Bomen kappen om de biodiversiteit te beschermen? 'Als we niet ingrijpen, wordt alles bos'

Bomen kappen om natuur te beschermen, het klinkt tegenstrijdig. Op de Sallandse Heuvelrug wordt 55 hectare bos gekapt om de heide te herstellen. Dit leidt tot onrust onder natuurliefhebbers, maar volgens experts is de bomenkap toch echt hoognodig.

In opdracht van de provincie Overijssel zijn grondeigenaren Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer momenteel bezig met het kappen 55 hectare bos in Nationaal Park Sallandse Heuvelrug om het gebied om te vormen tot heide. Stichting NatuurAlert wil de bomenkap stilzetten en overweegt daarom naar de rechter te stappen.

De heide verdwijnt

Maar boswachter Ine Nijveld van Staatsbosbeheer zegt dat het belangrijk is dat er nu wat gebeurt om de heide te beschermen. "Het gaat niet goed met de heide", vertelt ze. "De biodiversiteit holt achteruit." Een van de redenen van deze achteruitgang is de isolatie van de heide, er is namelijk geen overgang met de natuurakkers in de omgeving.

Met de kap hoopt Staatsbosbeheer een verbinding te maken tussen de twee gebieden. "Als we niets doen verdwijnt de heide", zegt de boswachter. "En er is al niet zoveel heide meer op aarde." De bomenkap op de Sallandse Heuvelrug wordt hersteld door het aanplanten van bomen op andere plekken.

Kwetsbare dieren

De bomen worden ook gekapt om een andere reden: het maakt het makkelijker voor kwetsbare dieren als de korhoen om zich te verplaatsen. De Sallandse Heuvelrug is de enige plek in Nederland waar korhoenders nog in het wild voorkomen. Om de populatie in stand te houden worden er jaarlijks dieren uit Zweden gehaald.

"Het hele heidegebied staat onder druk, de korhoen dreigt als eerste om te vallen", zegt Nijveld. "Als de korhoen hier uiteindelijk kan overleven, dan hebben we het echt voor elkaar."

'Dieren komen om door kap'

Toch zou het beschermen van de korhoen ten koste kunnen gaan van andere diersoorten. Anton van Beek maakt zich zorgen over het leefgebied van zeldzame reptielen zoals de zandhagedis en de hazelworm. Hij is zelf geboren en getogen in het gebied en doet al 25 jaar onderzoek naar reptielen op de Sallandse Heuvelrug. "Er gaan tientallen en misschien wel honderden dieren omkomen door de kap van de bomen."

Volgens hem komt het werkprotocol dat is gemaakt voor de kap niet overeen met de 'Gedragscode soortenbescherming bosbeheer 2022'. "In de gedragscode staan afspraken over het beschermen van zeldzame dieren bij een bomenkap. Maar deze maatregelen zien we eigenlijk amper terug", zegt hij. Op basis hiervan overweegt Stichting NatuurAlert naar de rechter te stappen.

Sneuvelen reptielen niet uitgesloten

Volgens Nijveld is de kap juist goed voor de reptielen: "Er komt veel meer hei met meer zand. Dit is gunstig voor reptielen, omdat de populatie zich kan uitbreiden. Door nu te beginnen met de werkzaamheden zijn we voor het volgende broedseizoen van vogels klaar."

De boswachter geeft wel toe dat het sneuvelen van dieren door de bomenkap niet kan worden aangesloten. "We doen er wel alles aan om het te beperken. De kap wordt gemonitord door ecologen, we zorgen dat er schuilplaatsen blijven voor de reptielen", zegt ze. "Maar dode dieren helemaal voorkomen kan helaas niet."

37.000 hectare bos bijplanten

Toch blijft Van Beek het apart vinden dat het plan voor meer heide ten koste gaat van andere natuur. Daarnaast is het volgens hem ook in strijd met het doel van de overheid om in 2030 in totaal 37.000 hectare bos bijgeplant te hebben. De discussie bij de Sallandse Heuvelrug lijkt dan ook te gaan over welke natuur de voorkeur krijgt.

"Het is een goed doel om de biodiversiteit te herstellen, maar dat betekent nu dus wel dat je de biodiversiteit van het bos laat schieten", zegt Van Beek. "Ik vind de korhoen een machtig mooie vogel. Maar is het ene beschermde dier meer waard dan het andere? De biodiversiteit verbetert niet zozeer door dit project, maar het verandert vooral."

'Als we niet ingrijpen, wordt alles bos'

De discussie over het kappen van bomen ten gunste van biodiversiteit speelt breder in Nederland. Zo is het de bedoeling dat er bij Bergen aan Zee duizenden bomen worden gekapt om het duinzand weer te laten stuiven. Door de bomen weg te halen zou er namelijk een grotere doorgang ontstaan voor de wind richting het duingebied. Maar de Duinstichting is naar de rechter gestapt om deze kap tegen te houden.

Hoogleraar natuurbeheer aan de Wageningen Universiteit David Kleijn herkent de discussie. "Mensen hebben een romantisch beeld van natuurbescherming. Dat je de beste natuur hebt als je niet ingrijpt." Maar volgens hem is dat beeld onterecht: "Als we van de natuur afblijven, dan wordt alles bos. Daardoor zouden we een heleboel soorten kwijtraken."

Keuzes maken

Er moeten daarom ook keuzes gemaakt worden in natuurbeheer, benadrukt Kleijn. "In Nederland moet je ingrijpen om bepaalde typen natuur op de been te houden. Je moet je best doen om deze soorten en biodiversiteit ook te behouden", legt hij uit.

De hoogleraar begrijpt de kap op de Sallandse Heuvelrug dan ook: "Met de bossen en bomen gaat het best goed, maar de korhoen is een beschermde soort en daar gaat het slecht mee. Een stukje bos kappen om de korhoen te helpen lijkt mij dan ook goed."