De SGP bestaat 100 jaar. Daarmee zijn de gereformeerden de oudste van alle actieve politieke partijen. De oprichters vonden de bestaande protestante partijen destijds te liberaal worden. De afstand tot de bijbel werd te groot. Inmiddels zijn we een eeuw verder: Nederland verandert, maar de bijbel blijft altijd hetzelfde.

Partijleider Kees van der Staaij reageerde in het Politiek Café van EenVandaag op het 100-jarig bestaan van zijn partij: "Het is een groot voorrecht." Van der Staaij haalde aan dat de partij al lang stabiel is in het politieke landschap, vergeleken met partijen die zijn 'gekomen en gegaan'.

Op bijna alle gebieden die voor de partij belangrijk zijn, hebben ze de laatste jaren moeten inleveren: euthanasie, vrouwenemancipatie, homohuwelijk en abortus. Dat doet pijn. Hoe gaat de SGP daarmee om? Verslaggever Laura Kors gaat een week lang op zoek naar de partij: wat is er in 100 jaar veranderd of juist gelijk gebleven voor de SGP?

Aflevering 1: Schandalen en hoogtepunten

Historicus en SGP-partijlid Wim Fieret spreekt over een eeuw SGP; van schandalen tot het grootste wapenfeit dat de partij bereikte. En hoe ontkomen SGP-politici met hun zeer orthodoxe standpunten kritiek, terwijl andere rechtse partijen daarop worden aangevallen?

Aflevering 2: SGP-vrouwen

De rechter kwam er aan te pas om ook SGP-vrouwen toe te laten binnen de gelederen. Eigenlijk vond, of vindt, de partij dat vrouwen niet horen te regeren. Lilian Janse in Vlissingen is in 100 jaar de enige gekozen SGP-vrouw: een unicum. Maar waar moeten bijbelvaste mensen heen die nu nog tegen vrouwen in de politiek zijn?

Aflevering 3: 'Houston, we have a problem'

Een probleem of een uitdaging? Jongere generaties jongeren die zijn 'opgevoed' met de SGP, en normaal gesproken altijd bij de partij zou blijven, stappen nu over. "Ze voelen zich bijvoorbeeld aangetrokken tot de wat hardere partijen als de PVV of Forum voor Democratie." Ook de ChristenUnie lokt jongeren weg. Laura Kors bespreekt met SGP-jongeren voorzitter Willem Pos en politicoloog André Krouwel hoe de partij met deze 'verloren schapen' om moet gaan.

Aflevering 4: Het gezin

In de laatste aflevering een thema dat de gereformeerden misschien wel het meest aan het hart gaat: het gezin. Op het belang van het gezin hamert de partij al jaren. Verslaggever Laura Kors sprak met Jan Schippers, hoofd van het wetenschappelijk bureau van de SGP.

Als het aan het kabinet ligt, gaat de publieke omroep flink op de schop. Zo verdwijnt de ledeneis en moeten de omroepen worden ondergebracht in vier of vijf 'omroephuizen'. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over de publieke omroep wilden weten.

Verantwoordelijk minister Eppo Bruins en mediahistoricus en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam Huub Wijfjes geven antwoord op jullie vragen.

1. Waarin onderscheiden publieke omroepen zich van commerciële omroepen?

Het grootste verschil tussen commerciële omroepen en publieke omroepen is de manier waarop ze gefinancierd worden. Commerciële omroepen worden uit commerciële activiteiten en reclame gefinancierd, zegt hoogleraar Wijfjes.

"Commerciële omroepen moeten winst maken en geld verdienen via het bedrijfsleven. Ze krijgen géén belastinggeld van de overheid. De publieke omroepen krijgen dat wel, onder de voorwaarde dat ze onafhankelijk blijven van zowel adverteerders als politieke invloed."

