Verdachten aanslagen 9/11 zien na 22 jaar Guantanamo Bay streep door deal gaan: 'Dat maakt dit proces bijzonder'

Er gaat een streep door een veelbesproken deal met 3 verdachten van de aanslagen op 11 september 2001. In ruil voor een schuldbekentenis zouden zij niet de doodstraf maar een levenslange gevangenisstraf krijgen.

We vroegen aan internationaal strafrechtadvocaat Geert Jan Knoops hoe bijzonder deze gang van zaken is.

Geen doodstraf voor brein achter 9/11?

"Het is een heel geruchtmakende deal geweest de afgelopen dagen die met name bij de nabestaanden van slachtoffers van 9/11 heel veel verontwaardiging heeft veroorzaakt", zegt Knoops. "Zij zeggen: je gaat toch niet met terroristen in gevangenschap onderhandelen? Dus dat heeft een zeer gevoelige snaar geraakt in de Amerikaanse samenleving."

De deal hield in dat Khalid Sheikh Mohammed - die wordt gezien als het brein achter de aanslagen - in ruil voor een schuldbekentenis niet de doodstraf, maar een levenslange gevangenisstraf wacht. Net als twee van zijn medeplichtigen. Het drietal zit al sinds 2003 vast in het Amerikaanse gevangenkamp Guantanamo Bay op Cuba.

183 keer waterboarden

Khalid Sheikh Mohammed werd in maart 2003 gearresteerd in Pakistan. Volgens Knoops is hij in de jaren daarna gevangen gehouden in verschillende Europese gevangenissen. "En daar is hij ook, volgens bevestigde bronnen, onderworpen geweest aan allerlei martelmethoden, onder andere het befaamde waterboarden".

Bij deze martelmethode, wordt de gevangene zo met water overgoten, dat hij bijna verdrinkt. "Dus de verdrinkingsdood wordt gesimuleerd en in dat kader heeft Mohammed verklaringen afgelegd die voor hemzelf belastend waren. En dat waterboarden is 183 keer gedaan door met name CIA agenten."

Militaire commissie

Toen Mohammed in 2006 in Guantanamo Bay aankwam, waren er dus ook twijfels over die bekentenissen. De verdachten stonden in Guantanamo Bay niet terecht in een rechtbank maar voor een zogenoemde 'militaire commissie'. De procesregels wijken af en sommige waren in strijd met bepaalde fundamentele regels van het internationaal recht, zegt Knoops.

Over de bekentenis van Mohammed is dan ook jarenlang geprocedeerd. "Pas twee jaar geleden is men pas begonnen met het aanstalten maken om echt het proces op zitting voor te bereiden. Dat zou ook nog jaren gaan duren. En dan moet u zich voorstellen dat deze man dus al 22 jaar in gevangenschap zit van de VS en er nog steeds geen uitzicht is op een procedure of op een uitspraak. Dat maakt dit proces zo bijzonder."

Zes jaar in Guantanamo, geen bewijs voor misdaden

Guantanamo Bay is een marinebasis van de Verenigde Staten op Cuba. Daar werd 22 jaar geleden een gevangenis geopend waar vermeende moslimterroristen uit het Midden-Oosten gevangen werden gehouden. In het begin zaten er 800 mannen gevangen.

Zo ook iemand die Knoops heeft verdedigd voor het Amerikaanse Hooggerechtshof. "Er was een anonieme bron die zei dat deze man, Salim Hamdan, als chauffeur functioneerde voor Bin Laden en dat hij dus betrokken zou zijn bij de samenzwering van een aantal terreuraanslagen en activiteiten van Osama Bin Laden. In de zes jaar dat onze cliënt daar heeft vastgezeten op Guantanamo Bay is daar nooit bewijs van geleverd en hij is dus ook na 6,5 jaar vrijgelaten en teruggegaan naar zijn thuisland Jemen, waar hij een gewone taxichauffeur was."

Onschuldigen die nog vast zitten

Volgens Knoops zitten er op dit moment nog 30 mensen vast in de gevangenis op Guantanamo Bay, waarvan er 16 eigenlijk al vrijgelaten kunnen worden vanwege een gebrek aan bewijs. Het probleem is dat ze nergens terecht kunnen. "De Amerikanen willen dus dat een ander land dan die gevangene overneemt. En er zijn maar weinig landen die daartoe bereid zijn."

"En dat betekent eigenlijk dat zolang Guantanamo Bay niet gesloten wordt door de Amerikaanse regering, dat die gevangenen eigenlijk voor de rest van hun leven daar blijven zitten zonder dat er een proces plaatsvindt. En terwijl vriend en vijand het erover eens zijn dat zij geen misdaden hebben gepleegd."

Waarom wordt Guantanamo Bay dan niet gesloten?

Op het moment dat Obama president werd, vaardigde hij vrijwel meteen een bevel uit om Guantanamo Bay te sluiten. Maar dat is in zijn acht jaar presidentschap niet gelukt en ook Biden zal dat niet lukken, zegt Knoops.

De internationale strafrechtadvocaat deed ook met Amerikaanse collega's een voorstel om Guantanamo Bay te sluiten. "Een van de ideeën was alle gevangenen uit Guantanamo Bay overbrengen naar één grote High Security Prison in de Verenigde Staten. Vervolgens zou één federale rechtbank al die zaken behandelen via de terrorisme wetgeving. En dan ben je in één klap van alle zaken af en ook van de kritiek op Guantanamo Bay als zodanig."

Juridisch op te lossen, politiek niet

Op die plannen kwam veel protest, zegt Knoops: "Het gevolg zou zijn geweest dat al die zogenaamde terreurverdachten dan op het vasteland zouden zijn gekomen van de VS. Dus ook onder de volledige juridische bescherming zouden vallen van de Amerikaanse grondwet."

"En de grote vraag was er nog steeds als er berechting plaatsvinden, wat gebeurt er met de gevangenen na afloop? Kunnen die in de VS blijven of moeten die het land uit? En daar is nooit een politieke oplossing voor gevonden. Dus juridisch was het zeker op te lossen maar politiek ontbrak de wil. Er was er te veel weerstand om Guantanamo Bay te sluiten."