Unicef en Defense for Children maken zich zorgen  over de jeugdzorg in Nederland: het aantal gesloten opnames stijgt steeds meer. Op dit moment zit er zelfs een recordaantal van 2700 kinderen in een gesloten instelling. Een onderzoeker pleit voor alternatieve vormen van opvang.

De Glind is een klein, groen dorp, vlakbij Amersfoort. Zo op het eerste gezicht is het een dorp als alle andere, maar achter 25 van de 140 voordeuren zit een zogenoemd gezinshuis verstopt. Gezinshuizen bieden een specifieke vorm van jeugdzorg, voor kinderen met ernstige gedragsproblemen. De gezinshuizen bieden een veilig thuis, waar kinderen in een rustige omgeving met veel zorg de kans krijgen weer tot zichzelf te komen. In Nederland zijn nu zo’n 750 gezinshuizen.

Peer van der Helm, onderzoeker Residentiële jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden, is twee jaar geleden een onderzoek gestart in De Glind. Naast de reguliere gezinshuizen, zijn daar nu ook drie gezinshuizen-plus, waar plek is voor jongeren die normaal in de gesloten jeugdzorg terecht zouden komen.

Van der Helm: “Er is een aantal jongeren dat echt niet zonder gesloten jeugdzorg kan, bijvoorbeeld omdat ze suïcidaal zijn. Maar voor veel kinderen is de dwang in gesloten jeugdzorg juist niet goed. Gezinshuizen bieden een goed alternatief: het voelt meer als een thuis, kinderen zijn gemotiveerd om zich netjes te gedragen en er zijn geen separeer- en isolatiecellen.”

Te weinig gezinshuizen als alternatief gesloten jeugdhulp

Het probleem is dat er niet genoeg van deze gezinshuizen zijn. Van der Helm spreekt over drieduizend gezinshuizen om jongeren op te vangen, die nu veelal gesloten zitten. Daarvoor zijn investeringen nodig.

Onlangs kondigde het kabinet aan 200 miljoen euro vrij te maken voor de jeugdzorg: 100 miljoen komt vanuit het Rijk; 100 miljoen van het Gemeentefonds. Een woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) laat echter weten dat er bij hen pas eind juni gestemd wordt over de toewijzing van dat geld; de 360 gemeenten moeten er nog mee instemmen. Bovendien is het niet duidelijk of het Rijk de beloofde bijdrage zal geven.

Volgens van der Helm zijn de gezinshuizen in het landelijke dorp De Glind perfect om kinderen op te vangen als ze getraumatiseerd, angstig en soms zelfs depressief zijn. “Het is evident, luister maar. Je hoort zelfs een haan kraaien. Het is bekend dat een natuurlijke omgeving helpt bij het tot rust komen. Als een kind een uitbarsting heeft in een gesloten inrichting, verdwijnt hij in een isoleercel. Hier krijgt hij juist de ruimte, kan even naar buiten gaan en diep ademhalen, en dat helpt.”

De tekst gaat verder onder de video

Hoe komt het dat er steeds meer gesloten jeugdzorg is?

In 2014 was er sprake van decentralisatie van de jeugdzorg: de gemeenten werden toen verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Het idee hierbij was dat het goedkoper zou worden. Door wijkteams in te richten, konden problemen sneller gesignaleerd worden en zouden kinderen eerder geholpen worden, gewoon in hun eigen huis.

“Het probleem daarmee,” zegt Peer van der Helm nu, “is dat die wijkteams veel meer probleemgezinnen signaleerden. Terwijl de problemen in die gezinnen helemaal niet minder erg waren dan voorheen.” Hierdoor stegen dus de aanmeldingen in de jeugdhulp. Terwijl er door de bezuinigingen juist voorzieningen gesloten waren. Dat zorgt voor wachtlijsten en steeds meer gesloten plaatsingen.

Volgens Suzanne Laszlo, directeur van Unicef, zou een kind alleen in een gesloten instelling geplaatst moeten worden als het echt niet anders kan, of als het kind anders in gevaar komt. Nu gebeurt het te vaak en te makkelijk.

“Geen kind is gebaat bij een gesloten setting. Ieder kind moet een netwerk om zich heen hebben met als basis: zorg, liefde en aandacht. In een gesloten setting is dat veel minder. Dat kan alleen om een kind te beschermen, maar in alle andere gevallen zeg ik: zorg voor hulp, aandacht en zorg, het liefst in een gezinssituatie. Dat moeten we veel beter regelen", vindt de directrice van Unicef.

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.