Bewaker EBI gaat meekijken naar gesprekken topcrimineel en advocaat, strafpleiters woedend over de maatregel

Naast een strenger EBI-regime komt er binnenkort 'visueel toezicht' op gesprekken die gevaarlijke gedetineerden voeren met hun advocaat in de gevangenis. "Als er iets niet deugt, breken we het contact af."

De belangrijkste reden voor deze vergaande observatiemaatregel is de zaak tegen voormalig advocaat Youssef Taghi. Die zou een sleutelpositie hebben gehad in de criminele organisatie van zijn neef Ridouan Taghi. Deze week werd hij veroordeeld tot 5,5 jaar gevangenisstraf.

'Niet naïef zijn'

Daarnaast houdt de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) er rekening mee dat met de invoering van een strenger regime in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) het contact met advocaten 'nog kwetsbaarder' wordt, zegt directeur-generaal Wim Saris.

"In andere landen waar drugskartels actief zijn, zien we dat ook. En dan kun je wel wachten tot je twintig advocaten hebt die er misbruik van maken, met potentiële gevolgen voor de maatschappij, maar ik vind dat we hier niet naïef in moeten zijn."

Contact afbreken

Door middel van het visuele toezicht kan de DJI bij verdachte situaties voortaan direct ingrijpen tijdens gesprekken tussen een gevaarlijke EBI-gedetineerde en zijn advocaat. "Dan kun je inderdaad op een gegeven moment zeggen: 'Luister, we breken dit contact af, we hebben het idee dat hier dingen gebeuren die niet deugen'."

De rol van strafrechtadvocaten ligt al langer onder vuur, slechts zelden worden er zulke concrete maatregelen genomen. "Dat visueel toezicht gaat plaatsvinden via een camera die kan waarnemen wat er in een ruimte gebeurt", legt Saris uit.

Gevoelige observatie

De observatie ligt zeer gevoelig omdat advocaten geheimhouders zijn en niet afgeluisterd mogen worden. Maar dat is volgens Saris ook niet de bedoeling. "Wij willen helemaal niet weten wat ze tegen elkaar zeggen."

Het geluid van de camera staat uit en de beelden zullen niet worden opgenomen, belooft de hoogste gevangenisbaas. Ook voor liplezen hoeven advocaten niet bang te zijn: "Ik geloof niet dat wij daar mensen voor hebben opgeleid. Maar belangrijker: we zouden het ook helemaal niet willen."

Strafpleiters woedend

Ondanks al die beloftes, zijn strafpleiters woedend over de plannen. "Dit gaat echt ontzettend ver. Een verdachte moet altijd vrij met zijn advocaat kunnen spreken", zegt advocaat Jeroen Soeteman, bestuurslid van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). "Het gaat er niet om wat je te verbergen hebt, maar dat de overheid niet te horen krijgt wat je bespreekt. Dat contact moet vertrouwelijk blijven."

Voor advocaten is de geheimhoudingsplicht volgens Soeteman "zo'n beetje het belangrijkste om in je werk te kunnen functioneren. En voor een advocaat is het een feit dat een cliënt jou vrij kan kiezen ook heel belangrijk."

Maximaal twee advocaten

Naast het visuele toezicht op de gesprekken, mogen in de toekomst nog maximaal twee strafrechtadvocaten bijstand verlenen aan deze specifieke groep verdachten en veroordeelden.

En dat terwijl EBI-gedetineerden vaak een levenslange gevangenisstraf boven het hoofd hangt, benadrukt Soeteman. "Die hebben één kans om zich te verweren in een strafproces. Dat is met een advocaat. 'Ga ik verklaren? Welk bewijs is er?' Als de overheid zich dan bemoeit met de keuze voor advocaten en gaat meekijken, kan de gedetineerde zich onvoldoende voorbereiden. De gelijkheid in een rechtszaal is dan volledig verdwenen."

'Geen oplossing'

Volgens de advocatenorde is het instellen van visueel toezicht 'geen oplossing'. "Je kunt niet zeggen als er één hele ernstige zaak geweest waarbij een advocaat misbruik heeft gemaakt van zijn positie, om dan alle advocaten die dit werk doen te gaan beknotten in hun werk."

In het vonnis tegen Youssef Taghi concludeerde de rechtbank: 'Door als advocaat zo te handelen, heeft (de) verdachte niet alleen het vertrouwen van zijn beroepsgroep op grove wijze geschaad, maar ook het vertrouwen van de maatschappij in de advocatuur en de rechtsstaat'.

'Gaat veel te ver'

DJI-baas Wim Saris wil met het instellen van het visuele toezicht vooral voorkomen dat een advocaat op een soortgelijke manier als Youssef Taghi wordt misbruikt. "Als mensen dan op een gegeven moment iPads of briefjes tegen het raam houden, kunnen we ingrijpen."

Bestuurslid Jeroen Soeteman van de NOvA vindt dat veel ter gaan. "Als strafrechtadvocaat moet ik uit het politiedossier toch bijvoorbeeld een tekening met daarop een verdachte kunnen laten zien aan mijn client? Dat is niet verdacht, ik doe dan gewoon mijn werk."

'Andere mogelijkheden'

De strafpleiter legt uit dat politieonderzoeken tegen EBI-verdachten vaak omvangrijk en ingewikkeld zijn. "We praten hier over dossiers van soms wel tienduizenden pagina's. Dat werk bestaat niet alleen uit samen naar een computerscherm kijken. Daarom is het niet alleen noodzakelijk dat je vrij met iemand kunt spreken, maar ook vrij documenten kunt laten zien."

Tegelijkertijd zegt DJI-baas Wim Saris dat hij het verdacht vindt als advocaten dossierstukken tegen het raam houden en daarom op dat moment wil kunnen ingrijpen: "Ik zou dan tegen deze advocaten zeggen: er zijn echt andere mogelijkheden." Maar volgens Soeteman moeten advocaten bewijsmateriaal gewoon kunnen blijven tonen aan hun cliënten, ook tegen de dikke glazen wand in de EBI: "Als je dat als advocaat niet kunt doen, kun je de zaak ook niet goed voorbereiden."

Zelf al maatregelen genomen

De Nederlandse Orde van Advocaten benadrukt dat de advocatuur ook zelf al diverse maatregelen heeft genomen. "De criminaliteit is verhard, het werk van advocaten is moeilijker geworden. Er is meer dreiging. Daar sluiten we onze ogen niet voor."

"De advocatuur heeft lang gedacht: over ons hoef je je geen zorgen te maken. Ik weet wat goed en fout is, ik houd m'n rug recht. Maar de maatschappij is wel veranderd. Daarom zijn we als Orde bezig gegaan met weerbaarheidstrainingen voor advocaten, om zo signalen van dreiging te herkennen."

Minister verantwoordelijk

Met de komst van de nieuwe EBI-regels is het opleggen van beperkingen voortaan niet meer de verantwoordelijkheid van de gevangenisdirecteur maar van de minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind. De minister wijzigt op dit moment de wet, zodat hij in individuele gevallen ook kan besluiten alle telefonische contacten van een gedetineerde volledig stil te leggen of bijvoorbeeld schriftelijke correspondentie kan verbieden.

"Hiermee wil ik voorkomen dat gevangenismedewerkers een doelwit worden van criminelen die druk uitoefenen om de aan hen opgelegde beperking op te heffen", liet Weerwind hierover eerder weten.