Het stikstofbeleid van het kabinet is lang niet genoeg om de natuur te herstellen, oordeelde de rechter vanochtend. Welke opties heeft de politiek om daar iets aan te doen? "Ontkomen niet aan maatregelen in landbouwsector."

Helemaal verbaasd was hoogleraar integrale stikstofstudies aan de VU Amsterdam Willem Jan Erisman niet door de uitspraak van de rechter in de zaak die Greenpeace aanspande tegen de Staat. "Maar dat het zo stellig is, was wel een beetje een verrassing", laat hij weten.

Maatregelen in landbouwsector

De Staat wordt namelijk een dwangsom van 10 miljoen euro opgelegd als ze er niet in slaagt om de klimaatdoelen in 2030 te halen. En om die doelen te halen, moet er nog veel gebeuren. "Het is een unieke uitspraak", vertelt Erisman. "Omdat de Staat onrechtmatig handelen wordt verweten, en dat daar ook nog een dwangsom wordt bijgezet."

Wil de Staat hier iets aan doen, dan ontkomt de coalitie er niet aan om in de landbouwsector maatregelen te nemen, weet de hoogleraar. "Je kan wel zeggen: 'Ik wil alle sectoren raken', en dat zou rechtvaardig zijn. Maar landbouw heeft gewoon verreweg de grootste bijdrage in Nederland, en het is het meest kosteneffectief om daar de maatregelen in te nemen."

Drie opties

In totaal ziet Erisman drie keuzes die de politiek zou kunnen maken om de stikstofuitstoot in de landbouwsector te verminderen, vertelt hij. Ten eerste: "Je kan grootschalig gaan uitkopen, maar dan verplicht." Maar, zegt hij daar direct achteraan, "ik denk niet dat dat nu op de politieke agenda staat."

Als tweede optie noemt hij een rapport dat deze week naar buiten gekomen is vanuit de Wageningen Universiteit. Daarin staan haalbare innovaties en maatregelen die in de landbouwsector toegepast kunnen worden en waarmee de uitstoot van ammoniak binnen 5 jaar met 50 procent kan worden teruggedrongen.

Algehele omschakeling

"Ze kunnen zeggen: we pakken het rapport en gaan er een grote reductie mee halen en voeren de maatregelen door", vertelt Erisman. "Maar de makers van het rapport hebben zelf al gezegd: je zal toch ook moeten kijken naar veereductie." Daarnaast is er bij het uitvoeren van deze maatregelen ook veel handhaving nodig, volgens de hoogleraar.

Zijn eigen voorkeur is het ontwikkelen van een plan waarmee een algehele omschakeling in de landbouw waargemaakt kan worden. Volgens de hoogleraar moeten verschillende dingen aangepakt worden om dat voor elkaar te krijgen: de waterkwaliteit, het mestoverschot, en stikstof. "Zorg nou dat je tussen nu en 5 jaar dat beleid versneld implementeert om te zorgen dat de landbouw echt toekomst heeft."

Wat is ervoor nodig?

Hiervoor zijn verschillende grote omschakelingen nodig, zegt Erisman. "Je wil in ieder geval naar grondgebondenheid voor de melkveehouderij", noemt hij als eerste. Grondgebonden melkveehouderijen gebruiken de mest van hun koeien om gras en voer te groeien voor het vee. "Zo zien ze af van krachtvoer en minimaliseren ze het gebruik van kunstmest. Dat scheelt heel veel stikstof."

Daarbij moet er volgens de hoogleraar ook gekeken worden naar gevoelige gebieden om daar gerichte maatregelen toe te passen. "Dat zou bijvoorbeeld de gerichte opkoop van een paar bedrijven kunnen zijn."

Communicatie met de landbouw

Volgens Erisman is goede communicatie met de boeren essentieel. "Als je die normen stelt, dan kan je ook aan de landbouw vragen hoe zij hieraan kunnen voldoen. Ga je innoveren? Wil je opgekocht worden? Ga je verplaatsen? Wil je extensief leren?"

Er hoeft dus niet één algemene manier te zijn om de doelen te halen, vindt hij. "Per bedrijf is dat toch verschillend wat ze willen, als je maar zorgt dat ze aan die normen gaan voldoen. En dat kan alleen als het duidelijk is waar ze naartoe moeten. Dat was het tot nu toe niet."

Duidelijkheid op korte termijn nodig

Komt die duidelijkheid er, dan zal het ook niet lang duren voordat er verandering komt. "Heel veel boeren zijn creatief genoeg om met een eigen oplossing te komen en dat is in het verleden ook wel bewezen."

"Dat ze aan de slag willen is wel duidelijk", sluit hij af. "Maar die duidelijkheid is heel belangrijk, en dat moet op korte termijn naar buiten komen. Dan kan je al vrij snel stappen zetten, denk ik."