Hoe recyclen van vliegtuigmaterialen en oude metalen een strategisch wapen kan zijn in handelsoorlog
Elektronica, batterijen en straalmotoren: ze zijn allemaal gemaakt met zeldzame grondstoffen. Maar het grootste deel daarvan komt uit China. De EU wil die afhankelijkheid verkleinen en recycling kan een deel van de oplossing zijn. "Maar gaat jaren duren."
De grondstoffen waar onze economie op draait, worden voor een belangrijk deel geïmporteerd uit China. Zo is de Europese Unie voor 98 procent van haar zeldzame aardmetalen afhankelijk van dat land.
Afhankelijk van VS en China
Die afhankelijkheid krijgt steeds meer een politiek karakter: China beperkt de export van sommige metalen en de Verenigde Staten treden op met sancties, wat leidt tot economische spanningen waarin die materialen ineens een geopolitiek wapen worden.
Volgens Sander Tordoir, hoofdeconoom van de denktank Centrum voor Europese Hervormingen, zijn de net gemaakte handelsafspraken tussen de EU en de VS eigenlijk een teken aan de wand voor de Europeanen. Want we hebben het volgens hem geaccepteerd dat we op veel gebieden van die landen afhankelijk zijn. "En die kwetsbaarheid geldt niet alleen voor onze afhankelijkheid van de Verenigde Staten, maar vooral ook van China."
Spanningen en conflicten
Cruciale grondstoffen zijn materialen die essentieel zijn voor onze economie, maar waarvan de beschikbaarheid beperkt is. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt in microchips, zonnepanelen, windmolens, vliegtuigen en defensietechnologie.
Er zijn maar een beperkt aantal landen die deze grondstoffen maken of verwerken. Daardoor kan Europa er makkelijk mee gechanteerd worden als er, zoals nu, spanningen en conflicten zijn.
Afgedankte apparaten
Om onafhankelijker te worden kijken Europese beleidsmakers en bedrijven ook naar wat er al binnen de grenzen beschikbaar is. Veel van die schaarse materialen bevinden zich namelijk al in afgedankte apparaten, zoals voertuigen of vliegtuigen. Het sleutelwoord: recycling.
Tordoir noemt het een sterke troef van Europa dat we hoogwaardig kunnen recyclen. "Dan maak je jezelf in ieder geval iets minder afhankelijk. Maar je kunt alleen recyclen wat je er ooit hebt ingestopt. Dat betekent dat ontwerp, materiaalkeuze en retourstromen van groot belang zijn."
Een tweede leven
In Nederland zijn verschillende bedrijven actief die precies dat proberen te doen: zo veel mogelijk waardevolle onderdelen uit oude systemen halen en opnieuw gebruiken. Twee goede voorbeelden zijn AELS in Enschede en De Leeuw Recycling in Nijmegen.
Bij AELS krijgen afgeschreven vliegtuigen een tweede leven. Ze worden niet gesloopt, maar zorgvuldig uit elkaar gehaald. "Wij kopen de vliegtuigen en demonteren die met gespecialiseerde monteurs", legt directeur Johan Vlastuin uit. "De onderdelen worden opgeslagen, gecertificeerd en opnieuw verkocht."
Strategische waarde
De recyclaar beheert als een van de weinige bedrijven ter wereld de volledige keten: van aankoop en demontage tot herverkoop. Die aanpak blijkt niet alleen economisch aantrekkelijk, maar heeft ook strategische waarde. Veel vliegtuigonderdelen bevatten namelijk hoogwaardige metalen, die normaal gesproken dus uit China worden geïmporteerd.
Door die onderdelen opnieuw te gebruiken, blijven ze binnen Europa beschikbaar. "Als de aanvoer uit China stokt, kunnen wij nog steeds leveren", zegt Vlastuin.
Oude machines en straalmotoren
De Leeuw Recycling verwerkt oud metaal uit Nederland en België, en sorteert dat tot herbruikbaar materiaal voor de internationale markt. "We recyclen alles van roestvrij staal tot koper, messing en aluminium", vertelt commercieel directeur Jeroen Oranje. "Daar zit van alles bij: van oude machines tot straalmotoren van defensie."
In dat soort onderdelen zit vaak titanium verwerkt. Dat is een metaal dat onder meer uit Rusland komt en cruciaal is voor de luchtvaart en defensie. "Door dat lokaal te recyclen, kun je een deel van de afhankelijkheid van import verkleinen", zegt Oranje.
Duidelijke keuzes
Tegelijkertijd plaatst hij een kanttekening: "Recycling klinkt makkelijk, maar je moet eerst iets hebben om te recyclen. Als niemand meer straalmotoren aanlevert, houdt het snel op." Volgens Oranje verdwijnen er nog steeds te veel hoogwaardige onderdelen rechtstreeks in de shredder. "Dan is het metaal nog wel bruikbaar, maar de specifieke legeringen gaan verloren."
AELS en De Leeuw laten dus zien hoe recycling kan bijdragen aan het verminderen van de Europese afhankelijkheid van andere landen voor het verkrijgen van cruciale grondstoffen. Maar dat vraagt om duidelijke keuzes van overheden zoals betere inzamelsystemen en ontwerpregels die hergebruik vanaf het begin mogelijk maken, vindt Benjamin Sprecher, assistent-professor Industrial Design Engineering aan de TU Delft.
Europa blijft kwetsbaar
"Ik denk dat we in Europa, en zeker in Nederland, zijn vergeten dat onze hele economie uiteindelijk is gebouwd op materialen, en dat die materialen ergens vandaan moeten komen", legt hij uit. "De oplossing ligt uiteindelijk in een bewustere omgang met grondstoffen: zelf opnieuw maken wat we nodig hebben, en zorgen dat we minder weggooien en meer hergebruiken."
Volgens Tordoir staat Europa nog maar aan het begin van deze uitdaging. "De Europese strategie is er, maar in de praktijk zijn we nog steeds kwetsbaar. Het gaat jaren duren voordat dat verandert."