Omwonenden willen Staat via de rechter dwingen tot krimp van Schiphol en dat zou ze volgens juristen zomaar eens kunnen lukken

Fundamentele mensenrechten worden geschonden, omdat de overheid omwonenden van Schiphol blootstelt aan ongezonde geluidshinder. Dat zegt een groep mensen die rond de luchthaven woont. Via de rechter willen ze de Staat dwingen tot krimp van Schiphol.

In een brief aan demissionair minister Barbara Visser van Infrastructuur en Waterstaat eisen omwonenden, verenigd in Stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV), maatregelen die de overlast van het vliegverkeer terugdringen. Zij willen dat de Nederlandse overheid zich gaat houden aan de normen die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor vliegtuiglawaai adviseert.

Gezondheidsklachten

Nu zou het zo zijn dat ruim 1,4 miljoen mensen worden blootgesteld aan meer geluid dan de WHO aanbeveelt. Volgens de stichting, die 500 medestanders heeft, schendt de Staat haar zorgplicht door burgers onvoldoende te beschermen tegen de ongezonde effecten van het vliegverkeer.

De stichting verwijst daarbij onder meer naar onderzoek van de GGD waaruit blijkt dat de ervaren hinder en slaapverstoring rond Schiphol groter is dan uit de officiële berekeningen blijkt. Een deel van de omwonenden zegt te kampen met gezondheidsklachten die zij (deels) wijten aan het vliegverkeer, zoals ademhalingsproblemen, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, psychische klachten en slaapproblemen.

Misdadig

Willem Stegenga uit de Amsterdamse wijk Buitenveldert weet er alles van. Hij heeft zich inmiddels aangesloten bij het initiatief van de RBV. 6 jaar geleden verhuisde hij binnen de hoofdstad en verkeek zich op de overlast van het vliegverkeer boven zijn nieuwe huis. "Ik ben de laatste jaren, op de dip tijdens corona na, zowat gek geworden van de herrie."

Stegenga bezocht zelfs de huisarts vanwege de stress die het hem opleverde. "Ik vroeg hem: wat kan ik hier aan doen? Is er een therapie zodat ik er mee kan leren omgaan? Maar die is er niet. Het is accepteren of wegwezen. En mensen hebben gelijk als ze zeggen: je weet toch dat die luchthaven er is. Maar als je een hele wijk van 80.000 mensen overspoelt met een paar honderd vluchten per dag, à 75 tot 80 decibel, dan vind ik dat misdadig."

'Corona is geen reden om achterover te leunen'

Dat de Luchtvaartnota die het inmiddels demissionaire kabinet vorig jaar aannam nog steeds uitgaat van groei, schoot omwonenden dan ook in het verkeerde keelgat. "2019 was, met 500.000 starts en landingen, al een vreselijk jaar voor de hele omgeving van Schiphol", vertelt RBV-woordvoerder Jan Boomhouwer.

"De luchtvaartplannen van het kabinet gaan alleen maar door op de ingeslagen weg, zonder oor te hebben voor de rampzalige gevolgen voor de omwonenden. Corona komt daar nu even tussendoor, maar de luchtvaart wil zo snel mogelijk terug naar hoe het was. Dus dat is voor ons geen reden om achterover te leunen."

Een eerlijke balans

De omwonenden vragen demissionair minister Visser uiterlijk half oktober te reageren op hun eisen. Komt ze daar niet aan tegemoet, dan maken ze zich op voor de gang naar de rechter. Daarbij beroept de stichting zich op diverse artikelen van de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

"Het cruciale punt is dat er met de enorme overlast een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer en het woongenot wordt gemaakt", zegt Boomhouwer. "Dat is niet verboden, want er kán een economisch belang zijn. Maar er moet wel sprake zijn van een eerlijke balans."

Krimp van Schiphol

En die is er volgens Boomhouwer niet. "De geluidshinder van Schiphol wordt in de officiële berekeningen volstrekt onderschat. Vervolgens wordt die onderschatte hinder ook nog eens niet op een deugdelijke manier afgewogen tegen het economische belang van Schiphol."

Wanneer die afweging wel op een goede manier wordt gemaakt, kan dat alleen maar leiden tot krimp van Schiphol, denkt de stichting RBV. "Wij willen dat de politiek de stand van de wetenschap over langdurige blootstelling aan vliegtuighinder serieus neemt. En dat betekent dat je je moet houden aan de WHO-norm. Die kan je alleen maar halen door minder te vliegen."

'Zaak heeft kans van slagen'

Juristen denken dat een zaak bij de burgerrechter kans van slagen heeft. "Deze zaak doet denken aan de Urgenda-zaak", zegt de Tilburgse hoogleraar internationaal milieurecht Jonathan Verschuuren. "Ook daar werd met een beroep op het Europees mensenrechtenverdrag gesteld dat de overheid een onrechtmatige daad pleegde. En dat was voor de klagers erg succesvol, omdat de rechters hen tot drie keer toe gelijk gaf."

Toch schuilt er ook een adder onder het gras: bij de enige grote rechtszaak over vliegtuigoverlast die in het verleden tot aan het Europees Hof werd uitgevochten, verloren de klagende bewoners. Die zaak draaide om de overlast van nachtvluchten op de Londense luchthaven Heathrow. "Uiteindelijk oordeelde het Hof dat de Britse overheid niets verweten kon worden, omdat ze een afweging had gemaakt tussen de belangen van de omwonenden en het economische belang van de vluchten."

Meer kennis over vliegtuighinder

Maar die uitspraak is altijd fel bekritiseerd, zegt Verschuuren. "Omdat het economische belang nooit helemaal tot in detail in kaart is gebracht, en ook de precieze impact van de overlast op bijvoorbeeld de nachtrust niet. Bovendien is het een uitspraak uit 2003. De kennis over de gevolgen voor de gezondheid van vliegtuighinder is sindsdien alleen maar groter geworden. Dus het is interessant dat dit opnieuw aan de rechter wordt voorgelegd."

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wijst er in een reactie op dat in de Luchtvaartnota is afgesproken dat de geluidshinder eerst moet afnemen voordat Schiphol verder mag groeien. Het ministerie zegt dat de adviezen van de WHO en het RIVM in toekomstige besluitvorming "worden meegenomen".