Hele wereld kijkt mee naar uitspraak in zaak van Milieudefensie tegen Shell over CO2-uitstoot

Shell moet over 10 jaar 45 procent minder CO2 uitstoten. Althans, als het aan Milieudefensie ligt. De rechter doet vanmiddag uitspraak en de hele wereld kijkt naar deze klimaatzaak mee. "Als Shell verliest zal dat ook voor andere landen gevolgen hebben."

Het is voor het eerst dat er zo'n koerswijziging van een vervuilend bedrijf wordt geëist. In eerdere rechtszaken ging het altijd om geld; om compensatie van al veroorzaakte milieuschade. Bij deze zaak betekent het dat Shell bij een uiteindelijk verlies zijn productieproces aan zal moeten passen. Al gebeurt dit niet meteen, want na een eventueel verlies vandaag zal Shell waarschijnlijk nog in hoger beroep en cassatie bij de Hoge Raad gaan.

Klimaatakkoord niet behaald

Op dit moment staat Shell in de top tien van grootste CO2-uitstoters van Nederland. Volgens Milieudefensie steekt Shell nog steeds elk jaar 95 procent van al zijn uitgaven in het oppompen van olie en gas. Zo blijft de opwarming van de aarde niet onder de 1,5 graden en kan het Klimaatakkoord van Parijs niet worden gehaald.

Milieudefensie vindt net als klimaatadvocaten over de hele wereld dat zoiets niet kan en stelt dat ook bedrijven een 'zorgplicht' hebben om zijn burgers te beschermen. De organisaties ActionAid, Both ENDS, Fossielvrij NL, Greenpeace Nederland, Jongeren Milieu Actief en de Waddenvereniging hebben zich bij Milieudefensie aangesloten. Daarnaast zijn meer dan 17.000 burgers mede-eiser, onder wie bekende Nederlanders als Dolf Jansen, Anousha Nzume en Ruben van der Meer.

Blootstellen aan gevaren

Hoogleraar privaatrecht Elbert de Jong van de Universiteit Utrecht heeft de zaak met grote belangstelling gevolgd. "Het draait in deze klimaatzaak om twee fundamentele juridische vragen. Gelden mensenrechten- en klimaatverdragen ook voor ondernemingen? En, is de 'zorgvuldigheidsnorm' ook van toepassing op Shell?"

"Die norm houdt in dat je anderen niet mag blootstellen aan onaanvaardbare gevaren", legt hij uit. "Deze is ontwikkeld nadat iemand in een opengelaten kelderluik in een kroeg was gevallen." De vraag is alleen of je deze manier van rechtspraak kunt doortrekken naar Shell. "Want is een bijdrage aan klimaatverandering te vergelijken met het open laten staan van een kelderluik?"

Gevolgen voor ons rijgedrag

De rechter heeft in de Urgendazaak bepaald van wel, zegt De Jong. "Dus als de zorgvuldigheidsnorm op de Nederlandse overheid van toepassing is, waarom dan niet op Shell?"

Ook is hij erg benieuwd wat de rechter doet met het gegeven dat de maatschappij grote behoefte heeft aan de producten van Shell. "Shell verweert zich door te zeggen dat een instandhouding van de claim van Milieudefensie grote gevolgen zal hebben voor bijvoorbeeld ons rijgedrag, als de toevoer van brandstoffen opeens drastisch zou afnemen."

Komst van 'meer vervuilende' bedrijven

Tijdens de eerdere zitting in december wees Shell op het risico dat andere 'meer vervuilende' bedrijven in het gat zullen springen dat het Nederlandse bedrijf achterlaat als de eis van Milieudefensie wordt toegewezen.

"De ruimte die ontstaat zal meteen worden opgevuld door andere bedrijven met minder vooruitstrevende plannen voor de energietransitie dan wij", zegt een woordvoerder. "Een gebod op Shell om de productie van olie en gas te verminderen zal zo geen effect hebben op het wereldwijde verbruik."

Daling van uitstoot over hele wereld

Maar Milieudefensie denkt daar anders over. Als Shell verliest zal dat grote gevolgen hebben voor alle fossiele bedrijven over de hele wereld, zegt directeur Donald Pols. "Wij hebben deze zaak tegen Shell kunnen aanspannen omdat het kantoor in Nederland staat. Milieu-organisaties in andere delen van de wereld zullen bij een overwinning van Milieudefensie hetzelfde gaan doen in eigen land."

"Wij geloven in dit sneeuwbaleffect. In Frankrijk gebeurt dit al, daar zijn 14 departementen waaronder Grenoble en Champneuville en vier NGO's in januari ook een rechtszaak gestart, tegen oliebedrijf Total. Op deze manier zal mondiaal de uitstoot natuurlijk wél dalen."

Consumenten stimuleren

Shell geeft aan de eigen uitstoot 'in de lijn met de samenleving' aan te willen pakken. "We nemen al veel maatregelen om de uitstoot van onze eigen activiteiten te verminderen. Maar de bal ligt bij de politiek. Het is aan de overheid om de energietransitie te versnellen door effectief beleid en investeringen in technologie."

"En het is ook aan de overheid om ander consumentengedrag te stimuleren en zo de vraag naar olie en gas te verkleinen. Wij helpen onze klanten in het verlagen van hun uitstoot en hebben het afgelopen jaar al 200 geplande snelladers op Shell-tankstations gebouwd en aan het einde van dit jaar zijn dit er 250. Ook hebben we het afgelopen jaar veel investeringen in wind op zee en zonne-energie gedaan. Maar geen enkele private partij kan het energiesysteem eigenhandig veranderen, ook Shell niet."

'Investeringen stellen niets voor'

Volgens Milieudefensie stellen al deze investeringen niets voor. "Sinds 2017 is de absolute CO2-uitstoot van Shell alleen maar omhooggegaan. 95 procent van het budget van Shell gaat naar zaken die slecht zijn voor het klimaat, zoals de winning van olie en gas."

"Maar 5 procent wordt groen geïnvesteerd", zegt Pols. "Zo 'omarm' je het Klimaatakkoord van Parijs niet, zo wurg je het."