Dat betekent dat er niet geadverteerd mag worden in de programma's, gaat Wijfjes verder. Dat gebeurt wel in de Ster-reclameblokken tussen de programma's. "Maar alle reclame die daar wordt getoond, is strikt gescheiden van de programma-inhoud", vervolgt hij. "Zo mogen er in het programma zelf geen gesponsorde producten getoond worden. Bij commerciële omroepen mag dat wel."

2. Wat is de taak van de publieke omroep?

De publieke omroep heeft als taak de Nederlandse samenleving zo breed mogelijk te vertegenwoordigen, zegt Wijfjes. "Volgens wettelijke voorschriften moet de publieke omroep zorgen voor een balans tussen verschillende genres en voor een volledige, betrouwbare nieuwsvoorziening die voor iedereen toegankelijk is."

"Ook moeten alle in Nederland levende opinies zichtbaar worden gemaakt, en heeft de publieke omroep taken op het gebied van educatie, kunst en cultuur, wetenschap en identiteit van minderheden."

Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Bruins geeft aan dat dit ook het uitgangspunt blijft in de hervorming van het omroepbesteld die hij afgelopen 4 april aankondigde. "De publieke omroep blijft kwalitatief, onafhankelijk en betrouwbaar aanbod maken op het gebied van informatie, kunst, cultuur. Een sterke en onafhankelijke publieke omroep is van groot belang voor onze democratie. Zij fungeert als verbinder, informatiebron en plek voor verbeeldingskracht en creativiteit."

Bron: ANP/Eigen foto

3. Waarom tellen leden in de nieuwe plannen niet meer mee?

Volgens de plannen van Bruins moeten de elf omroepverenigingen in 2029 worden ondergebracht in vier of vijf 'omroephuizen'. Daar mogen dan geen nieuwe omroepen meer bij komen, en de ledeneis verdwijnt.

"Die ledeneis werd ingevoerd in 1968, met het idee dat omroepen moeten laten zien dat ze een achterban hebben. Oftewel: dat ze een groep mensen vertegenwoordigen met gedeelde waarden of interesses. Door deze eis was het ook mogelijk dat kleine groepen beperkte publieke zendtijd kregen. Dat is in de nieuwe omroepplannen niet meer mogelijk", zegt Wijfjes.

Ledenaantallen worden niet langer gezien als representatief voor de Nederlandse bevolking, vervolgt hij. "Tegenwoordig wordt er meer gekeken naar bereikcijfers: hoeveel mensen kijken of luisteren, wie zijn die mensen, en via welke kanalen doen ze dat (zoals tv, online, streaming, red.). Ook reacties op social media spelen hierbij een rol."

"Er wordt dan ook gekeken naar de doelgroep van een programma. Een programma dat minder dan 100.000 kijkers trekt, kan toch zeer succesvol zijn als het meer dan 60 procent van de doelgroep bereikt, bijvoorbeeld", legt hij uit. "Zo geven alle gegevens over bereik een beter beeld van de relevantie van programma's dan alleen het aantal leden."

4. Wat is precies een omroephuis?

Volgens Wijfjes is een omroephuis vergelijkbaar met een omroepvereniging, maar dan zonder dat leden nog een vereiste zijn. "Vroeger bepaalde de binding met leden, bijvoorbeeld via ledenvergaderingen, de representativiteit van een omroep. Dat criterium wordt nu niet meer als relevant gezien. De minister heeft daarom besloten dat het niet langer nodig is om leden te hebben om zendtijd te krijgen."

Bruins legt uit: "Met de term omroephuizen wil ik aangeven dat een omroephuis meerdere geluiden en perspectieven kan herbergen, waaronder die van de huidige omroepen. De omroephuizen bepalen onderling hoe ze in hun programmering willen voldoen aan de wettelijke opdracht."

"In mijn Kamerbrief geef ik hier een aantal kaders voor mee", gaat hij verder. "Over de uitwerking van die kaders ga ik na het debat met de Tweede Kamer met de omroepen in gesprek. Daarna kan het proces van clustering beginnen."

