 'Het verpleeghuis.'"

Wilsonbekwaam

Maar Machteld werd ook zelf dement en moest uiteindelijk toch naar het verpleeghuis. Ze werd wilsonbekwaam en leek niet uitzichtloos en ondraaglijk te lijden. Sterker, zo vertelt Hans 4 jaar geleden in EenVandaag: "Op een gegeven moment zei ze zelfs: 'Ik wil helemaal niet dood want ik heb zulke leuke kleinkinderen'."

Video: Machteld Versnel met haar familie in 2017 over euthanasie die ze had gewild

'Blijft complex'

"Het wordt niet simpeler. Het blijft complex", zegt Constance de Vries, arts en betrokken bij het expertisecentrum euthanasie, over het nieuwe standpunt van artsenfederatie KNMG. Ze kan het weten, want ze heeft tweemaal bij een wilsonbekwame persoon euthanasie uitgevoerd. De laatste keer was een aantal maanden geleden bij een man met vergevorderde dementie, die niet meer kon communiceren.

"Wat bijzonder was aan deze zaak, was dat voor iedereen duidelijk was hoe zeer deze man aan het lijden was, ook voor het personeel in het verzorgingstehuis", vertelt De Vries. Hij was vaak boos, agressief, schopte en sloeg. Hij had dikwijls pijn, omdat hij zijn katheter uittrok, werd ontlastingsincontinent en viel vaak uit bed.

Proces duurde maanden

Na pogingen zijn lijden op andere manieren te verlichten, werd besloten tot euthanasie over te gaan. Hij had een schriftelijk wilsverklaring. Uitgebreid werd er overlegd met familie, de huisarts en verzorgenden. Het hele proces duurde maanden.

"We wisten niet in hoeverre hij dat nog zou snappen. Maar zijn kinderen communiceerden op een emotioneel niveau met hem en konden zijn non-verbale communicatie nog oppikken, denk aan een hoofdknip of handgebaar. Zo doen kinderen dat dikwijls. Afgesproken werd dat zijn dochter het hem zou vertellen als het daadwerkelijk zou gebeuren."

Kalm gedrag

De Vries vertelt dat op het moment dat het zover was, de man heel rustig was. Er was geen sprake van woede of agressie. "Zijn dochter stond naast hem en fluisterde hem alles wat ik vertelde over mijn handelingen in zijn oor. Voordat ik de injectie had gepakt, had hij zijn ogen al dicht."

Zijn kalme gedrag zei de arts dat hij vrede had met wat er ging gebeuren. "Ja, ergens had hij het door. Ik zeg dan niet heel hard: 'Dit is een spuit, daar gaat u aan overlijden, weet u het zeker?' Dat stadium waren we al voorbij. Maar ik vertel het wel en dan is het een spuit om voor altijd te slapen en uit het leven te gaan."

Erachter staan

Beide keren na euthanasie te hebben uitgevoerd op een wilsonbekwaam persoon ging De Vries met een opgelucht gevoel naar huis. "Als het allemaal goed is gegaan, dan weet ik zeker dat deze meneer of mevrouw dit ook zo wilde. Ik kom opgelucht thuis en dan krijg ik daar troostvoer: risotto en een glas wijn". Ze benadrukt tenslotte: "Als ik het er niet 100 procent mee eens ben, zou ik het ook niet doen."

Zelf heeft de arts ook een schriftelijke wilsverklaring. Daar staan haar eigen ideeën over ondraaglijk lijden in. Voor haar is verlies van communicatie en het kunnen lezen en muziek luisteren daarbij cruciaal. "Ik hoop dat ik het voor ik vergevorderde dementie heb te kunnen regelen. Hoop ik, he? Want je weet het niet. Er zit een adder onder het gras. Bij sommige vormen van dementie verlies je je zelfinzicht en ziektebesef. Dan zit ik toch daar waar ik nooit had willen zijn. Dat is dan het lot van het leven."

Minister Agema van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kondigt aan 165 miljoen euro te bezuinigen op wijkverpleegkundige zorg. Maar volgens de branche komt daarmee de wijkzorg onder verdere druk te staan.

Je kunt er van alles van betalen - zoals salarissen of opleidingen voor mensen in de wijkverpleging - maar omdat er onvoldoende personeel is, wordt een bedrag van 165 miljoen euro al jaren niet 'opgemaakt' door de wijkzorg. Nu zorgminister Agema op zoek is naar geld om een eerdere bezuiniging op de ziekenhuiszorg ongedaan te maken, is ze uitgekomen bij de wijkzorg. Maar of dit verstandig is daar wordt verschillend over gedacht.

Verpleegkundigen sluitpost

Volgens vakbond Nu'91 zijn wijkverpleegkundigen hiervan de dupe. Voorzitter van de vakbond Femke Merel van Kooten zegt: "De minister draait een eerdere bezuiniging op verpleegkundigen in ziekenhuizen terug, maar legt nu de rekening neer bij zorgprofessionals in de wijk. Hiermee worden verpleegkundigen opnieuw de sluitpost van de begroting en verlegt ze het probleem."

Wat Van Kooten zegt, klopt: minister Agema wil namelijk per se een eerder aangekondigde bezuiniging op opleidingen van verpleegkundig personeel in de ziekenhuizen terugdraaien. En inderdaad gaat de oplossing ten koste van opleidingen voor wijkverpleegkundig personeel, waar deze 165 miljoen voor bedoeld is.

