Wat gebeurt er als premier Rutte NAVO-baas wordt, maar er nog geen nieuw kabinet is? 'Onontgonnen terrein'

Sinds zijn aangekondigde vertrek gaat het er vaak over in Den Haag: de volgende baan van demissionair premier Mark Rutte. Alles wijst erop dat hij de nieuwe NAVO-baas wordt. Maar wat als hij die topfunctie krijgt terwijl hij óók nog minister-president is?

De Amerikaanse NAVO-ambassadeur liet deze week doorschemeren dat de NAVO uiterlijk dit voorjaar een opvolger wil aanwijzen voor secretaris-generaal Jens Stoltenberg. Op dit moment is Rutte de enige bekende kandidaat voor de baan. Tegelijkertijd ziet het er niet naar uit dat Nederland binnen korte tijd een nieuw kabinet heeft. Wat als Rutte straks vroegtijdig vertrekt?

Premier Dilan Yeşilgöz?

Volgens politiek commentator Joost Vullings is duidelijk wie dan het stokje overneemt: "Sowieso claimt de VVD die functie en dan is het logisch dat partijleider Dilan Yeşilgöz demissionair premier wordt." Dat de VVD na de verkiezingen niet meer de grootste is, maakt niet uit: "Rutte IV werkt nog met de verkiezingsuitslag van 2021, daar is dit kabinet op gestoeld. De VVD levert ook de meeste ministers."

Hij denkt dat de VVD er baat bij kan hebben als Yeşilgöz in de tussentijd in het Torentje gaat zitten. "Ze kan dan misschien laten zien dat ze geschikt is." Maar het kan volgens hem ook zijn dat de partij Rutte vraagt om nog even aan te blijven als demissionair premier, zodat Yeşilgöz zich volledig kan richten op de formatie.

NAVO-baas per 1 oktober

"Maar het punt is dat we dus niet weten op welk moment Rutte eventueel benoemd zal worden tot NAVO-baas", vertelt Vullings. Stoltenberg blijft officieel nog tot 1 oktober in functie, maar het is nog maar de vraag of hij echt tot die tijd aanblijft als er eenmaal een opvolger is benoemd, legt de politiek commentator uit.

"Als hij tot die tijd blijft, is de kans vrij groot dat er hier een nieuw kabinet zit of dat we definitief weten dat er verkiezingen komen." In dat geval kan Rutte volgens hem zonder problemen bij de NAVO beginnen. Maar wat als hij eerder aan de baan kan beginnen en er nog géén nieuw kabinet is? "Dat is dus het gekke. We weten niet wanneer Rutte vertrekt: is dat snel of pas per 1 oktober?"

Blijft Rutte in Torentje zitten?

Daarnaast moet er ook rekening gehouden worden met de Tweede Kamer, legt Vullings uit. Zo zou de Kamer kunnen eisen dat Rutte aftreed mocht hij benoemd worden tot NAVO-baas, al dan niet per 1 oktober. "Dat je eigenlijk al een nieuwe werkgever hebt, maar je nog bij je oude werkt. Of partijen dat zullen accepteren, dat is nog maar de vraag."

De politiek commentator wijst op mogelijke belangenverstrengelingen als Rutte besluit om in het Torentje blijven zitten: is hij in zo'n situatie nog wel onpartijdig in bepaalde kwesties, zoals de oorlog in Oekraïne? "Hij kan natuurlijk zelf die afweging maken", zegt Vullings. Maar de Kamer kan die keuze ook voor hem maken, in het uiterste geval via een motie van wantrouwen.

Geen regels bij vertrek premier

Er zijn dus nog veel vraagtekens rond de mogelijke nieuwe baan van Rutte en de gevolgen daarvan voor het landsbestuur. Dat komt volgens Vullings omdat een dergelijke situatie nog niet eerder is voorgekomen in Nederland. "Althans, niet in de recente geschiedenis. Het is eigenlijk een beetje onontgonnen terrein, dus we hebben hier geen regels voor."

Ondanks alle onduidelijkheden denkt de politiek commentator niet dat er straks wél regels zullen komen voor als een (demissionair) premier vroegtijdig vertrekt. "Zo vaak komt het niet voor en dit soort dingen lossen zichzelf wel op."