Hoe de wereldwijde handelsoorlog een bedreiging is voor levering van onze medicijnen: 'We hebben nauwelijks voorraden'
In Europa zijn we sterk afhankelijk van medicijnen uit het buitenland en dat kan voor miljoenen patiënten slecht uitpakken in tijden van een handelsoorlog. Want wat als een land belangrijke geneesmiddelen inzet als drukmiddel? "We zijn extreem kwetsbaar."
In Nederland zijn miljoenen mensen dagelijks afhankelijk van medicijnen of medische hulpmiddelen. Dat gaat van simpele pijnstillers tot complexe geneesmiddelen, en van pleisters en injectienaalden tot echo-apparaten en scanners. Maar er woedt op dit moment een wereldwijde handelsoorlog en ook dit soort producten zijn inmiddels inzet van oplaaiende economische ruzies.
Prikken en pijnstillers
Een van de patiënten die zich hierover zorgen maakt, is Loekie van Tweel-Groot. Ze was in de dertig, had jonge kinderen en werkte volop als bioloog toen ze plots gewrichtsklachten kreeg. "Opeens had ik een heel dikke rode teen", herinnert ze zich. "Daar kwamen steeds meer tenen bij. Toen begon mijn heup pijn te doen en later mijn schouder. Zelfs mijn kaakgewricht was op een gegeven moment ontstoken."
Loekie bleek reuma te hebben. Inmiddels - zo'n 15 jaar verder - zijn medicijnen absoluut onmisbaar voor haar: "Ik gebruik injecties die mijn immuunsysteem onderdrukken en daarnaast een laag gedoseerd kankermedicijn. En elke dag zes paracetamol tegen de pijn, en nog wat andere dingen."
'Nauwelijks voorraden'
Volgens gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije Universiteit in Amsterdam is onze afhankelijkheid van het buitenland voor belangrijke medicijnen en medische hulpmiddelen heel groot. "Veel geneesmiddelen die cruciaal en onmisbaar zijn voor de volksgezondheid worden niet langer op Europese bodem geproduceerd."
Bovendien houden we ook 'nauwelijks voorraden' aan, weet hij. En dat kan al snel voor problemen zorgen in een wereld die steeds instabieler wordt, waarschuwt Koolman. "Het betekent dat we zelfs op korte termijn al kwetsbaar zijn voor geopolitieke verstoringen."
Uit India en China
Dat we zo afhankelijk zijn van buitenlandse fabrikanten heeft grotendeels economische redenen. Oftewel: het gaat vooral om de centen. "Heel veel productie is in de loop der jaren verplaatst naar India en China, simpelweg omdat het daar goedkoper is", legt Koolman uit. "Het prijsverschil is soms minimaal, maar het lijkt toch de moeite waard omdat het om enorme hoeveelheden gaat."
De afhankelijkheid van deze Aziatische landen voor de productie van medicijnen als antibiotica en pijnstillers is inmiddels zo groot geworden dat de leveringszekerheid in gevaar kan komen. Dat er toch hiervoor gekozen wordt, frustreert de overgebleven fabrikanten in Europa.
In Nederland maken?
"We kunnen hier theoretisch twee miljard tabletten per jaar maken", vertelt directeur Ilka Reineman van Ofimedicine. Dit Nederlandse bedrijf maakt medicijnen in Leiden. "Die hoeveelheid is genoeg om heel Nederland van paracetamol te voorzien. Maar wij maken ook andere veelgebruikte medicijnen, van ontstekingsremmers tot prednison, of medicatie tegen angststoornissen."
Ofimedicine maakt de verschillende geneesmiddelen in opdracht van klanten. Die kiezen echter steeds vaker voor goedkopere productie in India. "We hebben het een keer uitgerekend voor paracetamol", zegt Reineman. "Het gaat om een verschil van slechts een paar cent per doosje. Maar dat is genoeg reden voor klanten om voor Azië te kiezen in plaats van voor productie hier in Nederland."
'Noodzakelijke wake-upcall'
Volgens haar is het belangrijk dat consumenten zich bewust worden van het feit dat hun medicijnen voor zo'n klein prijsverschil uit het buitenland worden gehaald. "Als je in de apotheek of drogisterij kunt kiezen tussen een doosje pijnstillers uit Azië of eentje uit Nederland, dan ben ik benieuwd wat mensen kiezen als ze weten wat erachter zit."
