Het ging ruim anderhalf jaar goed met het Suriname onder een democratisch gekozen Desi Bouterse. Het Decembermoordenproces kabbelde traag voort, de president ontmoette een flink aantal collega-staatshoofden, was voorzitter van de Caribische handelsorganisatie CARICOM en ruim de helft van de Surinamers was vorige week nog dik tevreden over hun president.

De oppositie raakte langzaamaan vleugellam, onder meer dankzij de onverwacht zachtaardige toon van Bouterse en zijn stabiele economische beleid. Er waren wat perikelen over persvrijheid, maar zelfs de meest kritische columnisten in Suriname beaamden schoorvoetend dat het spijkers op laag water zoeken was.

Decembermoorden

De Decembermoorden en het proces dat in 2007 startte, speelden een achtergrondrol. De aandacht voor de zittingen in Boxel kalfde af, de krantenredacties vulden hun kolommen liever met de veelbelovende plannen van de regering: nieuwe bruggen en integratie in de regio.

Bouterse zou zichzelf en zijn kameraden ongetwijfeld gratie verlenen, mocht het tot een veroordeling komen. Hoe en wanneer, dat was een zorg voor later. Bovendien benadrukte Bouterse keer op keer om naar de toekomst te kijken in plaats van het verleden. Het lukte hem een groot deel van de gemeenschap daarin mee te krijgen. Suriname moest worden opgebouwd en iedereen deed mee.

Zijn verleden achterhaalt hem nu toch. Plots kwamen de ontwikkelingen in een stroomversnelling: de Krijgsraad zou, na vier lange jaren, eindelijk een strafeis in het Decembermoordenproces formuleren. Erger nog: een van Bouterses voormalige boezemvrienden en medecoupplegers, de zieke en gefrustreerde Ruben Rozendaal, voelde zich in de steek gelaten door zijn voormalige kameraden en stookte het vuurtje voorzichtig op. Ruim een jaar terug weigerde hij een onderscheiding die Bouterse uitdeelde aan alle coupplegers. Afgelopen december kwam hij plots op de jaarlijkse herdenkingsdienst voor de slachtoffers van de Decembermoorden. Twee maanden terug verscheen een groot interview in het tijdschrift Parbode, waarin hij aankondigde dat hij de ‘waarheid eindelijk zou gaan vertellen’.

Ten slotte getuigde hij voor de tweede keer onder ede voor de rechter in het Decembermoordenproces. Zei Rozendaal eerst nog dat Bouterse, toen legerleider, er niet bij was die nacht in Fort Zeelandia, de plek waar in de nacht van 8 op 9 december 1982 vijftien critici door het militaire regime werden geëxecuteerd; vrijdag kwam hij met een gedetailleerd verslag dat precies het tegenovergestelde luidt. Ja, Bouterse was wel op het Fort en ja, Bouterse executeerde eigenhandig vakbondsleider Cyril Daal en militair Soerindre Rambocus. Voor het eerst in dertig jaar vertelt een betrokkene dit verhaal in het openbaar. Gewetenswroeging van Rozendaal, nu hij niet lang meer te leven heeft? Over zijn motieven is het slechts speculeren, de rechter moet bepalen of Rozendaal, die overigens ook verdachte is, meineed pleegde.

Amnestiewet

Op diezelfde dag van deze getuigenis probeerden parlementariërs van Bouterses NDP in allerijl een amnestiewet door het parlement te loodsen, wat niet lukte, omdat niet genoeg volksvertegenwoordigers aanwezig waren tijdens de vergadering. Coalitiepartners Ronnie Brunswijk en Paul Somohardjo vinden het doordrukken van de wet te overhaast. Zelfs binnen de gelederen van de NDP heerst verdeeldheid.

Bouterse hield zich aanvankelijk koest, maar gooide vrijdag olie op het vuur met een speech voor zijn opgetrommelde aanhang op het centraal gelegen Onafhankelijkheidsplein. Daar zette hij Rozendaal weg als een judas die met een bord linzensoep om te kopen is.

De verhoudingen in Paramaribo staan vanouds terug op scherp. Voor het eerst tijdens zijn presidentschap gaat het niet over stijgende benzineprijzen en ander klein leed, maar spelen diepgewortelde sentimenten uit het recente verleden serieus op.

