Pensioenkloof tussen mannen en vrouwen wordt ook onder het nieuwe stelsel niet aangepakt: 'Dit is discriminatie'

Er is een pensioenkloof tussen mannen en vrouwen van 40 procent, werd 2 jaar geleden vastgesteld. Sindsdien is er nauwelijks iets veranderd, ook niet nu er een nieuw pensioenstelsel is. "Het nieuwe stelsel is zelfs discriminerend."

Uit een onderzoek van denktank Netspar bleek in 2021 dat vrouwen gemiddeld 40 procent minder pensioen opbouwen dan mannen. Daarmee staat Nederland op de een na laatste plaats van Europa, als het gaat om gelijke pensioenopbouw.

Kloof heel langzaam kleiner

In het Netspar-onderzoek kwamen de grote verschillen voor onder huidige gepensioneerden. "Vrouwen die nu gepensioneerd zijn, hebben vaak in het verleden weinig gewerkt", zegt Netspar-onderzoeker en hoogleraar aan Tilburg University Marike Knoef. "Ze stopten bijvoorbeeld met werken toen ze trouwden of kinderen kregen."

Doordat de generatie waarin conservatieve man-vrouwverdelingen de norm waren steeds ouder wordt, en steeds meer vrouwen met pensioen gaan die langer hebben gewerkt, wordt dit gat mondjesmaat kleiner, zegt Knoef. Maar dat gebeurt veel te langzaam en maatregelen blijven uit.

'Vrouw trekt aan het kortste eind bij scheiding'

"Er is inderdaad een nieuwe generatie vrouwen die meer pensioen opbouwt, omdat ze meer en langer werken", zegt Knoef. "Maar je ziet nog veel deeltijdwerkers en zelfstandigen die weinig of geen pensioen opbouwen. En de opbouw bij pensioenfondsen uit sectoren waarin veel vrouwen werken, is relatief sober." Vrouwen worden gemiddeld ouder dan mannen en maken dus meer pensioenjaren, fondsen vragen daarvoor meer premie.

Daarnaast trekken vrouwen vaak aan het kortste eind bij scheidingen. "Er wordt in een huwelijk weinig gesproken over het pensioen in het geval van scheiding. Totdat het te laat is. Het is dus belangrijk om het daarover te hebben."

'Illusie dat verschil zomaar verdwijnt'

Het is daarom volgens Knoef een illusie om te denken dat het verschil tussen mannen en vrouwen in arbeidsparticipatie, de hoogte van salaris en pensioenopbouw zomaar verdwijnt. "Als we ervan uitgaan dat de kloof vanzelf dicht gaat, kunnen we heel lang wachten."

"En laten we niet vergeten: de loonkloof tussen mannen en vrouwen bestaat ook nog steeds (13 procent in 2022, volgens het CBS, red.). We zijn op een bepaalde manier nog conservatief."

Nieuw pensioenstelsel

Het Netspar-onderzoek uit 2021 ging over het oude pensioenstelsel. Sindsdien is er een nieuw pensioenstelsel, waarbij - kort gezegd - de beginjaren van iemands carrière belangrijker zijn geworden in de pensioenopbouw. Het probleem hierbij is dat ook in het nieuwe stelsel de pensioenkloof lastig te dichten is.

"Er zitten veel goede en sociale kanten aan het nieuwe stelsel", benadrukt Knoef. "Maar op het gebied van de kloof gebeurt er weinig. "Juist in de periode dat vrouwen kinderen krijgen en vaak minder gaan werken door zorgverplichtingen - dat zien we nu nog veel - wordt het opbouwen van pensioen belangrijker. Dus minder werken hakt er relatief hard in, ten opzichte van het oude stelsel."

'Discriminatie'

Het College voor de Rechten van de Mens noemt de effecten van het nieuwe pensioenstelsel op de pensioenkloof discriminatie. "Dat vrouwen in het begin van hun carrière minder pensioen opbouwen, was ook al een effect in het vorige stelsel. Maar de nadelige gevolgen voor de pensioenopbouw zullen naar verwachting toenemen onder het nieuwe pensioenstelsel", zegt een woordvoerder.

Het College noemt dat 'een indirect onderscheid op grond van het geslacht'. "Als dit nadeel niet gecompenseerd wordt, zou het nieuwe pensioenstelsel kunnen leiden tot discriminatie op grond van geslacht."