De huidige geopolitieke spanningen zijn misschien een noodzakelijke wake-upcall, denkt Reineman. "Er wordt veel gepraat over weerbaarheid, maar actie blijft uit. Terwijl je voor een paar cent per doosje extra prima paracetamol hier in Nederland kunt produceren, met leveringsgarantie en van hoge kwaliteit."
Nationale paraatheid
Reineman pleit ook voor het aanleggen van strategische voorraden van grondstoffen binnen Europa, zodat het continent minder afhankelijk wordt van andere landen in tijden van een handelsoorlog. "Bij onze fabriek hebben we capaciteit om grondstoffen voor medicijnen op te slaan en andere bedrijven hebben dat ook. Die stoffen blijven zo'n 5 jaar goed, dus een roterende noodvoorraad is prima mogelijk."
Het ontbreekt nu aan financiële prikkels om dit te doen. "Wij kunnen deze voorraden niet op eigen risico aanleggen zonder zekerheid van afzet. Dat vraagt om overheidssteun", vindt de directeur. "Net zoals we dat doen voor energie of voedsel, moeten medicijnen ook onder de nationale paraatheid vallen."
Frankrijk als voorbeeld
In een instabiele wereld is strategische autonomie voor Europa belangrijk, vindt ook Koolman. "Er zijn drie dingen nodig: voorraad, productiecapaciteit voor eindproducten en toegang tot grondstoffen. Zonder die drie kun je een land als Nederland niet weerbaar maken."
De gezondheidseconoom noemt Frankrijk als voorbeeld, waar de overheid al maatregelen heeft genomen om met subsidies of importheffingen de lokale productie te stimuleren. Die daadkracht ontbreekt in Nederland vooralsnog, merkt hij. "We praten er wel over, maar in het inkoopbeleid verandert er weinig."
Onderlinge afhankelijkheid
"Er is nog te weinig bereidheid om een prijs te betalen voor zekerheid", stelt de gezondheidseconoom vast over het Nederlandse inkoopbeleid in de zorg. "Maar als je geen strategische voorraad hebt, sta je met je rug tegen de muur zodra leveringen uitblijven", waarschuwt hij.
Toch is Koolman niet voor volledige onafhankelijkheid op het gebied van medicijnen en medische hulpmiddelen, en ook op anderen handelsgebieden. "Juist onderlinge afhankelijkheid voorkomt dat handelsconflicten uitmonden in echte oorlogen", denkt hij. "Maar die afhankelijkheid moet wel wederzijds zijn en op dit moment is die scheef."
Stress door onzekerheid
Ook ReumaNederland, de patiëntenorganisatie waarbij Loekie is aangesloten, wil dat er meer medicijnen in Nederland en andere Europese landen worden gemaakt en dat er strategische voorraden worden aangelegd. De organisatie maakt zich grote zorgen over de aanhoudende medicijntekorten in een onrustige wereld.
"Het is onacceptabel dat mensen met een chronische aandoening zoals reuma, waarvoor een stabiele behandeling essentieel is, niet altijd kunnen rekenen op een betrouwbare beschikbaarheid van hun medicijnen", laat een woordvoerder weten. "De onzekerheid en stress die dit veroorzaakt, raken niet alleen de fysieke gezondheid, maar ook het dagelijks functioneren en het vertrouwen in de zorg."
'Glans uit je leven door pijn'
Loekie blijft ondertussen bang dat beslissingen die in Brussel, Washington of Beijing worden genomen impact kunnen hebben op haar kwaliteit van leven. Wel of geen medicijnen slikken maakt voor haar een wereld van verschil uit, benadrukt de reumapatiënt. "Zonder zou ik heel veel dingen niet meer kunnen."
"Werken in de tuin, er voor mijn man en kinderen zijn, vrijwilligerswerk", somt ze op. "Dat zou allemaal heel moeilijk worden." Zonder geneesmiddelen wordt de pijn overheersend en verdwijnt de glans uit haar leven, zegt Loekie tot slot. "En daarmee mijn kwaliteit van leven, maar ook die van miljoenen andere mensen."
