Wie dacht dat door corona ons reisgedrag zou veranderen, zit ernaast: de drukte op Schiphol is deze herfstvakantie bijna als vanouds, blijkbaar kunnen we niet zonder. Poolonderzoeker Bernice Notenboom maakte een documentaire over haar vliegverslaving.
'Om van Londen naar Los Angeles te vliegen, moet elke passagier 11 zware koffers gevuld met kerosine inchecken. Dat is de hoeveelheid brandstof die gedurende de vlucht per passagier wordt verbruikt.' Zo begint de documentaire Sky Gods van Bernice Notenboom, waarin ze haar eigen reisgedrag onder de loep neemt en dat van de 10 procent van de wereldbevolking die gebruik maakt van het vliegtuig. De documentaire is zondagochtend op NPO1 te zien.
'Ik stond er niet bij stil'
Voor poolonderzoeker en klimaatjournalist Notenboom is vliegen onderdeel van haar werk en leven, maar tot voor kort stond ze er eigenlijk niet bij dat het zoveel brandstof kost.
"Ik heb er nooit over nagedacht wat het kost om naar 10 kilometer te stijgen en 10.000 kilometer verderop weer te landen." Niet alleen de CO2-uitstoot, maar ook de contrails (de witte sporen in de lucht die een vliegtuig achterlaat) dragen bij aan klimaatverandering, zo is inmiddels duidelijk.
Onderdeel van het probleem
Voor Notenboom levert haar eigen vlieggedrag dan ook een groot dilemma op. De poolonderzoeker ziet hoe het ijs op de polen smelt als gevolg van opwarming van de aarde.
Tegelijkertijd draagt ze met haar reizen bij aan die opwarming. Ze constateert dan ook dat ze als frequente vlieger 'mede onderdeel is van het probleem'.
Gedragsverandering snelste oplossing
Vliegen helemaal afzweren is geen optie, zegt ze, maar kan het schoner en duurzamer? Notenboom kijkt in haar documentaire naar de ontwikkeling van duurzame brandstof voor vliegtuigen, alternatieve manieren van reizen en compensatie van CO2-uitstoot, maar constateert dat veel ontwikkelingen nog niet ver zijn.
De luchtvaartbranche is ondanks alles alleen maar groter geworden. "Dat is problematisch", vindt ze. Gedragsverandering is volgens haar de snelste oplossing.
Smoesjes verzinnen
Maar zo makkelijk is die gedragsverandering niet, zegt verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen. Er zijn mensen die het vliegen radicaal hebben afgezworen, maar de meeste mensen verzinnen volgens hem smoesjes om het vliegen toch goed te praten.
"Het psychologische principe daarachter is cognitieve dissonantie. Mensen die het gevoel hebben dat ze het milieu belasten met vliegen, hebben een kast vol argumenten om met zichzelf in het reine te komen", zegt Tertoolen. "Ze spelen verstoppertje met zichzelf. Ze compenseren het bijvoorbeeld met minder lang douchen of vegetarisch eten. Zo halen ze voor zichzelf de vliegschaamte weg."
'Gedrag niet veranderd door corona'
De grote stilte op de vliegvelden tijdens corona laat zien dat we wel degelijk zonder veelvuldig vliegen kunnen, maar heeft het ons gedrag ook veranderd? Volgens Tertoolen is dat een illusie. "De denkfout is dat we in coronatijd een intrinsieke motivatie hadden om minder te vliegen en autorijden, maar dat was niet zo. Het was opgelegd."
Het werkt volgens hem beter als de overheid ervoor zorgt dat mensen minder gaan vliegen en uitlegt dat dat goed is voor het milieu. "Dat kan door prijzen te verhogen en het lastiger te maken om te vliegen. Dan maken mensen die omslag in denken wel."
Geen moraalridders
Poolonderzoeker Notenboom geeft toe dat ook voor haar helemaal stoppen met vliegen geen optie is, maar ze is wel bezig haar eigen gedrag aan te passen.
"Ik probeer niet meer te vliegen, tenzij het absoluut moet. In Europa doe ik alles met de trein. Als het economisch gunstiger zou zijn, zouden meer mensen met het openbaar vervoer gaan." Ze is de eerste om toe te geven dat minder vliegen ingewikkeld is. "We zijn geen moraalridders."
Glasgow laatste kans
Notenboom toont haar documentaire ook op de wereldwijde klimaattop in Glasgow, die dit weekend van start gaat. De vergadering wordt gezien als de laatste kans voor het keren van de desastreuze klimaatverandering. Voor het eerst zal ook de luchtvaartindustrie zelf aanwezig zijn.
"Wat ik heel mooi zou vinden is dat we de film zouden gebruiken om uit te leggen hoe complex het is om niet meer te vliegen en dat er ook heel veel moet gebeuren op internationaal niveau. Het zou al een mooie ontwikkeling zijn als we in Europa een voorbeeldfunctie kunnen creëren."
De documentaire Sky Gods wordt zondag 31 oktober om 11.05 uur uitgezonden op NPO1.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.