5. Hoe zorg je voor een representatieve stem in de omroep als het principe van leden verdwijnt?

Om de Nederlandse maatschappij af te spiegelen is besloten dat er meerdere omroephuizen met ieder een ander profiel nodig zijn - zo'n vier à vijf, vertelt Wijfjes. "Omroepen mogen zelf bepalen met wie ze willen fuseren. Op 8 april kwam naar buiten dat AVROTROS samen een omroephuis gaat vormen met Powned, maar verder is nog onduidelijk welke andere omroepen gaan fuseren."

"Samen moeten de omroephuizen een zo volledig mogelijk beeld van de Nederlandse samenleving vertegenwoordigen", zegt Wijfjes. "De huizen moeten elke 5 jaar aantonen voor een visitatiecommissie dat hun content en programma's representatief zijn voor bepaalde groepen binnen de samenleving."

"Het gaat in die verantwoording niet alleen om kijk- en luistercijfers, maar ook om: wordt de doelgroep daadwerkelijk bereikt, en hoe ervaart die de inhoud? Zo wordt gekeken naar de maatschappelijke impact en relevantie van het aanbod."

6. Waarom wordt er bezuinigd als de NPO al 'goedkoop' is?

Minister Bruins maakte niet alleen plannen bekend om het omroepbestel te hervormen, maar wil ook 157 miljoen euro bezuinigen per 2027. Ter vergelijking: in 2024 ging er 940 miljoen vanuit de overheid naar de NPO. Zo'n 130 miljoen daarvan was afkomstig uit Ster-inkomsten, vertelde de directeur financiën van de NPO eerder aan EenVandaag.

Bruins: "Om de overheidsfinanciën gezond te houden heeft dit kabinet een aantal lastige keuzes moeten maken, waaronder de bezuiniging op de landelijke publieke omroep. Ik ben mij er terdege van bewust dat dit een zeer forse opgave is voor de publieke omroep."

Volgens Bruins zijn de NPO en de omroepen al bezig met de invulling van de bezuiniging. "Hierover stemmen zij gezamenlijk af en ze informeren mij regelmatig over de voortgang. Hoewel de bezuiniging in principe los staat van de hervorming van de publieke omroep, kunnen de bezuinigingsplannen en de hervorming wel op elkaar worden afgestemd nu de plannen meer vorm krijgen", zegt hij.

"Tegelijkertijd moet ik realistisch zijn: het vereenvoudigen van het bestel gaat er niet voor zorgen dat alle bezuinigingen opgevangen kunnen worden binnen de organisatiekosten. De programmering zal ook geraakt worden door de bezuinigingen."

7. Op welke manier kunnen we de publieke omroepen steunen?

Het lidmaatschap blijft voorlopig bestaan, benadrukt Wijfjes. "Het criterium dat je zendtijd kreeg op voorwaarde van het hebben van een minimum aantal leden zal dus verdwijnen, maar dat betekent niet dat lidmaatschap geen waarde meer heeft. Omroepen zullen waarschijnlijk niet snel stoppen met ledenwerving, omdat leden nog steeds legitimiteit, inkomsten én inzicht geven in wat hun achterban belangrijk vindt."

Omroep MAX heeft bijvoorbeeld nog steeds een actieve wervingscampagne lopen, vervolgt Wijfjes. "Ze hebben de meeste leden van alle omroepen en zijn zelfs de enige die nog steeds groeien."

Daarnaast is kijk- en luistergedrag ook een vorm van steun. "Niemand kijkt tegenwoordig nog puur omdat hij of zij lid is van een bepaalde omroep. Mensen volgen vooral wat ze interessant, relevant of waardevol vinden. Dus jouw kijk- en luistergedrag - wat allemaal wordt gemeten - is ook een belangrijke manier om je betrokkenheid en waardering voor programma's te laten zien."