Leidt overgewicht altijd tot diabetes? En andere vragen over suikerziekte beantwoord
Als je overgewicht hebt, is de kans groter dat je suikerziekte ontwikkelt. Zo heeft 1 op de 10 mensen met obesitas diabetes type 2. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover willen weten.
Internist-endocrinoloog Arianne van Bon van het Rijnstate ziekenhuis en internist-vasculair geneeskundige Jan Steven Burgerhart van het BovenIJ ziekenhuis geven antwoord op jullie vragen.
1. Leidt overgewicht altijd tot diabetes?
Nee, zegt Van Bon. "Hoe het precies gaat: overgewicht kan ervoor zorgen dat je ongevoeliger wordt voor het hormoon insuline." Insuline wordt geproduceerd door de alvleesklier en speelt een belangrijke rol bij de suikeropname in je lichaam. Dit stofje zorgt er namelijk voor dat de suikers in je bloed uiteindelijk in je lichaamscellen terechtkomen. Als jouw lichaam ongevoeliger wordt voor insuline - dit kan gebeuren als het vetweefsel toeneemt bij de buik - moet jouw eigen alvleesklier meer insuline maken, legt Van Bon uit.
Dat zit zo. "Als je van slank naar dik gaat, zwellen je vetcellen op en trekken vervolgens ontstekingscellen aan. Dan ontstaat er inflammatie, oftewel een ontsteking. Die ontsteking zorgt voor ongevoeligheid van insuline, of resistentie." Om te compenseren produceert de alvleesklier dus meer insuline. Van Bon noemt dit een 'overspannen situatie van de alvleesklier'. "Er zijn mensen die zo'n overspannen situatie van die alvleesklier minder lang kunnen volhouden. In dat geval is de kans op diabetes groter."
Burgerhart: "Het is dus niet zo dat iedereen met obesitas diabetes krijgt. Sterker nog, er zijn ook mensen met ernstige obesitas en met een goede suikerspiegel. Het is wel zo dat als je ouders diabetes hebben, de kans groter is dat jij dat ook ontwikkelt."
Info
Soorten diabetes
Er zijn verschillende typen diabetes: erfelijke diabetes, zwangerschapsdiabetes, prediabetes, diabetes type 3c, Cystic Fibrosis Related Diabetes (CFRD), maar de meestvoorkomende zijn Diabetes type 1 Diabetes type 2
Type 1
Ongeveer 10 procent van de mensen met diabetes type 1. Dit begint meestal op jonge leeftijd tussen 0 en 35 jaar. Het is een auto-immuunziekte die de insulineproductie stillegt waardoor je helemaal geen insuline meer aanmaakt. Hierdoor moeten mensen met type 1 altijd insuline toedienen, bijvoorbeeld door te spuiten of met een pompje.
Type 2
Diabetes type 2 komt veel vaker voor: ongeveer 90 procent van de mensen met diabetes heeft type 2. Het wordt veroorzaakt door een combinatie van leefstijl in combinatie met genen. Bij type 2 raakt de alvleesklier langzaam uitgeput. In de woorden van Van Bon: "De fabriek raakt 'overspannen', waardoor de insulineproductie langzaam afneemt."
Doe mee!
Bij EenVandaag heb je de mogelijkheid om vragen en ideeën in te sturen. Dat kan altijd in onze chat, of je kunt meedoen aan de gerichte EenVandaag Vraagt-oproepen die wij zo'n twee keer per week plaatsen in de Peiling-app. De Peiling-app is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.
2. Wat is er 'erg' aan het hebben van diabetes?
Diabetes kan verschillende complicaties veroorzaken, vertelt Van Bon. "Dat heeft te maken met langdurige blootstelling aan hoge bloedsuikers. De meeste last heb je van de langetermijngevolgen. Denk bijvoorbeeld aan een verhoogde kans op hart- en vaatziekten."
Overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten hangen dan ook sterk samen, vervolgt Van Bon. "Zo'n 86 procent van de mensen met diabetes type 2 heeft overgewicht. Bijna de helft heeft hart- en vaatziekten, en de helft van de mensen met diabetes type 2 overlijdt aan hart- en vaatziekten."
De grootste oorzaak van hart- en vaatziekten is aderverkalking. Dat ontstaat nadat vetten in het bloed zich ophopen en aan de wand van de bloedvaten blijven plakken. Zo'n vernauwing kan een herseninfarct of een hartinfarct tot gevolg hebben. "Maar daarnaast kan diabetes zorgen voor schade aan je ogen, nieren en zenuwen", vervolgt Van Bon.
