Waarom alleen landbouwinnovaties niet genoeg zijn om het stikstofprobleem op te lossen

Het kabinet trekt miljarden uit voor technologische oplossingen die de uitstoot van ammoniak uit de veehouderij moeten verlagen. Vijf vragen en antwoorden over innovatie als weg uit de stikstofcrisis.

1. Technologische oplossingen om de stikstofuitstoot terug te dringen: waar moeten we dan aan denken?

Al jaren wordt er in de landbouwsector gewerkt met technologie om de uitstoot van ammoniak te verminderen. In de varkens- en pluimveesector gaat het bijvoorbeeld om luchtwassers, in de melkveestallen om speciale vloeren.

Daarnaast zijn op dit moment tal van nieuwe innovaties in ontwikkeling. Dat varieert van technieken waarbij de lucht onder de stalvloer wordt afgezogen en door een luchtwasser gaat, tot sproeisystemen waarbij de uitstoot met ammoniakremmende middelen wordt geremd. En het 'koeientoilet', dat poep en plas van elkaar scheidt zodat er geen ammoniak kan ontstaan.

2. Kan het stikstofprobleem helemaal opgelost worden met technologie?

Deskundigen denken van niet. Zo richten de innovaties zich alleen op de uitstoot in stallen, terwijl ook bij het uitrijden van mest op het land ammoniak vrijkomt. Daar doet technologie niets aan.

Daarnaast moet ook de uitstoot van broeikasgassen zoals methaan worden teruggedrongen en lijdt de waterkwaliteit onder meer onder de uitspoeling van nitraat uit mest. De staltechnieken die nu beschikbaar zijn, richten zich alleen op ammoniak. Wel zijn er innovaties in ontwikkeling die tegelijkertijd ook een oplossing voor de uitstoot van methaan kunnen opleveren, maar dat is nog toekomstmuziek.

Onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) liet vorig jaar zien dat met de bredere inzet van emissiearme stallen de ammoniak-uitstoot met 6 miljoen kilo per jaar omlaag gebracht kan worden. In totaal wil het kabinet de uitstoot in 2030 met 39 miljoen kilo per jaar hebben teruggeschroefd.

Datzelfde PBL waarschuwde in een andere studie dat ook al zouden Nederlandse boeren massaal overstappen op hoogtechnologische emissiearme stallen, er nóg te veel uitstoot zou zijn om de stikstof- en klimaatdoelen te halen

Dat is een groot risico, waarschuwde het Planbureau. Veehouders hebben dan geïnvesteerd in dure systemen, waarna ze alsnog moeten krimpen of stoppen.

3. Waarom trekt Den Haag er dan tóch miljarden voor uit?

Minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof benadrukt voortdurend dat met innovatie alleen het probleem niet kan worden opgelost. Om haar eigen stikstofdoelen te halen is het ook nodig dat veehouders stoppen, verplaatsen of minder vee gaan houden.

Toch hoopt het kabinet wel degelijk dat met nieuwe technische vondsten de uitstoot van veehouderijen verder omlaag kan worden gebracht. Daar heeft het kabinet dan ook een substantieel bedrag uitgetrokken: van de 25 miljard euro in het 'stikstoffonds' gaat zo'n 10 procent naar innovatie.

Er staat inmiddels een subsidieregeling open waar bedenkers van technische oplossingen zich kunnen melden. Tot dusver kwamen daar 117 aanvragen binnen voor een totaalbedrag van een kleine 140 miljoen euro. Daarvan zijn er 49 gefinancierd met in totaal 44 miljoen euro. Ook zijn er subsidies voor boeren die staltechnieken willen aanschaffen.

4. Wanneer komen die nieuwe innovaties beschikbaar voor boeren?

Gemiddeld duurt het al gauw 5 jaar voordat een nieuwe uitvinding als bewezen techniek kan worden toegelaten tot de markt. Zo moeten nieuwe stalsystemen op vier locaties gedurende een jaar worden gemeten.

Het betekent dat uitvindingen die nu worden aangemeld pas in 2027 op de markt kunnen komen als ze succesvol zijn. En dat terwijl het kabinet stikstofdoelen heeft gesteld die in 2030 moeten worden gehaald.

Vanuit de fabrikanten klinkt al langer kritiek dat de toelating van innovaties te traag en bureaucratisch verloopt. Vooralsnog lijkt Den Haag dat probleem ook op bureaucratische wijze op te willen lossen.

Zo stelde het vorige kabinet een taskforce in die moest onderzoeken hoe het innovatieproces kon worden versneld, gevolgd door een kwartiermaker die voorbereidend werk moet gaan verrichten voor een nog aan te stellen innovatiegezant en regie-orgaan.

5. Zijn er nog meer beren op de weg?

Een belangrijke reden waarom minister Van der Wal terughoudend is over innovatie, is dat diverse rechtbanken de afgelopen maanden vergunningen voor bestaande emissiearme stallen hebben vernietigd. Volgens rechters is er te veel twijfel of ze ook wel zo goed werken als ze beloven.

Het kabinet wil voorkomen dat dit met nieuwe innovaties ook gebeurt en zoekt daarom naar manieren om meer juridische zekerheid in te bouwen dat technieken ook echt de verlaging van uitstoot opleveren die ze beloven.

Ook is het de vraag of banken happig zijn om dure stalsystemen te gaan financieren in deze voor de landbouwsector onzekere tijden. En dan moeten bestaande stallen nog worden verbouwd of vervangen door nieuwe stallen.

Aangezien er voor de woningbouw al te weinig handen zijn, is het de vraag of er voldoende vakmensen zijn om ook de stallen op de schop te nemen.