Bouterses handelen komt hem duur te staan. De internationale erkenning die hij van onder meer Frankrijk (waarmee hij samenwerkt in het oostelijke grensgebied met Frans-Guyana) en de Verenigde Staten genoot en die hij met een hoop pijn, moeite en energie het afgelopen jaar opbouwde, gooit hij te grabbel.

Kapitale inschattingsfout

Nederland zal zich opnieuw inzetten om Bouterse buitenspel te zetten. In Brussel startte het CDA alvast een lobby om een geplande bijeenkomst van het Europees parlement in Paramaribo (waar Bouterse zo graag mee schermt om te laten zien dat hij erkend wordt) tegen te houden. De ambassadeur van de VS zei in de Surinaamse media een ‘onbehaaglijk gevoel’ te hebben. Het is vreemd dat Bouterse, die tot nu toe vrij foutloos door het moeras van de Surinaamse politiek heen manoeuvreerde, nu zo’n kapitale inschattingsfout maakt.

En passant haalt Bouterse zich de woede van een flink aantal mensenrechtenorganisaties op de hals, die de amnestiewet fel veroordelen. In het kleine Suriname met amper een half miljoen inwoners en een jonge democratie in ontwikkeling slaat zoiets in als een bom.

Het brengt niet alleen de Surinaamse regering in diskrediet; bijna de helft van de kiezers stemde in 2010 op Bouterses partijcombinatie, omdat ze de oude politiek van nepotisme en corruptie beu was. Veel van hen zijn nu ongetwijfeld diep teleurgesteld. Een weg terug, naar het enige alternatief, dus de oude politiek van voormalige, inmiddels bejaarde ex-president Ronald Venetiaan en zijn Nieuw Front, is geen optie.

‘Suriname krijgt de leiders die het verdient’, roept Nederland steevast cynisch over Bouterse, of eigenlijk over het hele Surinaamse politieke bestel. Daarmee doe je het volk, dat oprecht het beste wil in een land dat sinds 1975 met vallen en opstaan haar onafhankelijkheid van Nederland beleeft, tekort. In een natie met een broze rechtsstaat zijn politici met tien schone vingers wel vaker schaars.

Hoe nu verder? De amnestiewet zal binnenkort worden behandeld in het parlement. Of toch niet. In Suriname groeit de weerstand tot zeldzame proporties. Het is, als ex-Surinamecorrespondent makkelijk praten vanaf de andere kant van de oceaan, maar Bouterse zou er, om politiek en internationaal zijn geloofwaardigheid te herwinnen, verstandig aan doen de wet te laten varen, om daarna de gevolgen te accepteren voor wat er die nacht in december ‘82 gebeurde. Misschien is spijt betuigen geen slechte optie, zijn geestelijk leider Steve Meye staat al in de startblokken.

Het slechtste wat Bouterse kon doen is almaar zwijgen en hopen dat alle wrok wel overwaait, want de moord op vijftien prominenten in een piepkleine samenleving, en daaropvolgend de vluchtelingenstroom naar Nederland, de economische ellende en internationale isolatie, dat wordt niet zomaar vergeten of vergeven. Of je nu staatshoofd bent of niet.

Foto: Annelies Verhelst

Het Chinese techbedrijf Huawei is in opspraak geraakt door betrokkenheid bij een nieuw corruptieschandaal. Lobbyisten van Huawei zouden Europarlementariërs hebben omgekocht. De politie heeft inmiddels huiszoekingen gedaan en meerdere personen aangehouden.

De stikstofaanpak van het oude kabinet is afgeschaft, maar nieuw, duidelijk beleid ontbreekt tot nu toe. Hoe nu verder? Dat vraagt onder meer branchevereniging Bouwend Nederland zich af. Minister Keijzer zet vooral in op juridische aanpassingen.

Een paar jaar geleden heeft dertiger Jan-Pieter van Laar het bouwbedrijf van zijn vader en oom overgenomen. "Het is echt een familiebedrijf, ondertussen al in de vierde generatie. We hebben 25 man in dienst en doen aan nieuwbouw, verbouwingen, renovaties, echt van alles. In 2031 hopen we het honderdjarige bestaan van het bedrijf te kunnen vieren."