'Veel mensen zijn boos'

Van Kooten gaat verder: "De minister heeft gezegd dat ze niet weer een nieuwe groep in de zorg boos wil maken, maar ik denk dat dat niet gelukt is, dat er veel mensen boos zijn."

"In het recente akkoord over de zorg is juist afgesproken om dit geld wel te besteden aan wijkzorg en ook echt uit te geven, dat het geld dat op de plank blijft liggen komt bij de mensen in de wijkverpleging en ten goede komt aan de mensen die zorg krijgen", legt ze uit.

'Spoedeisende Hulp loopt vol'

Het ministerie van VWS zegt dat het schrappen van de 165 miljoen kan omdat het bedrag al jaren blijft liggen. Het is speciaal bestemd voor wijkzorg, specifiek voor het opleiden van wijkverpleegkundigen, maar wordt niet opgemaakt. De minister laat bij Nu.nl weten dat dat vooral te maken heeft met personeelstekort.

Maar dat betekent volgens Nu'91 niet dat je het zomaar kunt schrappen. "Ook onder minister De Jonge werd al gezegd: het geld blijft liggen want er is te weinig personeel om het aan uit te geven. Maar in het zorgakkoord dat pas is gesloten was juist afgesproken dat het eindelijk uitgegeven zou worden. En dat is ook belangrijk want je krijgt met dat geld betere wijkverpleegkundigen en meer valpreventietraining voor ouderen. Dat moet je gewoon gaan doen, anders loopt ook de Spoedeisende Hulp vol."

'Wereld op zijn kop'

Niet iedereen is tegen het plan, zo steunt zorgondernemer Jos de Blok het wel. Hij is voor minister Agema dan ook een sparringspartner geweest. Volgens De Blok is het heel goed mogelijk om dezelfde zorg te leveren met minder uren en laat zijn bedrijf Buurtzorg dat al jaren zien. Buurtzorg gaat uit van zelfstandig werkende teams van verpleegkundigen en ziekenverzorgenden en weinig managers.

Maar zo'n organisatievorm is niet overal mogelijk, zegt voorzitter Van Kooten. Ze benadrukt: "Al jaren stellen we vast dat salarissen in de wijkverpleging flink achterlopen op vergelijkbare publieke sectoren. Zorgprofessionals in de wijk verdienen beter, maar krijgen minder. En nu beweert de minister dat er geld over zou zijn. Dat is de wereld op zijn kop."

Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde gisteren tegen een verbod op vochtige doekjes met kunststof erin. Volgens tegenstanders van de motie is het te kort door de bocht om te zeggen dat ze verstoppingen veroorzaken. Afvalwaterbedrijven beweren anders.

Doekjes met plastic erin zijn niet of nauwelijks afbreekbaar en zorgen daarmee voor problemen in het riool. Staatssecretaris Chris Jansen van Infrastructuur en Waterstaat wil daarom een Europees verbod op vochtige doekjes met plastic.

Vochtig toiletpapier geen probleem

"Van vochtig toiletpapier is al Europees bepaald dat het geen plastics mag bevatten", vertelt directeur bij Stichting Rioned Hilde Niezen. Maar het probleem zit juist in andersoortige vochtige doekjes, weet zij.

Voor andere witte wegwerpdoekjes, zoals babydoekjes en schoonmaakdoekjes, zijn die regels er niet. Mensen spoelen juist ook deze doekjes door het toilet. En het zijn deze doekjes die voor verstopping zorgen.

Handmatig verwijderen

"Tussen alle rioolbuizen zitten gemalen, een soort pompen. Die doekjes blijven daarin hangen. Ze vormen een soort klont, een prop. Die moet er handmatig uitgetrokken worden", licht Niezen toe. "Dat is niet alleen een vies klusje, het kost ook een hoop geld."

Rioned becijfert de jaarlijkse kosten daarvan op 26 miljoen euro per jaar. "En dat zijn alleen nog maar de kosten van het verhelpen van storingen door vochtige doekjes in de pompen." De doekjes die wel door de pompen heen komen, moeten ook nog uit het water gezuiverd worden bij de afvalwaterzuiveringsbedrijven. Daar komen ook kosten bij kijken.

Helft van de verstoppingen

De Unie van Waterschappen hield een enquête onder gemeenten en waterschappen om het probleem met de vochtige doekjes te inventariseren. "Gemiddeld genomen wordt ruim 50 procent van de verstoppingen bij pompen veroorzaakt door vochtige doekjes", vertelt Michael Bentvelsen. Ze schatten de kosten op 17 tot 28 miljoen euro per jaar.

En volgens Van Bentvelsen klopt er nog meer niet aan de motie. PVV en VVD stellen namelijk dat Nederland met een verbod strenger zou zijn dan Europese wetgeving, "maar de minister pleit voor een Europees verbod. Dus dat is helemaal niet aan de orde. Andere Europese landen kampen namelijk met dezelfde problemen in het riool."

Niet zaligmakend

Wouter van Aggelen is directeur bij Remondis, dat onder andere afvalwaterbeheer doet. Hij beaamt dat vochtige doekjes veelal het probleem zijn bij verstoppingen. "Maar," waarschuwt hij, "een verbod op doekjes met plastic erin gaat niet alles oplossen."

De varianten zonder plastics erin lossen wellicht wel op in water, maar ook niet meteen. "Dat duurt soms wel een week. In die tijd kunnen ze nog steeds voor verstoppingen zorgen. Het is vooral belangrijk dat mensen deze doekjes gewoon niet meer door het toilet spoelen." Desalniettemin ziet Van Aggelen wel heil in het verbod.