Migratiedeal met Tunesië doet denken aan Turkije-deal: 'Die heeft voor Europa zeker voordelen gehad'

De migratiedeal die de Europese Unie heeft gesloten met Tunesië doet denken aan de Turkije-deal. Ook dat land beloofde, in ruil voor geld en ondersteuning, migranten tegen te houden die de oversteek naar Europa wilden maken. "Dat heeft goed gewerkt."

Althans, vooral voor de Europese Unie, zegt Turkije-deskundige Nienke van Heukelingen van Instituut Clingendael. "Is de Turkije-deal succesvol geweest? Als je kijkt naar Europa, dan heeft het zeker voordelen gehad. Maar in Turkije wordt daar heel anders naar gekeken."

Migratiecijfers flink gedaald

De doelstelling van die deal was: minder irreguliere migratie naar Europa vanuit Turkije. "Dat is zeker gehaald", zegt ze, wijzend naar de cijfers. "Die zijn aanzienlijk gedaald. De deal heeft de irreguliere migratie vanuit Turkije bijna laten opdrogen."

Maar Turkije heeft sinds 2016, toen de migratiedeal met dat land werd gesloten, 'de zware lasten moeten dragen', zegt Van Heukelingen. "Daardoor zien we dat in het land bijvoorbeeld het anti-vluchtelingensentiment heel sterk is toegenomen."

Veel kritiek op deal met Turkije

Net als nu bij de Tunesië-deal, klonk ook destijds veel kritiek op de migratiedeal, onder meer van mensenrechtenorganisaties. "Met de Turkse premier Recep Tayyip Erdoğan zagen we dat autocratische trekjes zich ontwikkelden en dat mensenrechten onder druk stonden", blikt Van Heukelingen terug.

Een ander kritiekpunt was dat Europa met de deal overgeleverd was aan de grillen van Erdoğan. Ook daarin zijn parallellen te trekken met de Tunesië-deal die dit weekend beklonken werd. Wordt de EU niet te veel overgeleverd aan wat andere landen willen?

Verschillende beloftes

"Het nadeel van de Turkije-deal, zover je dat een nadeel kan noemen, was dat er een aantal verregaande politiek beloftes zijn gedaan in de richting van Turkije. Dat was bijvoorbeeld de visumliberalisatie, waar daarvoor al jaren om werd geroepen door Turkije", zegt Van Heukelingen.

"Om de vluchtelingencrisis te bezweren, zagen we dat de EU bereid was om eigenlijk alles op tafel te leggen", zegt de Turkije-deskundige. "Er werden verschillende beloftes gedaan. Maar sommige beloftes zijn half uitgevoerd of überhaupt niet uitgevoerd. Dus ik denk dat zeker voor Turkije, die deal gewoon niet succesvol is geweest."

Politiek spel

Aan de andere kant zijn er ook vraagtekens te plaatsen of Turkije zich altijd volledig aan de migratiedeal hield. "Zo zagen we in februari 2020 dat Erdoğan de grenzen met Europa opende en bussen faciliteerde voor vluchtelingen om naar Europa af te reizen."

Een politiek spel, noemt ze het, waarmee Erdoğan steun voor een militaire operatie in het Syrische Ildib wilde afdwingen. Maar die steun kreeg hij niet.

Grote meerderheid vluchtelingen in Turkije

Bovendien zegt Van Heukelingen dat het wel meeviel met het aantal vluchtelingen dat vanuit Turkije op de bus richting Europa stapte. "De overgrote meerderheid van de Syrische vluchtelingen in Turkije gaf aan dat, mochten de grenzen opengezet worden met Europa, zij eigenlijk helemaal niet van plan waren om te vertrekken."

"Als we kijken naar het grotere plaatje, dan zien we nog steeds dat de overgrote meerderheid van de Syrische vluchtelingen tot op de dag van vandaag opgevangen wordt in Turkije", gaat ze verder.

In Turkije nieuw leven opgebouwd

"Ze hebben in Turkije weer een nieuw leven opgebouwd. Hun familie zit daar en inmiddels spreken ze taal misschien een beetje." Zo gek is het volgens haar dus niet dat ze niet zitten te wachten op een nieuwe overtocht.

"Opnieuw vluchten of in zo'n bootje stappen richting de Europese Unie? Dat betekent ook weer helemaal opnieuw beginnen."