'Iedereen staat in de wachtstand'

Maar de jonge ondernemer uit Wapenveld heeft zorgen. De impasse in de stikstofcrisis zorgt er volgens brancheorganisatie Bouwend Nederland voor dat zo'n 30 procent van alle nieuwbouwprojecten op de tocht komen te staan. En dat merkt ook Van Laar.

"Iedereen staat in de wachtstand. Hoe moeten we omgaan met de stikstofregels, wat kan nog wel, wat niet? De gemeente rondt geen bestemmingsplannen meer af, wij krijgen geen vergunningen meer. Ook niet voor projecten waarbij we totaal geen problemen hadden verwacht."

240.000 woningen kunnen niet gebouwd worden

Bouwend Nederland maakt zich al jaren zorgen over het gebrek aan daadkracht om de stikstofcrisis aan te pakken. "We hebben nu in kaart gebracht welke Natura 2000-gebieden er slecht aan toe zijn door stikstof. En deze informatie combineerden we met de concrete woningbouwplannen in Nederland", vertelt Jelmer Alberts, directeur belangenbehartiging van Bouwend Nederland.

"Dan zie je op die kaart hoe ontzettend veel van deze bouwprojecten te dicht bij stikstofgevoelige natuur liggen", gaat Alberts verder. "Doordat het stikstofprobleem niet wordt opgelost krijgen deze projecten geen vergunning. Tot 2030 gaat het om maar liefst 244.000 woningen die hierdoor niet gebouwd kunnen worden. Dat is echt heel erg schrikken. We wisten al dat de impact van stikstof op de woningbouw en infrastructuur groot was, maar niet dat het er zo dramatisch uitziet."

'Met geitenpaadjes niet meer op te lossen'

De brancheorganisatie wil dat het kabinet eindelijk met een doortastend plan komt. "We weten alles al, alle data zijn bekend, met geitenpaadjes valt dit niet meer op te lossen", zegt Alberts. "We stormen nu recht op een betonnen muur af."

"De stikstofuitstoot moet omlaag, de betrokken ministeries moeten nu met een plan komen", benadrukt de woordvoerder van Bouwend Nederland. "En elke sector moet zijn eigen 'fair share' pakken."

'Zitten met de gebakken peren'

"Iedereen is nu aan zet, ook de bouw", vindt ook bouwondernemer De Laar. "Maar onze sector heeft feitelijk heel weinig stikstofuitstoot, en toch zitten wij nu wel met de gebakken peren. Heel Nederland heeft hierdoor een probleem."

In Nederland is de landbouw, en dan met name de intensieve veehouderij, veruit de grootste bron van stikstofuitstoot, vooral in de vorm van ammoniak. Daarnaast dragen wegverkeer, scheepvaart, luchtvaart en de industrie bij aan de stikstofcrisis. En in beperkte mate draagt ook de bouw zelf bij aan het probleem.

'Kabinet moet eruit komen'

In januari bepaalde de rechtbank in Den Haag opnieuw dat de Nederlandse overheid meer moet doen om schade aan de natuur door stikstof te voorkomen.

Bouwend Nederland snapt het vonnis: "De enige manier om echt uit deze crisis te komen is structurele uitstootvermindering", zegt Alberts. "Ik hoop echt dat dit kabinet eruit komt. Het moet gewoon opgelost worden."

'Ik wil de 100 jaar met ons bedrijf halen'

"Met alleen de kleine projectjes halen we het niet", laat de bezorgde Van Laar weten. "We stoppen zo veel werk in de grotere plannen en projecten. Het wordt nu echt tijd dat we uit de wachtstand mogen komen en weer mogen bouwen."

Ondanks alle zorgen blijft Van Laar optimistisch: "Ik wil de 100 jaar met ons bedrijf halen. Bouwen is mij met de paplepel ingegoten, ik vind dit werk zo leuk. En ik kan ook helemaal niets anders."

Minister: 'Rekenkundige grens voor stikstofuitstoot aanpassen'

"We willen iets doen aan de juridische werkelijkheid die we met z'n allen hebben gemaakt", reageert minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op de nieuwe cijfers van Bouwend Nederland. "En er moeten maatregelen worden genomen om de stikstofuitstoot omlaag te brengen."

"Heel veel huizen kunnen er gelukkig wél gebouwd worden. En we willen de rekenkundige ondergrens aanpassen, dan kan weer meer."