'Aanbeveling niet opgevolgd'

Maar wie moet het voortouw nemen in het oplossen van dit probleem? Moeten mannen en vrouwen in heterorelaties met kinderen simpelweg de zorgtaken eerlijker verdelen en evenveel werken? Moeten pensioenfondsen ingrijpen, of is het aan de overheid? Volgens het College voor de Rechten van de Mens was juist het nieuwe pensioenstelsel 'een uitgelezen kans om dit beter te regelen'.

"Dit mogelijk nadelige effect voor vrouwen wordt in het nieuwe stelsel onderkend", zegt de woordvoerder. "Het kabinet heeft de aanbeveling van het College om vrouwen te compenseren niet opgevolgd. Volgens het College is het onwenselijk als de huidige pensioenkloof tussen mannen en vrouwen met het nieuwe pensioenstelsel verder wordt vergroot."

Rolverdeling verandert, systeem niet

Volgens Cécile Wansink van belangenorganisatie Women Inc. zijn er genoeg dingen die de overheid kan doen. "Wij vinden dat het systeem gefixt moet, niet de vrouwen."

Zo zou de overheid met maatregelen kunnen komen om te zorgen dat de werk-zorgverdeling tussen mannen en vrouwen eerlijker verdeeld wordt, zegt Wansink. Vrouwen besteden in Nederland anderhalf keer zoveel tijd aan onbetaalde zorg (voor bijvoorbeeld kinderen of ouders) dan mannen. "De rolverdeling in de samenleving is veranderd, maar ons systeem is daar niet in meegegaan. Er is niet echt een vrije keuze in hoe je werk en zorg verdeelt."

'Wordt niet gestimuleerd'

Zo zorgt het kinderopvangtoeslagen-systeem volgens Wansink ervoor dat fulltime werken minder loont. "Gratis kinderopvang voor ouders zou helpen, zodat ouders meer kunnen werken. Maar bijvoorbeeld een betere financiële regeling voor mantelzorgers is ook belangrijk."

"Een eerlijke verdeling van verlofregelingen zou daarnaast helpen. Dat een partner bijvoorbeeld makkelijk ouderverlof kan nemen, terwijl de persoon die zwanger was weer aan het werk gaat. Veel stellen willen het wel beter verdelen, maar onder de huidige regels wordt dat niet gestimuleerd."

'Rol voor werkgevers'

Wansink benadrukt dat de pensioenkloof ook voortkomt uit de loonkloof. "Die daalt met een half procentje per jaar: veel te langzaam dus. Vrouwen hebben simpelweg nog niet dezelfde kansen op de arbeidsmarkt, dus er ligt ook een rol voor werkgevers."

"Iedere werkgever zou zich moeten afvragen: is er intern een loonkloof? En hoe zit het met de verdeling bij leidinggevende functies?" Ook daarin kan de overheid volgens Wansink meer sturend zijn, door te eisen dat bedrijven transparant moeten zijn over hun loonkloof of een plan moeten indienen over gendergelijkheid.

Vaderschapsverlof mogelijk langetermijneffect

In Nederland is sinds 2020 het vaderschapsverlof 6 weken na de geboorte. Op de korte termijn heeft dat nog niet het doel bereikt, namelijk een krimp in de loonkloof. Maar op de lange termijn zou het wel het conservatieve beeld van de taakverdeling in het huishouden tussen mannen en vrouwen kunnen beïnvloeden, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Barcelona.

Daarin wordt voorzichtig geconcludeerd dat vaderschapsverlof ervoor zorgt dat jonge kinderen traditionele rolpatronen loslaten. Zo zou de maatregel op de lange termijn - als de generatie die opgroeit onder vaderschapsverlof volwassen is - dus wel een effect kunnen hebben op de manier waarop er in Nederland naar de taalverdeling wordt gekeken.

'Blijvende aandacht nodig'

Veel heterostellen met kinderen willen die taken wel beter verdelen, maar zien in de praktijk veel drempels, bevestigt ook Knoef. "De zorgtaken spelen zeker een rol in het feit dat vrouwen minder werken. Je ziet dat er veel is veranderd, maar tegelijkertijd gaat dat niet zo snel."

"Er is blijvende aandacht nodig voor dit probleem. Na ons onderzoek hoorde ik dat stellen in ieder geval aan de keukentafel met elkaar gingen bespreken hoe het bij hen zit, ook in het geval van scheiding. Dat is al een eerste stap. Maar misschien is het in het nieuwe stelsel tijd voor een nieuw onderzoek."