3. Waar kun je op letten om geen diabetes type 2 te krijgen?
Een gezonde leefstijl, zegt van Bon. "Sporten, een gevarieerd dieet, voldoende slapen en bewegen. Het stilzitten is het nieuwe roken."
Het is ook belangrijk om stress te vermijden, vervolgt van Bon. "Als je gestresst bent - bijvoorbeeld door werk of door te weinig slaap - krijg je meer cortisol in je lijf. Dat kan zorgen voor meer buikvet, maar ook dat je hoogcalorisch eten verkiest boven gezonde alternatieven. Met andere woorden: je gaat snaaien en hebt je cravings niet onder controle. Daarom grijpen mensen 's avonds ook vaak naar chocola of chips. Eigenlijk moeten we naar bed, maar toch blijven we op de bank hangen met snacks - dan gaat het fout."
4. In hoeverre helpt afvallen om van diabetes af te komen?
Daar is veel discussie over geweest in het verleden, zegt Burgerhart. "Eerst werd gedacht dat het niet kon. Maar in 2008 is er een onderzoek gestart in Engeland, the Direct Trial, waarbij inmiddels het tegendeel is bewezen. Hierbij is onderzocht wat er gebeurt met mensen met diabetes type 2 die - bij voorkeur snel - na hun diagnose goed afvallen: wat gebeurt er dan met de diabetes?"
"Daar zijn al een aantal keer resultaten over gepubliceerd, onder andere in 2017 en 2023. Met name bij die eerste publicatie in 2017, zag je dat bijna de helft van zijn diabetes afkwam door goed af te vallen", zegt Bugerhart.
"Ik heb in de collegebank geleerd dat het een progressieve ziekte is, met andere woorden: het wordt alleen maar erger. Maar deze resultaten laten zien dat het minder ellendig is dan we dachten."
De nieuwste diabetesmedicijnen en de al langer bestaande obesitas-operaties, zoals de gastric bypass, zorgen er ook voor dat diabetes in remissie kan komen, zegt Burgerhart. "Het is dan ook mooi dat 'remissie van diabetes' niet lang geleden een plek heeft gekregen in de huisartsenstandaard: een richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van veel aandoeningen. Nu staat daar een aparte alinea over terwijl we daar dus 10 jaar geleden nog niet zo in geloofden. Belangrijk blijft wel na remissie om je bloedsuiker bijvoorbeeld jaarlijks te laten controleren."
5. Ik heb absoluut geen overgewicht, toch al jaren diabetes type 2. Wat kan dan de oorzaak zijn?
Burgerhart: "Het simpele antwoord is dat je alvleesklier het minder goed doet, want je moet het zo zien: te veel vet werkt je alvleesklier tegen. Maar als je niet te veel vet hebt - zoals in dit geval - dan is er iets anders aan de hand: een alvleesklier die het niet goed doet. Dat kan meerdere oorzaken hebben."
Bijvoorbeeld je leeftijd: "Zo heb je ouderdomsdiabetes. In dat geval is de alvleesklier verouderd en zijn de suikers hoger. Maar ook mensen met taaislijmziekte krijgen makkelijker diabetes omdat de alvleesklier aangetast wordt."
6. Wat is de verhoogde kans op diabetes als je overgewicht hebt? En gaat zoiets om maanden of eerder jaren?
De kans is veel groter, zegt Burgerhart. "Als je een BMI van hoger dan 27 hebt, dan is de kans dat je in je verdere leven suikerziekte ontwikkelt 1 op 6. Maar dan geldt ook weer: als je aan de bak gaat met een gezonde levensstijl, is er perspectief. De kans neemt met gewicht min of meer lineair toe, maar er spelen veel andere factoren mee, zoals aanleg, leefstijlverschil, chronische stress of medicijnen."
Burgerhart: "Wat betreft de periode: we denken dat het een lange aanloop heeft, mogelijk 10 jaar. Je suikers zijn dan nog wel goed, maar je lichaam moet er harder voor werken. En door op je gewicht en leefstijl te letten, kun je voorkomen dat elk voorstadium daadwerkelijk diabetes type 2 wordt"