De gemeente plaatste in totaal 24 namen in de krant: allemaal mensen waar de gemeente geen adres meer van heeft, en geen contact mee kan krijgen. De bedragen die nog openstaan variëren van enkele honderden euro's tot meer dan een ton per persoon.

'Extreme situatie'

Tijdens de gemeenteraad liet de verantwoordelijk wethouder weten dat ze de lijst wel moesten plaatsen, omdat ze anders geen deurwaarder kunnen inschakelen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) noemt de situatie extreem en heeft dit naar eigen zeggen nog nooit gezien.

"Het is heel expliciet", zegt Paulien de Winter. Zij is universitair hoofddocent de Universiteit Utrecht en is gespecialiseerd in handhaving van en toezicht op de regels rond sociale zekerheid. "Voor een burger betekent het dat nu opeens iedereen die jou kent, weet dat je een uitkering hebt gehad." En dat er een vordering openstaat. "Het is behoorlijk veel informatie die de gemeente nu openbaar maakt."

Kan fout zijn geweest

De wijze waarop de gemeente de gegevens publiceert, kan volgens haar een verkeerde indruk wekken. Het kan bijvoorbeeld gaan om een fout, en niet iets dat bewust is gebeurd, zegt de universitair docent.

"Het kan best zijn dat de gemeente de hoogte van jouw bijstandsuitkering heeft aangepast, omdat je bent gaan samenwonen of je inkomen is veranderd", vertelt ze. Meestal wordt dat direct verrekend, maar het kan ook zijn dat dat achteraf terugbetaalt moet worden.

Misschien iets vergeten

Een van de bedragen die wordt teruggevorderd is een boete, maar ook dat zegt volgens De Winter niet alles. "We weten niet wat de reden is. Het kan nog steeds zijn dat iemand iets vergeten is." Wel is het zo dat burgers verantwoordelijk zijn om te laten weten waar ze verblijven, dat is nu dus niet gebeurd.

Daarnaast is het nog maar de vraag of mensen zich straks ook gaan melden, voegt ze daaraan toe. In de eerste plaats wordt zo'n oproep namelijk lokaal verspreid en mensen die vertrokken zijn lezen het daardoor mogelijk niet.

'Je moet kunnen corrigeren'

De Winter: "Wat we uit de theorie weten, is dat dit alleen werkt als je het ook kan herstellen." Dat betekent dat de gemeente bijvoorbeeld zou moeten vermelden dat mensen nu wel betaald hebben. Zo gaat het ook bij controles op bedrijven, weet ze. Daar wordt het na een nieuwe inspectie ook vermeld als alles weer aan de eisen voldoet.

Het kan wel afschrikwekkend werken, denkt De Winter, maar hoe groot dat effect is is moeilijk te zeggen. "Ik denk dat het vooral stress oplevert, en niet direct tot betere naleving leidt."

Plukken van kale kip?

Daarbij gaat het hier om een doelgroep waarvan het vaak al lastig is om geld terug te krijgen. "Van een kale kip kan je niet plukken. Het geld dat mensen hebben is opgegaan aan de boodschappen en de huur." Gemeenten moeten rekening houden met de draagkracht van mensen, en daarom worden er betalingsregelingen afgesproken, vertelt De Winter.

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) zegt dat het publiceren van namen en schulden vaker voorkomt. Volgens de organisatie wordt dit na 5 jaar gedaan, omdat gemeenten dan aantoonbaar een uiterste inspanning moeten doen om die mensen te bereiken. Als ze dat niet doen, vervalt namelijk de schuld.

Gemeente is 'lerende organisatie'

De gemeente Zaanstad laat in een reactie weten 'zorgvuldig geprobeerd te hebben handelen in een lastige kwestie'. "Wij hebben vooraf advies ingewonnen over hoe dit aangepakt moet worden. Maar we hebben gemerkt dat onze handelswijze veel teweeg heeft gebracht in de samenleving", schrijft de gemeente.

Zaanstad is naar eigen zeggen een 'lerende organisatie'. Naast de AP heeft ook de Nationale Ombudsman de gemeente benaderd. "Wij willen graag gebruik maken van hun expertise om onze werkwijze op een zorgvuldige en juiste manier vorm te geven. We hebben tijd nodig om dit zorgvuldig te evalueren en een goede afweging te maken over hoe we hier een vervolg aan gaan geven."