Gemeenten worstelen nog altijd met aardgasvrij maken van 'proefwijken': driekwart is vertraagd 

Wijken loskoppelen van het aardgasnet is een stuk lastiger dan gemeenten eerst dachten. 39 van de 50 'proeftuinen' waar wijken versneld van het gas afgaan, lopen achter op hun planning. Soms wel tot 2 jaar, blijkt uit een rondgang van EenVandaag.

In 2018 kwam het Rijk, onder leiding van het ministerie van Binnenlandse Zaken, met het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Tot 2028 is er 435 miljoen euro vrijgemaakt voor gemeenten. Ze mochten gaan uitzoeken hoe ze wijken het best van het aardgas kunnen afhalen.

Achter op schema

Aanmelden voor het programma kon in 3 rondes en de gemeenten die uiteindelijk mee mochten doen kregen gemiddeld 4 miljoen euro om aan de slag te gaan met hun 'proeftuinen'. EenVandaag onderzocht de 50 proeftuinen uit de eerste 2 rondes.

Daarvan blijken er 39 achter op schema te lopen, ruim driekwart dus. Sommige een aantal maanden, sommige 1 of 2 jaar. Meer dan de helft (27 proeftuinen) is nog niet toe aan de uitvoering, maar zit nog in de planfase.

Gestegen kosten

Tot nu toe zijn er in 5 jaar tijd door het PAW in totaal 2.514 huizen aardgasvrij gemaakt, plus nog 9 andere gebouwen. En dat terwijl het plan is om in 2027 in alle proeftuinen samen 50.000 huizen van het gas af te hebben.

Gemeenten noemen tal van redenen voor de vertraging. Ze zien onder meer de inflatie, de gestegen loonkosten en de krapte op de arbeidsmarkt als verklaringen. Ook geven ze aan dat het door de coronapandemie moeilijker was om met inwoners in contact te komen.

Bekijk ook

• 

  Alle huizen in Nederland aardgasvrij voor 2050? 'Dan moeten we echt durven te innoveren'

  • 26-11-2022

Soms weinig draagvlak

Een fors aantal gemeenten kreeg hun business case niet rond: de verwachte kosten waren in werkelijkheid veel hoger, waardoor de subsidie uit het programma tekortschoot. Als er geen geld bijkomt zijn gemeenten genoodzaakt hun proeftuin in te krimpen, te veranderen of om een (grotere) financiële bijdrage van bewoners te vragen.

Uit een recent TNO-onderzoek naar een aantal proeftuinen blijkt dat bewoners van aardgasvrije huizen tevreden zijn met het resultaat. Het probleem: het traject naar een gasloze woning wordt ervaren als chaotisch en onzeker. Dat merkten de gemeenten die EenVandaag sprak ook: zij geven aan dat draagvlak onder bewoners geregeld een probleem is waar ze tegenaan lopen.

Nieuwe wetten nodig

Gemeenten kunnen bewoners niet dwingen van het gas af te gaan. Daarvoor is een nieuwe wet nodig, maar die is er nog niet. Zodra deze Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) is ingevoerd mogen gemeenten de gastoevoer naar wijken afsluiten, op voorwaarde dat er een goed alternatief wordt geboden.

Gemeenten geven aan dat ze nieuwe wetten hard nodig hebben om hun doelen te halen. Naast de Wgiw gaat het ook om de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw). Die laatste moet er onder meer voor zorgen dat warmtenetten in publieke handen komen, zodat gemeenten er zeggenschap over hebben.

Bekijk ook

• 

  Gemeenten hebben door hoge inflatie niet genoeg geld voor aanleg van gasloze woonwijken: 'Projecten komen abrupt tot stilstand'

  • 08-12-2022

'Meer sturing vanuit het Rijk'

Dat het aardgasvrij maken van wijken voor veel gemeenten zo moeilijk is, komt voor André Faaij niet als een verrassing. Hij is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en wetenschappelijk directeur energietransitie bij TNO.

"Het Rijk heeft dit over de schutting gegooid naar de gemeenten, die in proefprojecten allemaal het wiel moeten uitvinden. Dat is niet doelmatig", legt hij uit. Faaij noemt het 'leuk' dat er overal geprobeerd wordt, maar volgens hem is er meer regie en doorzettingsvermogen van bovenaf nodig.

'Niet per wijk gaan regelen'

Hij denkt dat de vertraging goed in te lopen is met een strakke planning. "We hebben volume nodig, anders gaan we die 300.000 woningen per jaar, die nodig zijn om Nederland uiteindelijk van het gas te krijgen, niet halen."

De transitie van aardgas naar andere warmtebronnen moet de overheid centraal gaan regelen, benadrukt de hoogleraar. "En niet decentraal, waarbij het zo kan zijn dat de oplossing per wijk verschilt."

In slechtste wijken beginnen

Volgens hem is alle informatie voorhanden: per wijk en woningtype zijn gedetailleerde gegevens beschikbaar waaruit duidelijk wordt welke alternatieve energieoplossing de beste is. "Begin dan vooral in de slechtste wijken met huizen met de laagste energielabels en waar de grootste energiearmoede heerst."

"De industrie weet zo ook waar ze aan toe is en kan nieuwe technieken gaan ontwikkelen, waardoor de volgende generatie warmtepompen weer efficiënter en goedkoper wordt. Zo krijg je een haasje-over effect", verwacht Faaij. Een dergelijke investering verdient zicht volgens hem terug, simpelweg omdat de energieprijzen nu zo hoog zijn.

Bekijk ook

• 

  Propaangas als goedkoop alternatief voor aardgas steeds populairder, wel een tank in de tuin

  • 17-01-2023

'Aanpak is doelmatig en treffend'

In een reactie laat het ministerie van Binnenlandse Zaken weten dat het aardgasvrij maken van huizen 'minder snel' gaat dan in 2018 werd verwacht. Het ministerie kan 'niet met zekerheid zeggen dat de doelstelling van 50.000 woningen in 2027 gehaald wordt'. Wel vindt Binnenlandse Zaken dat het PAW 'doelmatig en treffend' is.

Ook wijst het ministerie verwijst naar het TNO-onderzoek naar de proeftuinen en de 'hoge mate van tevredenheid van bewoners met het eindresultaat'. Daaruit maakt Binnenlandse Zaken op dat de huidige strategie de juiste is.

Meer snelheid gaan maken

Het Programma Aardgasvrije Wijken is sinds 1 januari opgegaan in het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW). Het is volgens het ministerie de bedoeling dat de geleerde PAW-lessen daarin van pas gaan komen.

"Met de lessen uit de proeftuinwijken kan in heel Nederland meer snelheid worden gemaakt. Daarbij blijft zorgvuldigheid natuurlijk evenzeer van belang."