Administratie bij waterschappen niet op orde: onduidelijk waar kleine gebruikers grondwater oppompen en hoeveel

De meeste waterschappen houden niet bij welke particulieren en kleine bedrijven grondwater oppompen. Het is daardoor niet mogelijk om bij droogte gericht te vragen om te stoppen met wateronttrekkingen uit de grond, die tot verzakkingen kunnen leiden.

Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat 16 van de 21 waterschappen in Nederland in elk geval tot deze zomer weinig zicht hadden op hoeveel, waar en wanneer grondwater werd opgepompt door kleine gebruikers. Daarnaast is de landelijke administratie niet compleet, terwijl dat volgens afspraken wel moet. De gebrekkige administratie leidt tot zorgen bij experts, die waarschuwen voor de gevolgen.

Tienduizenden onbekende waterputten

Na de droge zomer van 2018 heeft de vraag naar eigen waterputten, voor bijvoorbeeld sproei-installaties voor in de tuin, een grote vlucht genomen. Het opgepompte water is gratis en je kan bij de meeste waterschappen, zonder vergunning of melding, tussen de 10 en 50 miljoen liter grondwater per jaar gebruiken.

Naar schatting gaat het om tienduizenden waterputten in heel Nederland, waar geen zicht op is. Door die onbekende waterputten hebben waterschappen geen volledig beeld waar grondwater wordt opgepompt. Dat leidt ertoe dat ze in tijden van droogte deze gebruikers niet gericht kunnen vragen de kraan dicht te draaien en daar zo nodig op te handhaven.

Landelijk beeld ontbreekt

Naast dat de kennis over de kleine onttrekkingen beperkt is, ontbreekt eveneens een landelijk beeld van de grotere wateronttrekkingen uit de grond die wel te maken hebben met een meldings- of vergunningsplicht. Dat komt enerzijds omdat de normen sterk uiteen lopen bij de waterschappen. Het ene waterschap hanteert een maximum aantal liters water dat gebruikers per uur mogen oppompen uit de grond. Andere waterschappen hanteren juist een maximum aantal over een heel jaar.

Verder wordt door diverse waterschappen niet volledig geregistreerd wat er daadwerkelijk wordt opgepompt. Vier waterschappen melden nog altijd de onttrekkingen in hun gebied niet bij het Landelijk Grondwater Register, terwijl ze dat wel jaren geleden met elkaar afgesproken hebben te zullen gaan doen.

Administratie snel op orde

Hydroloog Gé van den Eertwegh vindt het belangrijk dat de administratie snel op orde komt. De naam 'kleine onttrekkingen', onttrekkingen die vrijgesteld zijn van de meldings- of vergunningsplicht, dekt wat hem betreft onvoldoende de lading. "Natuurlijk moet je grote onttrekkingen aanpakken, maar heel veel kleine maken samen een grote."

"Beregening van gewassen gebeurt in een paar maanden per jaar, juist als het droog is. Dan krijg je een optelsom van veel volumes. De kleine onttrekkingen moet je daarom ook gaan optellen en bijhouden", zegt hij.

Verzakking van huizen

Volgens Van den Eertwegh is het probleem van de gebrekkige administratie zo'n 15 jaar geleden gecreëerd. "Waterschappen hebben het grondwaterbeheer deels overgeheveld gekregen van de provincies rond 2009, maar zonder mankracht die er voor nodig is om het uit te voeren."

Dat er onvoldoende zicht is op wat er wordt opgepompt uit de grond, is volgens hem risicovol. "Ons land hangt via funderingen, infrastructuur en natuur aan de grondwaterstand. Als we dat grondwater niet meer hebben of als het te laag staat, zakken huizen en de infrastructuur weg en verdroogt de natuur. Je moet een bepaald niveau grondwater handhaven."

'Administratie niet op niveau'

De wetgeving is wat hem betreft onvoldoende strak. "Daardoor krijgen waterschappen allerlei bewegingsvrijheid, inclusief het niet registreren." Zeker als de waterschappen zelf bepalen welke onttrekkingen klein en groot zijn, voegt hij toe.

"Daarnaast heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat in 2021 gezegd dat het nodig was om de registraties op orde te krijgen, maar dat is nog niet gebeurd. Er is misschien wel een inhaalslag geweest, maar de administratie is nog steeds niet op niveau."

Bron: EenVandaag

Urgentie

Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat zei in juni van dit jaar tegen de Tweede Kamer nog dat hij voorstander is van een meldingsplicht en mogelijk in de toekomst een vergunningsplicht te overwegen voor kleine waterputten. Van den Eertwegh vindt ook dat nog te vrijblijvend. "De brief van de minister is bijvoorbeeld geen beleid, maar een beleidsvoornemen. Er gaat geen dwingend karakter vanuit."

"Je kan er alle kanten mee op. We gaan wel zien wat er gebeurt, is de boodschap", gaat hij verder. Door de val van het kabinet maakt hij zich zorgen of het onderwerp niet blijft liggen. "Wanneer wordt het weer opgepakt? Hoe groot is de urgentie? De urgentie dreigt af te nemen na een nat jaar zoals dit jaar, maar die is er wel."

Een behoorlijke opgave

Koepelorganisatie de Unie van Waterschappen onderschrijft dat de administratie van grondwateronttrekkingen bij de waterschappen beter kan en moet. "Het is een behoorlijke opgave om alles in beeld te brengen, want het zijn enorme hoeveelheden kleine putten", legt bestuurslid Dirk-Siert Schoonman uit.

Bij de Brabantse waterschappen De Dommel, Brabantse Delta en Aa en Maas is sinds 1 september een meldpunt geopend. Bij De Dommel hebben zich inmiddels ruim 1000 mensen gemeld met een waterput. Tot 1 september volgend jaar staat het meldpunt nog open. Schoonman: "Om dat allemaal te registreren, dat vergt wel een enorme inspanning. Daar zijn we nu op dit moment nog mee bezig. Maar het is nog niet klaar."

Piekmomenten

Schoonman zegt dat juist de kleine onttrekkingen het verschil kunnen maken als het aankomt op maatregelen om extreme droogte in de bodem te voorkomen. "Het gaat om de piekmomenten en dat is het lastige van die kleine onttrekkingen. Juist op moment dat het droog is, dan gaan ze aan."

"De noodzaak om die grondwateronttrekkingen beter in beeld te krijgen en te kijken hoe we kunnen zorgen dat de waterbalans op peil blijft, wordt steeds meer gevoeld. 75 procent van de grondwateronttrekking is drinkwater, 10 procent is landbouw en 10 procent is industrie. De overige procenten, dat zijn de kleine onttrekkingen. Dat zijn die kleine knoppen waar we nu op naar zoek gaan. 'Hé, wat gebeurt er?' Dat willen we graag in kaart brengen."