Waarom zijn e-sigaretten eigenlijk slecht voor je? En andere vragen over vapen beantwoord

Een op de vijf jongeren tussen de 12 en 25 jaar heeft het afgelopen jaar weleens een e-sigaret gebruikt. Artsen vinden dat zorgwekkend: jongeren zouden daardoor sneller overstappen naar een 'echte' sigaret. We vroegen wat jullie hierover willen weten.

Arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbos-instituut beantwoordt de vragen.

1. Waarom zijn e-sigaretten (vapes) slecht voor je?

De gevaren van vapen voor jongeren en volwassenen verschillen, zegt Croes. "De groep waar wij ons de meeste zorgen over maken zijn de jongeren. Als die beginnen met vapen stappen ze makkelijker over op tabakssigaretten. Terwijl we juist op weg zijn naar een rookvrije generatie. Daar streven we naar, omdat er in Nederland per jaar 20.000 mensen doodgaan door roken. Niet beginnen is makkelijker dan stoppen."

"Daarnaast zitten in de vapes die jongeren gebruiken vaak forse concentraties nicotine en dat is hartstikke schadelijk, juist voor jonge mensen. Tot je 25ste ontwikkelen de hersenen zich. Dat houdt in dat er allerlei verbindingen worden gelegd tussen de verschillende hersendelen. Nicotine verstoort dat. Als die verbindingen niet worden gelegd, heb je daar de rest van je leven last van. Denk aan concentratieproblemen, impulscontroleproblemen, en een hogere kans op depressieve klachten, angstklachten en andere mentale problemen."

"Veel jongeren kopen kun vapes op internet en we zien dat juist daarin vaak gigantische grote hoeveelheden nicotine bevatten. En dan ook nog in een nieuwe vorm, namelijk als nicotinezout. Dat is een vorm waarvan je eigenlijk niet zo merkt dat je het binnenkrijgt. Het is heel zacht in je keel, in tegenstelling tot de nicotine die in tabakssigaretten zit, die is veel scherper. Vandaar dat je als kind in eerste instantie een natuurlijke afweerreactie hebt tegen tabakssigaretten, maar niet tegen e-sigaretten."

"Juist doordat je het niet merkt als je nicotinezout binnenkrijgt, kun je makkelijker een nicotinevergiftiging oplopen. Die kan draaierigheid, duizeligheid, flauwvallen, misselijkheid en in extreme gevallen een epileptische aanval veroorzaken."

"En dan is er nog de andere groep, de rokers. Die kunnen e-sigaretten gebruiken om te stoppen met roken. Dat kan goed werken. Maar over het algemeen zien we dat dat niet bevalt. De smaak valt tegen en het is veel gedoe om het apparaat te onderhouden. Dus dan zien we dat ze zowel gaan vapen als tabakssigaretten blijven roken. Dan hebben ze de riscovolle effecten van allebei. En de enkeling die wél stopt met tabak, blijft dan wel vapen. En er wordt steeds meer duidelijk over de schadelijkheid daarvan, voor hart en vaten. Maar er zijn ook studies die laten zien dat er in het dna in wangslijmvlies, waar de damp altijd langskomt, veranderingen ontstaan en kan mogelijk tot kanker leiden."

2. In hoeverre is eigenlijk bewezen dat vapen de stap naar tabak bevordert?

"Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dit heel waarschijnlijk is. De vraag is natuurlijk of kinderen die eerst vapen en daarna tabakssigaretten gaan roken, dat doen omdat ze op zoek zijn naar hun grenzen. Net zoals kinderen die vaker met losse handen fietsen op zoek zijn naar grenzen. Maar het is een denkfout om dan te concluderen dat je van fietsen met losse handen gaat roken. Zoiets als het 'opzoeken van grenzen' uit dit voorbeeld noem je een verstorende variabele in het onderzoek."

"Om die verstorende variabele uit te sluiten, hebben verschillende onderzoekers gekeken naar kinderen die niet zo de grenzen opzoeken, niet heel nieuwsgierig zijn en die ouders hebben die duidelijke normen stellen. Dat zijn allemaal beschermende factoren tegen het roken."

"En wat blijkt: als deze kinderen, die maar een heel lage kans hebben om te gaan roken, een e-sigaret hebben geprobeerd, blijken ze ineens veel vaker dan verwacht tóch over te stappen naar de tabakssigaret. En dan wordt het heel waarschijnlijk dat ze door de e-sigaret tabakssigaretten gaan roken."

"Dat kun je je natuurlijk ook voorstellen: door de e-sigaret raak je gewend aan nicotine, raak je er verslaafd aan, raak je gewend aan de handeling, het inhaleren. Het is dus ook een hele logische stap. Dat e-sigaretten een opstapproduct naar tabakssigaretten zijn, is daarmee heel waarschijnlijk."

3. Waarom zijn e-sigaretten eigenlijk niet verboden?

"Dat kan nog niet onder de wetgeving die we in Nederland hebben, omdat die samenhangt met richtlijnen van de Europese Unie. Een verbod moet dus Europabreed worden mogelijk gemaakt."

"In Australië is inmiddels wel een verbod doorgevoerd op e-sigaretten voor consumenten. En opvallend: in Engeland, waar ze altijd heel erg pro-e-sigaret zijn geweest als hulpmiddel bij stoppen met roken, maken zich nu ook hele grote zorgen over de jeugd. Wegwerpvapes worden daar verboden, omdat juist die zo aantrekkelijk zijn."

4. Is er een toename in het gebruik van e-sigaretten?

"Dat is moeilijk te zeggen. Onder volwassenen zien we eigenlijk al jaren dat het rond de 2 procent ligt. Onder jongeren hebben we onlangs een monitor uitgebracht, maar dat is pas de eerste keer dus niet vergelijkbaar. Je hoort wel dat tabak steeds duurder wordt en dat dat ervoor zorgt dat meer mensen overgaan op e-sigaretten. Daarom wordt er door verschillende partijen ook gepleit voor een accijnsheffing op e-sigaretten."

5. Krijgen jongeren voldoende voorlichting over de gevaren van vapen?

"Er zijn verschillende lespakketten. 'De gezonde school' is een breed pakket dat zich richt op allerlei aspecten van een gezonde leefstijl. Eén van de onderwerpen is middelengebruik, en daar is ook aandacht voor vapen. Onlangs is door het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) een nieuw lespakket uitgebracht dat heet 'Vapen, jouw keuze'."

"Er zijn dus lespakketten, maar die worden niet door elke school gebruikt. En het is misschien ook logisch dat niet elke school dat doet, want er zijn ook scholen waar weinig wordt gevapet. Maar er zijn ook scholen waar het juist heel veel gebeurt en waar er geen aandacht voor is."

6. Komt vapen vaker voor in stedelijk gebied?

"Dat is eigenlijk niet te zeggen. Er zijn middelbare scholen op het platteland waar heel veel wordt gevapet en er zijn middelbare scholen in stad waar dat heel weinig wordt gedaan. Wel kun je zeggen dat het uitgaansleven een plek is waar veel e-sigaretten worden gebruikt. Dat geldt over het algemeen voor plekken waar mensen gezien willen worden, daar valt ook het schoolplein onder. En grote clubs en dat soort plekken heb je natuurlijk meer in de stad dan op het platteland, maar dat zegt niet dat over het algemeen meer wordt gevapet in stedelijk gebied."